historia.docx

Pasterz, kozy i odkrycie kawy Najbardziej znana legenda etiopska, pochodząca z około 800 roku, opowiada o pasterzu Kaldim, który zajmował się wypasem kóz na Wyżynie Abisyńskiej. Pewnej nocy naszego bohatera zdziwiło niecodzienne zachowanie stada: niektóre kozy skakały, a nawet najstarsze z nich biegały jak szalone. Zdziwiony pasterz postąpił jak nowożytny przyrodnik. Zakasawszy rękawy, udał się do miejsca, w którym kozy pasły się poprzedniego dnia. Tam znalazł osobliwe drzewa o szarawej korze, lśniącym listowiu i białych kwiatach. Na ich cienkich gałązkach połyskiwały czerwone jagody. Kaldi zjadł kilka z nich i po chwili poczuł gwałtowne ożywienie ciała oraz jasność umysłu. Poruszony odkryciem udał się do pobliskiego klasztoru, w którym mnich o imieniu Chadely rozgniótł jagody kawowca, po czym zalał je wrzątkiem. To właśnie on przyrządził pierwszy kubek kawy oraz rozpowszechnił wiedzę o szczególnych właściwościach czerwonych jagód. Mnich nie zabrał bowiem swej wiedzy do grobu, tylko przekazał ją innym braciom, by ci mogli zachowywać świeżość umysłu podczas bardzo długich i wyczerpujących medytacji.

Omar, anioł i drzewo kawowca

Jeszcze inna opowieść, której akcja ma miejsce w Arabii, jest może najmniej wiarygodna, za to najpiękniejsza, przywodząca na myśl jeden z epizodów Baśni tysiąca i jednej nocy. Pewnego dnia szejk Ali ben Omar postanowił udać się do miasta Mocha. Towarzyszył mu jego mentor Schadeli, który jednak zmarł tragicznie w czasie podróży. Zrozpaczony Omar postanowił zawrócić, ale objawił mu się anioł, który przekonał go do kontynuowania wyprawy.
Wierny głosowi z niebios, Omar dotarł do Mochy, w której w owym czasie panowała zaraza. Pobożny szejk wybłagał u Allaha życie wielu ludzi, a nawet uratował od śmierci samą księżniczkę, która - jak to bywa w arabskich baśniach - zawładnęła jego sercem. Rozgniewany król skazał Omara na banicję i ten niechybnie umarłby z pragnienia, gdyby zmarły mentor nie przysłał mu pomocy z zaświatów. Był to wielobarwny ptak, który zwabił szejka słodkim śpiewem. Gdy ten postąpił kilka kroków naprzód, przed jego oczami wyrósło upstrzone białymi kwiatami i czerwonymi jagodami drzewo...
Jak wiadomo legendy często są piękne, ale rzadko prawdziwe. W przytoczonych wyżej opowieściach o Kaldim, Kaddim i szejku Omarze kryje się jednak 'ziarno'              prawdy.

 

POCZĄTKI                 KAWOWEGO                 SZLAKU

Zanim kawa trafiła do Europy, ziarna kawowca przez ponad tysiąc lat pomogały ludziom wielu kultur w znoszeniu trudów codziennego życia. Właśnie Etiopczykom (Sabejczykom) i Arabom przysługuje palma pierwszeństwa po względem odkrycia właściwości kawy oraz kultywowania zwyczaju jej picia.

 

Etiopia

Prawdziwą ojczyzną kawy jest Etiopia. Już około 575 roku drzewa kawowe porastały strome zbocza Wyżyny Abisyńskiej. To właśnie na mitycznej ziemi rastafarian po raz pierwszy zaczęto uprawiać kawowce oraz spożywać kawę w postaci gorącego napoju (do dzisiaj najbardziej popularnym gatunkiem kawy jest pochodząca z Etiopii Arabika). W IX wieku picie kawy w etiopskich tukulach odbywało się według rozbudowanego ceremoniału, który mógł trwać nawet do kilku godzin. Dzięki temu początkom historii kawy towarzyszyło fundamentalne dla starożytnich kultur prawo gościnności. Z Etiopią wiąże się także etymologia słowa 'kawa', które najprawdopodobniej pochodzi od nazwy miasta Kaffa, położonego nad rzeką Omo.

 

Arabia

Wkrótce arabscy handlarze rozpowszechnili kawę na terenach półwyspu Arabskiego i tam, gdzie docierał Islam, tam trafiał zwyczaj picia kawy. Prawdopodobnie w XII w. odkryto sposób na wzmocnienie jej aromatu przez prażenie ziaren w ogniu. Już sto lat później w jemeńskich ogrodach pałacowych kawę uprawiano na masową skalę, choć Arabowie pilnie strzegli swojego sekretu - wszystkie kalifaty obowiązywał surowy zakaz eksportu sadzonek tej cennej rośliny (ziarna sprzedawano tylko po uprzednim wysuszeniu). W ten sposób aż do 1600 roku z owoców kawowca korzystał tylko świat Islamu. Arabowie cenili pobudzające działanie kawy i często przypisywali jej właściwości lecznicze. Zgadza się to z etymologią arabskiego słowa qahwa (kawah), które znaczy tyle co "ta, która wstrzymuje przed snem", lub "ta, co unosi". Zresztą nie tylko wyjątkowy wpływ na działanie intelektu przyczynił się do ogromnej popularności kawy w Arabii, ale także surowe prawo Koranu, które zabraniało spożywania używek. Inaczej niż alkohol, kawa mogła być nie tylko pita, ale również miała znaczenie religijne. Pijano ją podczas modlitw, w meczetach, a nawet przed grobowcem Mahometa. Przywiązanie muzułmanów do kawy dobrze ilustruje turecka legenda, według której kawa została ofiarowana Mahometowi przez archanioła Gabriela, gdy tamten miał już usnąć zmęczony              modłami.

 

Turcja

Turkom zawdzięczamy pierwszy na świecie dom kawowy, otwarty w 1475 roku w dawnym Konstantynopolu. Odniósł on taki sukces, że wkrótce podobne lokale zaczęły powstawać na terenach od Kairu do Aleksandrii i od Medyny do Bagdadu. Domy kawowe służyły Arabom za miejsce spotkań, dyskusji, snucia długich opowieści i słuchania muzyki, czyli tych wszystkich uciech życia, które jeszcze lepiej smakują przy filiżance gorącej kawy. Po kilkunastu latach doszło nawet do tego, że kawiarnie pękały w szwach, a meczety pozastawały puste. Jak widać historia lubi się powtarzać, co potwierdzają tłumy oblegające              supermarkety              w              niedzielne              popołudnia. Nie tylko zdobycie Konstantynopola w 1453 roku dawało symboliczny początek nowej epoce, ale także otwarcie pierwszego domu kawowego rozpoczynało 'małą rewolucję' w historii kawy. Od tego momentu czas weneckich, wiedeńskich
i              paryskich              kawiarni              nadchodził              coraz              szybciej.

 

KAWA              W              EUROPIE

Pierwszym autorem wzmianki o kawie był Prospero z Padwy, który w 1580 roku opisał niesłabnącą popularność tego napoju w imperium Otomańskim. Był on prekursorem nowożytnych podróżników, którzy w pogoni za sławą i majątkiem penetrowali obszar Lewantu i docierali do najdalszych krańców znanego świata. Niewątpliwie ich uwagę przykuwały 'domy kawowe' i domokrążcy sprzedający kawę na ulicach wielu arabskich miast. Przywożone przez nich skromne              zapasy              nie              wystarczyły              jednak              do              spopularyzowania              tej              używki. Stary Świat poznał się na kawie dopiero w XVII wieku. Wcześniej, choć wino z Arabii funkcjonowało w świadomości Europejczyków, to ich wiedza o tym napoju ograniczała się do przesądów i uprzedzeń. O złej passie kawy przesądziły wrogie stosunki chrześcijan z muzułmanami i nieuzasadnione przypisywanie jej pochodzenia szatańskiego. Dopiero Klemens VIII doprowadził do rehabilitacji tego wspaniałego napoju przez błogosławieństwo. W ten sposób, dzięki czynnym szlakom handlowym i papieskiemu poparciu, droga              dla              kawy              stanęła              otworem.

 

Włochy

Pierwszymi portami, do których dostarczano kawowe ziarna, były porty Wenecji i Marsylii. Do Wenecji załadowany kawą statek dotarł już w 1615 roku, ale na powstanie pierwszego 'domu kawowego' trzeba było poczekać jeszcze wiele lat. Najsławniejszą włoską kawiarnię otworzył w październiku 1720 roku wenecjanin Florian Francesconi. W 'Cafe Florian' serwowano najlepsze kawy i wina pochodzęce z krajów Orientu, Cypru i Grecji. Idąc za tureckim zwyczajem, kawiarnia szybko stała się miejscem życia towarzyskiego, gdzie plotkowano, rozprawiano o polityce, moralności i literaturze. Do Cafe Florian zaglądali m.in. Casanova, Lord Byron, Goethe, Proust, Rousseau, Rubenstein i Modigliani. Ogromna popularność kawy wśród wenecjan i mieszkańców innych miast doprowadziła do zdominowania słownika kawowego przez język włoski. Do dzisiaj wchodząc do kawiarni zamawiamy najczęściej espresso, cafe              latte              lub              cappuccino.

 

Anglia
 

Anglicy byli pierwszym europejskim narodem, który z picia kawy uczynił coś więcej niż zwyczaj. To właśnie w Oxfordzie w 1650 roku turecki żyd Jakub otworzył pierwszą kawiarnię, która podobnie do weneckiej Cafe Florian stała się zalążkiem nadchodzącej mody. Już w 1652 roku następną kawiarnię założono w Londynie, a w niecałe kilkadziesiąt lat później w Albionie istniało ponad kilkaset kawiarni (w XVII wieku w Londynie było ich więcej niż jest obecnie). Niektóre domy kawowe specjalizowały się w obsłudze określonych gości: i tak do 'Jonathan's Coffee House' chodzili maklerzy giełdowi, a do 'Edward              Lloyd's              Coffe              House'              pośrednicy              handlowi   i              właściciele              statków. Podobnie do Turków, którzy domy kawowe nazywali 'szkołami mądrości', angielscy studenci na kawiarnie zwykli mawiać "penny universities", co znaczy "uniwersytety za pensa". Nic dziwnego, że ani tureckim sułtanom, ani angielskim królom nie w smak były kawiarnie, gdzie kwitła myśl wolna i nieskrępowana żadną władzą. Według historyków to właśnie dlatego Karol II postanowił zamknąć wszyskie kawiarnie, co, jak łatwo się domyśleć, było zadaniem przerastajacym możliwości angielskiej monarchii. Kawa pokonywała              wszystkich              swoich                przeciwników.

 

Francja
 

Do Francji kawa zawitała za pośrednictwem portu w Marsylii, ale w pierwszej połowie XVII wieku traktowano ją zaledwie jako ciekawostkę. Dopiero intensywna akcja promocyjna Sulejmana Agi- ambasadora Porty Otomańskiej przy dworze Ludwika XIV- przyczyniła się do wzrostu jej popularności. Wtedy członkowie dworu wersalskiego zaczęli snobować się na koneserów czarnego napoju, a nawet sam Ludwik XV uprawiał krzewy kawowe w swoich ogrodowych szklarniach (sadzonki z Jardin des Plantes są przodkami większości kawowców uprawianych Ameryce Środkowej i Południowej).
Wkrótce zaczęły powstawać pierwsze francuskie kawiarnie- najsławniejszą z nich była kawiarnia przy de l'Ancienne-Comedie, założona przez Francois Procope'a dei Coltelli. Oferowano tam nie tylko kawę, ale także lody po wiedeńsku, syropy, likiery i wina. Dom kawowy Prokopa stał się wzorem dla innych paryskich kawiarni, które powstawały jak grzyby po deszczu. W przeddzień wybuchu rewolucji francuskiej w Paryżu było ich około 2000! Podobnie jak w Anglii, kawiarnia stała się miejscem skupiającym inteligencję niechętną władzy. Do wielu z nich zaglądali Danton, Marat i Robespierre. Jednak nie tylko rewolucjoniści i jakobini odnajdywali przyjemność w piciu tego specjału. Wydaje się, że bez kawy nie byłoby francuskiego oświecenia, ponieważ własnie ona              stymulowała              takie              umysły,              jak              Woltera,              Diderota,              czy              Rousseau.

 

Austria
 

12 września 1683 roku turecki wezyr Kara Mustafa myśłał tylko o swoim przetrwaniu. Rozciągające się po horyzont szczątki jego armii świadczyły o bitwie, w której hetman polski Jan III Sobieski zadał mu druzgoczącą klęskę. Dla Kary Mustafy bitwa pod Wiedniem była hańbą, której nie wybaczyłby żaden sułtan (i nie wybaczył: Kara Mustafa został uduszony zielonym sznurem). Zwłaszcza że poza honorem Kara Mustafa stracił coś równie cennego: na polu bitwy pozostawiono niesamowite ilości kawy. Z początku myślano, że jest to "tureckie zboże", czyli pasza dla koni, ale wśród wojska polskiego znalazł się szlachcic z Sambora Franciszek Jerzy Kulczycki, który doskonale znał tureckie zwyczaje. Dzięki zasługom, jakie oddał polskiej armii, Jan III Sobieski pozwolił mu na zatrzymanie sporej części z ponad 300 worków z kawą. Przedsiębiorczy Polak założył w Wiedniu pierwszą kawiarnię o nazwie "Pod Błękitną Butelką". Poza pyszną, parzoną na sposób turecki kawą, Kulczycki podawał gościom ciasteczka w formie półksiężyca, na pamiątkę zwycięstwa wojsk              polskich              i              ocalenia              Wiednia.

 

Polska

Do Polski kawa trafiła w XVII wieku za pośrednictwem kontaktów handlowych z Orientem. Z początku odnoszono się do niej nieufnie, ponieważ pochodziła od niewiernych Turków i w kraju, który uważał się za przedmurze chrześcijaństwa, nie mogła cieszyć się dobrą renomą. Jak pisał Andrzej Morsztyn: W Malcieśmy, pomnę, kosztowali kafy, Trunku dla baszów Murata, Mustafy, I co jest Turków. Ale tak szkarady Napój, tak brzydka trucizna
i jady, Co żadnej śliny nie puszcza przez zęby, Niech chrześcijańskiej nie plugawi gęby!
Dopiero chęć naśladowania zachodnich wzorców przełamała złą aurę otaczającą kawę. Przyczynił się do tego rozwój zamorskich plantacji i wzrost popularności kawy we Francji, Anglii, Austrii i Niemczech. W XVIII wieku, za sprawą Wettynów, magnateria i szlachta polska zaczęła wlewać w siebie wiadra tego napoju. Nagle picie kawy stało się modne i ceny drastycznie poszły w górę. Około 1736 roku za żelazną bramą w Warszawie dworzanin króla Augusta III otworzył pierwszą polską kawiarnię. Było to jednoznaczne ze względnym spadkiem cen kawy i udostępnieniem jej dla szerszych mas społeczeństwa. Inaczej sprawa wyglądała z kulturą picia kawy w domach szlacheckich. W najbogatszych dworach do palenia kawy używano specjalnego piecyka (dzięki temu kawa zachowywała świeżość), a nawet zatrudniano Turków w charakterze kelnerów. Po pewnym czasie kultura kawy była w Polsce tak bardzo rozwinięta, że według pewnego Austriaka Dwie rzeczy (...) przygotowują w Polsce tak doskonale, jak nigdzie: jedna to chleb, a druga- kawa. (...) Źle przyrządzoną kawę nazywają w Polsce niemiecką albo śląską (...). Przygotowywanie kawy w dworach szlacheckich w XVIII wieku było całkiem rozbudowanym              ceremoniałem,              czego              dowodzi              znany              ustęp              z              "Pana              Tadeusza": Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju, W Polszcze, w domu porządnym, z dawnego zwyczaju, Jest do robienia kawy osobna niewiasta, Nazywa się kawiarka; ta sprowadza z miasta Lub
z wicin bierze ziarna w najlepszym gatunku, I zna tajne sposoby gotowania trunku, Który ma czarność węgla, przejrzystość bursztynu, Zapach moki i gęstość miodowego płynu. Wiadomo, czym dla kawy jest dobra śmietana; Na wsi nietrudno o nie: bo kawiarka z rana Przystawiwszy imbryki, odwiedza mleczarnie
I sama lekko świeży nabiału kwiat garnie Do każdej filiżanki w osobny garnuszek, Aby każdą z nich ubrać w osobny kożuszek...
W XIX wieku kawa na szerszą skalę wkroczyła do kawiarni. W samej Warszawie do 1890 roku powstała ich prawie setka. Najsławniejsza z nich, kawiarnia "Pod Pikadorem", była miejscem spotkań grupy literackiej Skamader, do której należeli: Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, a także Jan Lechoń. Dzięki temu historia kawy w Polsce potoczyła się inaczej niż w pozostałych krajach europejskich, gdzie kawa nierozerwalnie wiązała się z polityką. W Polsce, drogę kawy przez historię wytyczała poezja.

Po prawie czterech wiekach przygód w nowożytnej cywilizacji kawa stała się najpopularniejszym napojem świata. Obecnie jest drugim po ropie naftowej produktem światowego handlu i rocznie wypija się 400 mld filiżanek 'czarnego złota'.