EGZAMIN Z HISTORII CZĘŚĆ I
1. W X III stuleciu powstały między innymi :
a) k. Galla zw. Anonimem 1112-1116
b) k. Wincentego Kadłubka 1190-1208
c) k. Mierzwy (Dzierzwy) zw. Inaczej k. Franciszkańską XIV w. ("Cronica Polonorum")
d) Vita S. Adalberti Brunona z Kwerfurtu X-XI wiek (za Chrobrego)
e) Vita S. Stanislai Wincentego z Kielc XIII wiek
Dziejopisarstwo średniowieczne - Inne kroniki :
· Pierwszy ze znanych roczników był prowadzony od ok. 970 r. w otoczeniu biskupa misyjnego Jordana. Rocznik Jordana, uzupełniany od ok. 1000 r., przypuszczalnie przez Radzima - Gaudentego, arcybiskupa gnieźnieńskiego, padł łupem Czechów w 1038 r.
· Drugi rocznik przywiozła w 1013 r. na dwór Mieszka II jego nowo poślubiona żona, Rycheza; tu obok zapisków przejętych z poprzedniego annału Gaudentego aż do jej powrotu do Niemiec upamiętniono głównie wydarzenia z życia dynastii, zaś w 1038 lub 1039 r. jako dokument wagi państwowej znalazł się ponownie w Polsce wraz z synem Rychezy - Kazimierzem Odnowicielem.
· Długo kontynuowany (ten z pkt. 2), posłużył do sporządzenia najstarszej części "Rocznika kapitulnego krakowskiego (dawnego)", której prawdopodobnym twórcą był Suła - Lambert, późniejszy biskup krakowski, pierwszy znany z imienia annalista Polak.
· Trzecim cennym zabytkiem z tego okresu jest tzw. "Rocznik świętokrzyski dawny", układany przypuszczalnie w Krakowie. Zamieszczał on notatki wciąż (jak to miało miejsce w poprzednich rocznikach) w postaci suchych stwierdzeń, nawet przy zdarzeniach burzliwych i tragicznych. Ten typ redakcji ulegnie zmianom dopiero w znacznie bogatszej annalistyce polskiej XIII-wiecznej pod wpływem kronikarskiej metody narracyjnej.
· U kresu rozbicia dzielnicowego pojawiła się "Kronika Wielkopolska". Pisanie jej podjęto zapewne z inspiracji Przemysła II. Autor zamyślił kontynuowanie dzieła Kadłubka przede wszystkim po to, by uświetnić dynastię wielkopolską Kronikarzem prawdopodobnie był duchowny z Poznania.
· Kronika Janka z Czarnkowa przedstawia wydarzenia z okresu panowania Kazimierza Wielkiego i rządów andegaweńskich (1370 - 84). Przy dużej wartości historycznej kronika ta zawiera wiele sądów subiektywnych, zwłaszcza w atakach na przeciwników politycznych; jest wyrazem światopoglądu rycerstwa wielkopolskiego, a dodatkowo obrazuje obyczaje dworskie i duchowieństwa.
· Współcześnie z kroniką Janka z Czarnkowa, bo między rokiem 1382 a 1386, powstawała "Cronica principium Poloniae". Opisuje ona przede wszystkim losy Śląska do 1370 r., dokładniej zaś omawia piastowskie dynastie tej ziemi. Kompozycyjna oprawa treści regionalnych ma jednak zakres ogólnopolski, co wynikało z tradycji związków dynastów śląskich z monarchią polską. Zakres dziejów zawartych w kronice obejmuje stare podania aż do kresu panowania Krzywoustego; zakończenie to akapit szkicujący lata panowania Kazimierza Wielkiego i jego węgierskich następców do momentu przybycia Jadwigi Andegaweńskiej.
· Ukoronowaniem dziejopisarstwa średniowiecznego jest "Historia Polski" Jana Długosza. Długosz tworzył je od 1455 r. praktycznie do ostatnich dni życia (1480 r.).
2. Na kształt terytorialny zjednoczonego w początkach XIV wieku Królestwa Polskiego zasadniczy wpływ miały :
a) syt. Dynastyczna w rodzie Piastów
b) ekspansja ze strony młodego państwa litewskiego
c) najazdy tatarów
d) sąsiedztwo krzyżackie
(Zjednoczone, Odrodzone) Królestwo Polskie
· państwo polskie w okresie od 20 stycznia 1320[1] do 4 marca 1386
· za panowania dwóch ostatnich Piastów i Andegawenów.
· Administracyjnie dzieliło się na prowincje i województwa, lub ziemie.
· Mazowszem (od 1351 lenno Polski), Płockiem (od 1386 lenno Polski),
· Monarchia stanowa, która zastąpiła feudalną monarchię patrymonialną.
· Głową państwa był król, który rządził krajem za pomocą rozwiniętej administracji państwowej.
· Lata 1320-70 to okres zwiększania się władzy królewskiej, lecz już lata 1370-1386 to okres pomniejszania jej na rzecz szlachty.
· Ważnym dziełem króla Kazimierza były wydane w 1346 Statuty wiślicko-piotrkowskie, regulujące ustrój społeczny, prawo cywilne, karne, sądownictwo, administrację. Za jego panowania utworzono również koncepcję Korony Królestwa, która odbierała władcy prawo swobodnego dysponowania ziemiami państwa, tj. dzielenia królestwa między synów i nadawania jego ziem innym państwom.
· Społeczeństwo dzieliło się na: szlachtę, mieszczaństwo, chłopów, Żydów i duchowieństwo.
· Ważniejszymi narodowościami byli: Polacy, Niemcy, Żydzi, Rusini i Ormianie. Zamieszkiwali tu jednak także Wołosi i ich potomkowie: Łemkowie, Bojkowie i Huculi.
· Większość mieszkańców była chrześcijanami (katolikami łacińskimi i ormiańskimi, prawosławnymi); wyjątkiem byli Żydzi, którzy wyznawali starszą od chrześcijaństwa religię - judaizm. Wymienione wcześniej religie wytworzyły w Polsce własną, kościelną administrację.
· Rozwój gospodarczy można zauważyć dopiero za rządów Kazimierza Wielkiego, ponieważ za rządów jego ojca Władysława Łokietka państwo prowadziło niemal nieustannie wojny z sąsiadami (Krzyżakami, Brandenburgią, Czechami) i ich sprzymierzeńcami, jednak z pomocą potężnego sąsiada - Węgier.
· Bito polską monetę - grosza krakowskiego; zwiększyło to dochody do skarbu państwa.
· Państwo rozwinęło się również militarnie (za Kazimierza). Nadal podstawową siłą bojową było pospolite ruszenie składające się z ogółu szlachty. Do służby w armii wprowadzono również wójtów i sołtysów. By bronić granic wybudował wiele zamków i fortyfikacji.
· Miasta i wsie lokowano na prawie magdeburskim, poznańskim i chełmińskim. Miasta zostały ufortyfikowane i obciążone kosztami utrzymania fortyfikacji (murów, wież, bram miejskich). Chłopi byli powoływani pod broń tylko w sytuacjach krytycznych.
· Wojny w tym okresie :
- Krzyżacy (Kujawy, ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie były w rękach Krzyżaków.)
- Luksemburczycy ( Niemal cały Śląsk i Księstwo Płockie uznawały zwierzchnictwo Luksemburgów)
- Ruś Halicko – wołyńska (czerwona ?) (Obiekt zainteresowania Węgier, Polski i Litwy.)
· (odpowiedź A) Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 tron polski przejął Ludwik Węgierski z dynastii Andegawenów. Okres jego rządów to zarazem początek supremacji szlachty w życiu politycznym kraju, obdarzonej w 1374 w Koszycach pierwszym przywilejem generalnym.
·
· Kiedy również Ludwik zmarł w 1382, w Polsce nastąpił okres najdłuższego w jej historii bezkrólewia. Ostatecznie królem Polski 16 października 1384 została córka Ludwika, Jadwiga Andegaweńska. W 1386 weszła ona w związek małżeński z księciem litewskim Jagiełłą, który 4 marca 1386 został koronowany na władcę Polski.
Kazimierz III Wielki :
· Koronacja : 1333
· Władca od 1333 do 1370
· Poprzednik : Władysław I Łokietek
· Następca : Ludwik Węgierski
· Sytuacja przed objęciem tronu : Władysław Łokietek zmarł w 1333. Państwo było nadal rozbite i zagrożone inwazją z zewnątrz. Składało się ono z dwóch niespojonych prowincji – Małopolski i Wielkopolski.
· Szerzono wieść o tym, że Kazimierz zbiegł z pola bitwy pod Płowcami.
· Stosunki zagraniczne : Luksemburgowie
- Kwestię luksemburską rozwiązywał na zjazdach w Wyszehradzie.
- Przybył tam zarówno król Polski, Czech, jak i Węgier.
- Za 20 tysięcy kop groszy praskich w 1335 zdołał wywalczyć Kazimierz zrzeczenie się przez Jana Luksemburskiego pretensji do korony polskiej i zamku w Bolesławcu.
- W 1339 również w Wyszehradzie potwierdzono założenia sprzed 4 lat, a także ustanowiono ściślejszy sojusz z Andegawenami węgierskimi. Za poparcie polityki zagranicznej Polski zyskiwali oni prawo do sukcesji w Polsce w razie bezpotomnej śmierci Kazimierza. Ze swojej strony Kazimierz rezygnował ze straconych już ziem Śląska na rzecz króla Czech.
- Kazimierz zgodził się na oddanie zakonowi Pomorza w charakterze "wieczystej jałmużny" w 1339 spór rozstrzygnął papież
· Sprawa dziedzictwa tronu : nie udało mu się doczekać syna z prawego łoża. W 1339 r. na zjeździe w Wyszehradzie ustalił z Andegawenami prawo następstwa tronu po jego bezpotomnej śmierci. Była to cena poparcia jego polityki zagranicznej przez dynastię węgierską. Jeszcze raz w 1369 Kazimierz potwierdził prawa Andegawenów do tronu polskiego. Kiedy więc umarł na zapalenie płuc po wypadku na polowaniu w okolicach Przedborza w miejscowości Żeleźnica w 1370, tuż po jego pogrzebie przybył z Węgier Ludwik Andegaweński, który niezwłocznie koronował się w Katedrze krakowskiej (wawelskiej). Tym samym wygasła dynastia Piastów jako panująca na tronie polskim.
· BILANS :
- Do Polski przyłączono Ruś Halicką i Włodzimierską, Podole, częściowo Mazowsze, Wałcz, Czaplinek.
- Nie udało się odzyskać Śląska i Pomorza Gdańskiego.
- Wydaje się, że królowi przyświecały trzy główne cele w jego dążeniu do opanowania Rusi Halickiej. Po pierwsze chciał zabezpieczyć swe państwo przed najazdami tatarskimi. (odpowiedź C)
3. Które zdanie (-a) poprawnie charakteryzuje (-ją) straty poniesione przez Rzeczypospolitą w wyniku rozbiorów:
a) wg. Niektórych szacunków Polska utraciła w I rozbiorze ok 4, 6 mln ludności
b) w granicach państwa pruskiego w wyniku I rozbioru znalazły się m. in. Prusy Królewskie z Gdańskiem, część Kujaw z Bydgoszczą, ziemia chełmińska
c) po I rozbiorze saliny wielickie, bocheńskie i ruskie znalazły sie w granicach Austrii
d) utrata Gdańska w 1772 spowodowała pogorszenie się bilansu handlowego Polski
Rozbiory Polski
U źródeł rozbiorów leży współdziałanie Rosji i Prus na sejmie konwokacyjnym w 1764. 11 kwietnia mocarstwa te podpisały tajny aneks do traktatu sojuszniczego, w którym zobowiązały się do wspólnego wystąpienia zbrojnego przeciwko Rzeczypospolitej, gdy strony uznają, że zagrożone są ich interesy w tym kraju.
I rozbiór polski - 1772 (Rosja, Prusy, Austria) - Polska straciła 211 tys. km² i 4,5 miliona ludności. (odpowiedź A)
· Przyczyna : zamach i porwanie 3 listopada 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez spiskowców, związanych z konfederatami barskimi. Wszystkie trzy dwory rozpętały kampanię, jakoby był to dowód na niezdolność Rzeczypospolitej do utrzymania porządku i jedności wewnętrznej oraz, że jej stan anarchii jest zagrożeniem dla trzech sąsiednich państw. Podpisanie traktatów, dotyczących pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej nastąpiło w Petersburgu 5 sierpnia 1772 r. Zaś w dniu 30 września 1773 r. zatwierdził je Sejm Rozbiorowy, zwołany w Warszawie przez zaborców (przy proteście trzech posłów, w tym Tadeusza Rejtana).
· Austria otrzymała całą południową Polskę po Zbrucz ze Lwowem, ale bez Krakowa (83 tys. km² oraz 2,65 mln mieszkańców). Przy czym już w 1770 r. Austria samorzutnie przejęła Spisz i powiaty nowotarski, nowosądecki i czorsztyński.
· Prusy anektowały Warmię i Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie), lecz bez Gdańska (odpowiedź B) i Torunia . W ten sposób król Prus Fryderyk II Wielki zrealizował swe wieloletnie marzenia o państwie na jednolitym obszarze od Niemna do Łaby.
· Rosja zagarnęła Inflanty Polskie oraz wschodnie, peryferyjne krańce Rzeczypospolitej za Dnieprem i Dźwiną (92 tys. km² oraz 1,5mln mieszkańców), utrzymując poza tym swój protektorat nad resztą kraju.
II rozbiór polski - 1793 (Rosja, Prusy)
· Przyczyna : kapitulacja Stanisława Augusta Poniatowskiego wobec Rosji i przejęcie rządów w kraju przez targowiczan – 25 października 1792
· król Prus Fryderyk Wilhelm II zażądał wcielenia Wielkopolski do Królestwa Prus.
· Po rozbiorze :
- 23 stycznia 1793 doszło do podpisania traktatu podziałowego między Katarzyną Wielką a Fryderykiem Wilhelmem II, po podpisaniu którego wojska pruskie weszły do Wielkopolski, a rosyjskie do wschodniej Polski.
- 22 lipca deputacja sejmu grodzieńskiego, obradującego pod lufami armat wojsk rosyjskich podpisała traktat z Rosją, w którym Rzeczpospolita zrzekła się województw: mińskiego, kijowskiego, bracławskiego i podolskiego oraz części wileńskiego, nowogródzkiego, brzesko-litewskiego i wołyńskiego (250 tys. km²). 19 sierpnia traktat ten ratyfikował poseł rosyjski Jakow Sievers.
- 25 września po niemej sesji podpisano traktat z Prusami, w którym otrzymały one Gdańsk i Toruń oraz województwa gnieźnieńskie, poznańskie, sieradzkie (z Wieluniem), kaliskie, płockie, brzesko-kujawskie, inowrocławskie, ziemię dobrzyńską oraz części krakowskiego, rawskiego i mazowieckiego (58 tys. Km²).
- Caryca Katarzyna II Wielka mściła się w ten sposób za niewierność wasalnej Rzeczypospolitej, a obie monarchie rozbiorowe oczyszczały sobie przedpole do rozprawy z rewolucyjną Francją. Dodatkowo, w okrojonej już bardzo znacznie Rzeczypospolitej utrzymany został istniejący dotąd, bardzo dogodny dla Rosji i Prus, ustrój demokracji szlacheckiej przy słabej centralnej władzy królewskiej.
- W 1793 r. odbył się w Grodnie sejm rozbiorowy, który pod presją obu zaborców wyraził milczącą zgodę na kolejny rozbiór kraju, zawarł nierównoprawny traktat pokojowy z Rosją, przywrócił Radę Nieustającą, rozwiązał też konfederację targowicką. Był to ostatni Sejm Polski szlacheckiej.
- Austria formalnie nie biorąca udziału w II rozbiorze dopiero 3 stycznia 1795 zawarła za plecami Prus tajną konwencję z Rosją o III rozbiorze Polski, na mocy której cesarz Franciszek II Habsburg przystępował do traktatu drugiego rozbioru, ale tylko w granicach zaboru rosyjskiego.
III rozbiór polski - 1795 (Rosja, Prusy, Austria)
· 24 października 1795 rok
· Powoływali się w nim na rewolucyjne zagrożenie ze strony Rzeczpospolitej.
· Bezpośrednią przyczyną rozbioru stało się powstanie kościuszkowskie( 24 marca 1794r.).
· Prusy - opanowały większość Mazowsza i tereny litewskie pod Niemnem, razem 48 tys. km2 i ok. 1 mln ludności.
· Austria - uzyskała Małopolskę między Pilicą z Bugiem z częścią Podlasia i Mazowsza, razem 47 tys. km2 i 1,5 mln mieszkańców.
· Rosja - opanowała obszary leżące na wschód od rzek Niemen oraz Bugu wraz z Wilnem, razem 120 tys. km2 i 1,2 mln ludności.
4. W przeszłości jednostakami zarządu terytorialnego lub jednostkami administracyjnymi były :
a) kasztelanie, w okresie wczesnopiastowskim
b) powiaty, ziemie, województwa w okresie nowożytnym
c)prowincje i okręgi grodowe w X-XV wieku
d) dzielnice w XII-XIII wieku
???????
PAŃSTWO WCZESNOPIASTOWSKIE (KSIĄŻĘ)-> prowincje (namiestnicy)-> okręgi grodowe zw. Kasztelaniami (kasztelanie)
PAŃSTWO WCZESNOPIASTOWSKIE (KSIĄŻĘ) -> dzielice -> okręgi zw. Opolami – późniejsze powiaty (kasztelanie)
Kasztelania - podstawowa jednostka terytorialna państwowego podziału administracyjnego w średniowiecznej Polsce odpowiadająca późniejszemu (od XV w.) powiatowi. Była okręgiem, którego ośrodkiem był zamek lub inny znaczący gród.
...
Rozmieniony