BIBLIOTEKA WYDZIAŁU PEDAGOGICZNEGO uniwersytetu Warszawskiego Adopcja Teoria i praktyka CENTRUM METODYCZNE POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ Adopcja teoria i praktyka Praca zbiorowa pod redakcjš Krystyny Ostrowskiej i Ewy Milewskiej CENTRUM METODYCZNE POMOCY PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNEJ MINISTERSTWA EDUKACJI NARODOWEJ WARSZAWA 1999 Projekt okładki: Katarzyna Potkańska V c 5560 Š Copyright by Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1999 00-644 Warszawa, ul. Polna 46 a, tel./fax (0-22) 825-23-67 e-mail: office@cmppp.edu.pl htpp://www.cmppp.edu.pl ISBN 83-86954-38-8 Zam. nr 112/99 Drukarnia Oficyny Wydawniczej Politechniki Warszawskiej 02-321 Warszawa, ul.Kopińska 12/16, tel. 660-40-26 Spis treci WSTĘP ................................................ 5 Częć I. PRAWNE, PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE PROBLEMY ADOPCJI Andrzej Bałandynowicz Adopcja formš kompensacji sieroctwa spo- łecznego ............................................. 7 Tadeusz Cysek Orzecznictwo sšdowe w sprawach adopcyjnych ... 32 Elżbieta Holewińska-Łapińska Prawne przesłanki kwalifikowania rodziców adopcyjnych" a praktyka sšdowa w sprawach o przy- sposobienie ........................................... 37 Ewa Milewska Psychologiczny i prawny kontekst spraw o rozwiš- zanie przysposobienia .................................. 51 Alicja Budzyńska Dowiadczenia rodzinnych orodków diagnosty- czno-konsultacyjnych w sprawach o adopcję ................. Justyna Trepka-Starosta Motywacja do podjęcia decyzji o adopcji . . 67. Joanna Czmyr Postawy rodzicielskie kandydatów na rodziców adopcyjnych w wietle badań własnych..................... 74 Alicja Kalus Bezdzietnoć a zadowolenie z małżeństwa ......... 79 Dorota Dominik Kandydaci na rodziców adopcyjnych w Orodku Adopcyjno-Opiekuńczym w Rzeszowie ..................... 96 Ewa Żabczyńska Problemy rozwojowe sierot społecznych a oczeki- wania rodzin adopcyjnych............................... 102 Częć II. KWALIFIKACJA I PRZYGOTOWANIE RODZICÓW DO PRZYSPOSOBIENIA DZIECKA Andrzej Ładyżyński Uwarunkowania weryfikacji, przygotowania i przeprowadzenia procesu adopcyjnego w wybranych krajach . . . 107 Teresa Postrzednik Wykorzystanie systemowej diagnozy rodziny w pracy z kandydatami na rodziców adopcyjnych............. 116 Marzena Rozborska, Agnieszka Jankowska Psychologiczne przy- gotowanie kandydatów na rodziców adopcyjnych............. 120 s' Wiesława Kotlarska Znaczenie szkoleń grupowych dla kandyda- tów na rodziców adopcyjnych ............................ 124 Gabriela Gralak Kwalifikacja kandydatów na rodziców adopcyj- nych w aspekcie psychologicznym......................... 131 \/ Piotr Narowski Warsztaty psychologicznopedagogiczne jako ele- ment przygotowania rodziców do adopcji ................... 137 Maria Łopatkowa Szansę adopcyjne dzieci starszych formy na- wišzania kontaktów dzieci z rodzicami ..................... 141 Anna Bałut Przygotowanie rodziców do adopcji w Katolickim Orodku Adopcyjno-Opiekuńczym w Warszawie ............. 145 Małgorzata Borodziewicz Przygotowanie rodziców do adopcji w Archidiecezjalnej Poradni Adopcyjnej we Wrocławiu......... 148 Częć III. PROBLEMY RODZIN ADOPCYJNYCH Małgorzata Kocielska Pomoc rodzicom adopcyjnym w przezwy- ciężaniu kryzysów tożsamoci ............................ 151 Irena Czajka Rozwój przywišzania w aspekcie adopcji.......... 156 Rozalia Giryńska Problemy jawnoci adopcji.................. 161 Maria Posłuszna-Owcarz, Elżbieta Wiciun Kontynuacja pracy psy- chologiczno-pedagogicznej z rodzinš adopcyjnš............... 170 Tadeusz Sokołowski Oczekiwania rodziców a rzeczywistoć w pro- cesie adopcji.......................................... ,174 ? WSTĘP W dniu 28 padziernika 1998 roku odbyła się w Warszawie konferencja naukowo-szkoleniowa powięcona psychologicznym, społecznym i praw- nym problemom adopcji. Konferencja została zorganizowana przez Insty- tut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego i Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, a jej temat spotkał się z dużym zainteresowaniem, zwłaszcza w rodowisku psychologów i pedagogów zajmujšcych się w praktyce problemami przy- sposobienia. Zainteresowanie, z jakim spotkała się problematyka konferencji wród psychologów i pedagogów pracujšcych w orodkach adopcyjno-opiekuń- czych, może wiadczyć o potrzebie wymiany dowiadczeń i poszerzania umiejętnoci zawodowych, wynikajšcych prawdopodobnie z trudnoci, ja- kie sprawia im specyficzny rodzaj diagnozy psychologiczno-pedagogicz- nej. Kwalifikowanie kandydatów do przysposobienia dziecka ma charakter prognostyczny, a brak odpowiedniej wiedzy teoretycznej, opartej na bada- niach rodzin adopcyjnych i pozwalajšcej na okrelenie czynników warun- kujšcych powodzenie lub niepowodzenie przysposobienia, utrudnia wła- ciwe okrelenie zakresu diagnozy oraz dobór metod. Prezentowane doniesienia wskazujš, że pracownicy orodków podejmu- jš różne próby wypracowania metod diagnozy oraz przygotowania rodzi- ców do adopcji i majš w tym pewne pozytywne osišgnięcia. Jednak wyda- je się, że czujš się oni w swojej działalnoci osamotnieni bez możliwoci korzystania z dowiadczeń innych osób oraz z publikacji o charakterze na- ukowym. Istnieje zatem koniecznoć umożliwienia wymiany dowiadczeń i koordynacji pracy psychologów i pedagogów z orodków adopcyjno- -opiekuńczych we współpracy z orodkami naukowymi. Celowo szeroko sformułowany temat konferencji pozwolił jedynie na zasygnalizowanie problemów zwišzanych z adopcjš dziecka, ale jedno- czenie uwiadomił ich wieloć, złożonoć, interdyscyplinarnoć i potrzebę rozwišzywania. Zaprezentowane referaty i doniesienia różniš się treciš i formš. Jedne oparte sš na badaniach naukowych, inne na dowiadczeniach w bezpo- redniej pracy z rodzinami lub refleksjach i przemyleniach rodziców adopcyjnych. Wstęp W obszarze prawa nasuwajš się np. wštpliwoci co do bardzo ogólnie sformułowanych wymogów wobec kandydatów na rodziców adopcyjnych. Dyskusyjne jest także istnienie aż trzech rodzajów przysposobienia wraz z możliwociš rozwišzania niektórych z nich. Z zaprezentowanych wyni- ków badań wynikało, że w praktyce sšdowej, zarówno przy orzekaniu przysposobienia jak i jego rozwišzywaniu, rzadko korzysta się z opinii psychologiczno-pedagogicznych. Zauważono, że trudno jest okrelić prze- słanki, jakimi kierujš się sšdy przy ocenie motywacji, dyspozycji osobo- wociowych rodziców i ich przygotowania do przysposobienia dziecka. Ten sam problem dotyczy kryteriów podejmowania decyzji o rozwišzywa- niu przysposobienia. Istnieje koniecznoć podjęcia bardziej szczegółowych badań i dyskusji w tym zakresie uwzględniajšcych nie tylko prawny, ale i psychologiczny punkt widzenia na dobro dziecka. W kilku wystšpieniach podjęto problemy pojawiajšce się w rodzinach po adopcji dziecka. Zaproponowano potrzebę rozszerzania pracy orod- ków adopcyjno-opiekuńczych o takie rodziny. Jak się okazuje, problemy rodzin adopcyjnych to nie tylko ujawnienie adopcji, ale również inne, spe- cyficzne dla tych rodzin. Zdarza się też, że fakt adopcji utrudnia w tych rodzinach rozwišzanie sytuacji kryzysowych, które mogš wystšpić w każ- dej innej rodzinie. Rodziny adopcyjne majš opory w szukaniu pomocy w poradniach. Nie majš przekonania, że znajdš tam zrozumienie, co cza- sami potwierdza się, z powodu niedostatecznego przygotowania i wiedzy o problemach adopcji wród zatrudnionych psychologów i pedagogów. Czasami trudnoci rodzin adopcyjnych znajdujš epilog w sšdzie, w for- mie wniosku o rozwišzanie przysposobienia, gdy tymczasem wczeniejsze wsparcie i fachowa pomoc psychologiczno-pedagogiczna mogłyby temu zapobiec. Dlatego też organizowanie przez orodki adopcyjno-opiekuńcze różnych form pracy z rodzinš postadopcyjnš jest ogromnie ważne i zasłu- guje na większe zainteresowanie. Publikujšc zbiór materiałów z konferencji mamy nadzieję, że stanš się one inspiracjš do podejmowania problemów adopcji w badaniach nau- kowych i do podjęcia współpracy między różnymi orodkami nad wypra- cowaniem coraz lepszych metod diagnostycznych i przygotowujšcych rodziców do przysposobienia dziecka. Mamy też nadzieję, że niektóre zasygnalizowane problemy zostanš podjęte przez prawników i znajdš odbicie w zmianach przepisów i praktyce postępowania sšdowego. Krystyna Ostrowska Ewa Milewska Częć I PRAWNE, PSYCHOLOGICZNE I SPOŁECZNE PROBLEMY ADOPCJI Andrzej Bałandynowicz Uniwersytet Warszawski ADOPCJA FORMĽ KOMPENSACJI SIEROCTWA SPOŁECZNEGO 1. Sieroctwo społeczne definicja pojęcia Sieroctwo społeczne jest terminem wieloznacznym. Czynnikiem precy- zujšcym to okrelenie jest kryterium, według którego je definiujemy. Gdy będzie nim brak jednego lub obojga rodziców dziecka, wówczas zawęzi- my definicję pojęcia do sieroctwa naturalnego. Sieroctwo społeczne jest to sytuacja, w której rodzice dziecka żyjš, ale nie sprawujš nad nim opieki, dziecko zostało przez nich opuszczone. A. Szymborska definiuje to jako sytuację, w której: brak jest opieki i od- działywań wychowawczych ze strony żyjšcych rodziców w stosunku do swojego dziecka oraz fakt długotrwałego pobytu dziecka w rodowisku innym niż dom jego rodziców, połšczony z brakiem kontaktów lub kon- taktem niewystarczajšcym pomiędzy dzieckiem a rodzicami" (Szymborska 1969, s. 16). Gdy za punkt odniesienia tej definicji przyjmiemy brak opieki rodziciel- skiej nad dzieckiem, do grupy sierot społecznych należy zaliczyć wszyst- kie dzieci pozostajšc...
ajnancy