wyklad_wykluczenie_spoleczne.pdf

Ryszard Szarfenberg

Marginalizacja i wykluczenie społeczne

Wykłady

Instytut Polityki Społecznej

Uniwersytet Warszawski

Warszawa, kwiecień 2006

Spis treści

Wstęp...................................................................................................................................... 4

Wprowadzenie językowo-historyczno-socjologiczne................................................................ 5

Od marginesu do kohezji – językowe peregrynacje............................................................... 6

Ludzie zbędni i ich wizerunek ............................................................................................... 8

Mechanizmy wytwarzania zbędności................................................................................... 11

Funkcje marginesu w różnych czasach ................................................................................ 11

Polityka i marginalizacja ...................................................................................................... 12

Reintegracja „elementów marginesowych” ......................................................................... 13

Metafora domu społecznego ................................................................................................ 14

Definicje ................................................................................................................................... 17

Rola definicji ........................................................................................................................ 18

Problemy z uczestnictwem w życiu społecznym ................................................................. 19

Problemy z dostępem do zasobów, instytucji, systemów społecznych................................ 22

Ubóstwo i deprywacja .......................................................................................................... 24

Prawa społeczne ................................................................................................................... 28

Ujęcia syntetyczne................................................................................................................ 29

Wybrane koncepcje teoretyczne............................................................................................... 32

Wprowadzenie...................................................................................................................... 33

Marginalność i grupy zmarginalizowane ............................................................................. 33

Marginalność i maldevelopment .......................................................................................... 39

Trzy paradygmaty wykluczenia społecznego ...................................................................... 42

Paradygmat solidarności .................................................................................................. 42

Paradygmat specjalizacji .................................................................................................. 43

Paradygmat monopolu...................................................................................................... 44

Trzy dyskursy wykluczenia społecznego ............................................................................. 46

Dyskurs redystrybucyjny.................................................................................................. 46

Dyskurs reintegracyjny (społecznej integracji)................................................................ 47

Dyskurs moralizujący (moralnej podklasy) ..................................................................... 47

Kryteria empiryczne i wskaźniki statystyczne ......................................................................... 49

Wskaźniki i operacjonalizacja.............................................................................................. 50

Praktyczne znaczenie informacji ilościowych ..................................................................... 52

Przejawy i kryteria marginalizacji i wykluczenia społecznego w Polsce ............................ 54

Przejawy i kryteria marginalizacji i wykluczenia społecznego za granicą.......................... 57

Wskaźniki przyjmowane dla celów politycznych ................................................................ 60

Agregowanie wskaźników indywidualnych......................................................................... 65

Wskaźniki marginalizacji i wykluczenia a system wskaźników społecznych ..................... 65

Podsumowanie ..................................................................................................................... 67

Wybrane badania i ich wyniki.................................................................................................. 68

Przegląd ośrodków i badań marginalizacji i wykluczenia społecznego w Polsce ............... 69

Badania historyków.............................................................................................................. 72

Prezentacja wyników badań empirycznych w Polsce .......................................................... 76

Badania „Ethnicity, Poverty and Gender in Transitional Societies”................................ 76

Diagnoza Społeczna 2000-2005....................................................................................... 79

Enklawy biedy i marginalizacja klientów pomocy społecznej ........................................ 82

Marginalizacja osób niepełnosprawnych ......................................................................... 86

Weryfikacja stereotypów na temat środowisk popegeerowskich .................................... 89

Podsumowanie ..................................................................................................................... 91

Wykluczenie społeczne w działaniach Unii Europejskiej i Rady Europy ............................... 92

Wprowadzenie...................................................................................................................... 93

Unia Europejska ................................................................................................................... 93

Cztery wspólnotowe programy, w tym jeden nieudany ................................................... 93

Od Wspólnotowej Karty do Strategii Przeciwdziałania Ubóstwu i Wykluczeniu

Społecznemu .................................................................................................................... 96

Rada Europy ....................................................................................................................... 105

Trzy zalecenia i projekt „Godność człowieka i wykluczenie społeczne” ...................... 105

Strategia Spójności Społecznej z 2000 r. ....................................................................... 108

Dostęp do praw społecznych.......................................................................................... 110

Zrewidowana Strategia Spójności Społecznej z 2004 r. ................................................ 114

Podsumowanie ................................................................................................................... 118

Wykluczenie społeczne w polskiej polityce społecznej......................................................... 120

Wprowadzenie.................................................................................................................... 121

Wspólne Memorandum na Rzecz Integracji Społecznej (JIM) ......................................... 121

Narodowa Strategia Integracji Społecznej (NSIS)............................................................. 124

Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej (KPD/integracja)........................ 127

Inne dokumenty o charakterze strategicznym .................................................................... 130

Polityka przeciwdziałania marginalizacji – pomoc społeczna i nie tylko.......................... 135

Pomoc społeczna ............................................................................................................ 136

Zatrudnienie socjalne ..................................................................................................... 137

Podsumowanie ................................................................................................................... 139

Uzupełnienia i podsumowania ............................................................................................... 140

Wprowadzenie.................................................................................................................... 141

Podejście negatywne a podejście pozytywne..................................................................... 141

Integracja w grupie produkcyjnej i integracja w społeczeństwie obywatelskim ............... 145

Polityka społeczna a integracja społeczna ......................................................................... 147

Wolność, równość i solidarność a marginalizacja i wykluczenie społeczne ..................... 150

Ubóstwo relatywne vs aktywna polityka społeczna........................................................... 152

Rada Polityki Integracji Społecznej ................................................................................... 153

Zalety i wady perspektywy marginalizacji i wykluczenia społecznego ............................ 154

Słowo końcowe .................................................................................................................. 155

Bibliografia......................................................................................................................... 156

Wstęp

Od kilku lat prowadzę na Uniwersytecie Warszawskim cykl wykładów pt. „Marginalizacja i

wykluczenie społeczne”. Postanowiłem je scalić w jeden dokument, który może posłużyć

studentom i innym osobom zainteresowanym tematem do bliższego zapoznania się z tą

problematyką. Ze względu na notatkowy charakter poniższych tekstów nie stosowałem

precyzyjnych opisów źródeł, najczęściej informuję tylko o autorze i tytule książki. W części

poświęconej polskiej polityce integracji społecznej wspominam również o najnowszych

dokumentach przyjętych przez rząd PIS i pod tym względem tekst jest w miarę aktualny.

Nowości z dziedziny polityki UE uwzględniłem w trochę mniejszym stopniu, niemniej chyba

nie pominąłem żadnych ważnych dokumentów z ostatniego półrocza. Starałem się robić

bieżącą korektę, ale na pewno pozostało wiele prostych błędów.

Jeżeli ktoś z czytelników chciałby porozumieć się ze mną w sprawie wyjaśnień,

sprostowań, uzupełnień lub innych kwestii związanych z tekstem tych wykładów, proszę o

kontakt r.szarfenberg@uw.edu.pl .

Wprowadzenie językowo-historyczno-

socjologiczne

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: