gramsci - katolicy integralni, jezuici, moderniści(6).pdf - Gramsci - frakcja.nihilistyczna

Antonio Gramsci

Katolicy integralni,

jezuici, moderniści

Studenckie Koło Filozofii Marksistowskiej (Uniwersytet Warszawski)

WARSZAWA 2006

Antonio Gramsci – Katolicy integralni, jezuici, moderniści (1932 rok)

„Katolicy integralni, jezuici, moderniści” to

fragmenty jednego z 32 zeszytów więziennych

Antonio Gramsciego, napisane prawdopodobnie w

1932 roku.

Podstawa tłumaczenia: „Opere di Antonio

Gramsci”, t. 5: „Note sul Machiavelli, sulla politica

e sullo Stato moderno”, Einaudi, Turyn 1949.

Podstawa niniejszego wydania: Antonio Gramsci,

„Pisma wybrane”, tom 1, wyd. Książka i Wiedza,

Warszawa 1961.

Tłumaczenie z języka włoskiego: Barbara

Sieroszewska. Korekta oraz uzupełnienia

redakcyjne: Piotr Strębski.

- 2 -

www.skfm-uw.w.pl

Antonio Gramsci – Katolicy integralni, jezuici, moderniści (1932 rok)

Katolicy integralni

Katolikom „integralnym” dobrze się działo za pontyfikatu Piusa X; reprezentowali oni skrajnie

prawicową pod względem politycznym europejską tendencję katolicyzmu, ale szczególnie silni byli w

niektórych krajach, jak Włochy, Francja, Belgia, gdzie tendencje lewicowe w polityce i na terenie życia

intelektualnego znajdowały w organizacjach katolickich większy oddźwięk. W Belgii w czasie wojny

Niemcy przejęli ogromną ilość poufnych i tajnych dokumentów katolików „integralnych”; dokumenty te,

później opublikowane, stanowią obszerny materiał dowodowy, z którego wynika, że „integralni” tworzyli

tajną organizację w całym tego słowa znaczeniu, mającą na celu kontrolę, kierowanie i „oczyszczanie”

ruchu katolickiego na wszystkich szczeblach jego hierarchii, organizację z własnym szyfrem, powiernikami,

tajną korespondencją, agentami wywiadu itp.

Wodzem „integralnych” był monsignor Umberto Benigni 1 , a częścią organizacji było Sodalitium

Pianum (nazwane od imienia papieża Piusa V). Monsignor Benigni, zmarły w roku 1934, był człowiekiem

odznaczającym się wybitnymi uzdolnieniami, zarówno w dziedzinie działalności teoretycznej, jak i

praktycznej, i był niezwykle czynny: napisał między innymi dzieło ogromnych rozmiarów: La storia sociale

della Chiesa , które ukazało się w wydawnictwie Hoeplego w czterech tomach dużego formatu, liczących

ponad sześćset stron każdy. Jak widać z «Civiltà Cattolica», Benigni nigdy nie porzucił swojej działalności

konspiracyjnej w łonie Kościoła mimo trudności, w jakich znaleźli się „integralni” z racji polityki Piusa XI,

niezdecydowanej, chwiejnej i nieśmiałej, ale bądź co bądź nastawionej na kierunek ludowo-demokratyczny,

wobec konieczności stworzenia w masach silnych podstaw dla Akcji Katolickiej. „Integralni” we Francji

popierali ruch Action Française , byli natomiast przeciwko organizacji Sillon 2 . Wszędzie występują bowiem

przeciwko wszelkiemu modernizmowi politycznemu i religijnemu.

Wobec jezuitów przyjmowali postawę niemal jansenistyczną, czyli postawę wielkiej surowości

moralnej i religijnej, przeciwstawiającą się wszelkim formom pobłażliwości, oportunizmu i centryzmu.

Jezuici naturalnie oskarżają „integralnych” o jansenizm (o jansenistyczną hipokryzję) i o to, że działają na

korzyść modernistów (teologizujących), a to dlatego, że: 1) walczą przeciwko jezuitom; 2) rozszerzają tak

dalece pojęcie modernizmu i powiększają cel ataków, że dają przez to modernistom szerokie pole do

manewrowania. W istocie doszło do tego, że we wspólnej walce przeciwko jezuitom „integralni” i

moderniści zajęli, obiektywnie rzecz biorąc, te same pozycje i nawiązali między sobą współpracę

(Buonaiuti 3 pisywał na łamach czasopisma Benigniego).

Co pozostało dzisiaj z modernistów i „integralnych”? Trudno obecnie zidentyfikować i ocenić ich

realne siły w łonie organizacji kościelnej, zwłaszcza jeżeli chodzi o modernistów („integralni” zachowali

swoje siły w stanie prawie nietkniętym, nawet po kampanii przeciwko Action Française ). W każdym razie

stanowią oni nadal „zaczyn” nie przestający oddziaływać, w tym stopniu, w jakim reprezentują walkę

przeciwko jezuitom i ich wszechwładzy, walkę prowadzoną dziś jeszcze zarówno przez elementy

prawicowe, jak lewicowe, przy pozornie obojętnej postawie szerokich sfer duchowieństwa i z wynikami nie

do zlekceważenia wśród r zesz wiernych, które nie mają rozeznania w tej walce i jej znaczeniu, ale też

1 Umberto Benigni (1862-1934) – rzymski monsignor, podsekretarz stanu, przywódca Sodalitium Pianum, antyliberalnego,

antymodernistycznego i reakcyjnego „integralistycznego” międzynarodowego „tajnego zrzeszenia” infiltrującego prasę

katolicką oraz denuncjującą niepokornych księży do władz watykańskich. Od 1893 r. redaktor naczelny katolickiego dziennika

Eco d'Italia . Pod koniec życia agent Mussoliniego. (Przyp. red.)

2 Sillon – chrześcijański ruch społeczny we Francji, zainicjowany przez Marka Sangniera, który w 1899 r. objął redakcję

przeglądu młodzieżowego «Sillon» (stąd nazwa ruchu), wychodzącego od 1894 r. Ruch ten, początkowo bardzo ortodoksyjny i

cieszący się poparciem Watykanu, od 1905 r. zaczął się odchylać od ortodoksji katolickiej i przekształcać się w rodzaj

modernizmu społecznego, potępionego w 1910 r. przez Piusa X. (Przyp. red.)

3 Buonaiuti Ernesto – włoski historyk doktryny chrześcijańskiej. Urodzony w 1881 r. Wykładał historię Kościoła w seminarium

duchownym w Rzymie w latach 1904-1906. Od 1905 r. redagował «Rivista storico-critica delle scienze teologiche», która w r.

1910 została potępiona za propagowanie modernizmu. W 1915 r. Buonaiuti objął katedrę historii chrześcijaństwa na

uniwersytecie rzymskim. Jego wykłady i artykuły ściągnęły na niego karę ekskomuniki. Jednocześnie pisma jego dostały się na

indeks. Od 1925 r. redagował czasopismo «Ricerche religiose», w 1928 r. wydał głośną Histoire du modernisme catholique .

Zmarł w 1946 r. (Przyp. red.)

- 3 -

www.skfm-uw.w.pl

Antonio Gramsci – Katolicy integralni, jezuici, moderniści (1932 rok)

dlatego właśnie nie mogą osiągnąć jedności w sposobie myślenia.

Tym siłom wewnętrznym Kościoła, antagonistycznym i tajnym lub prawie tajnym (modernizm bez

tajności obejść się nie może), potrzebne są zewnętrzne „ośrodki” publiczne, działające na masy

bezpośrednio, za pomocą czasopism, broszur i książek. Pomiędzy ośrodkami tajnymi i publicznymi istnieją

ukryte powiązania, będące kanałem, przez który przepływają urazy, zemsty, donosy, perfidie, insynuacje i

plotki, rozmyślnie podsycające płomień walki przeciwko jezuitom (ci również mają swoją organizację

nieoficjalną, a właściwie wręcz tajną, w której uczestniczą tak zwani jezuici świeccy: ciekawa instytucja,

wzorowana może na tercjarzach franciszkańskich, liczebnie stanowiąca, jak się zdaje, około ¼ wszystkich

sił jezuickich; ta instytucja „jezuitów świeckich” zasługuje na dokładne zbadanie). Wszystko to wskazuje,

że spoistość Kościoła jest znacznie mniejsza, niż się wydaje; nie tylko dlatego, że wzrastający indyferentyzm

mas katolickich wobec zagadnień czysto religijnych i kościelnych nadaje bardzo względną wartość

zewnętrznej, pozornej jednolitości ideologicznej Kościoła, ale również z innego, znacznie poważniejszego

powodu: mianowicie centrum kościelne nie jest w stanie unicestwić zorganizowanych sił, świadomie

walczących w łonie Kościoła. Walka z modernizmem zdemoralizowała zwłaszcza młody kler, który bez

wahania wyrzeka się modernizmu, zachowując mimo to potajemnie swoje dawne przekonania 4 .

Z artykułu ojca Ros y 5 pt. „Risposta ad «Una polemica senza onestà e senza legge»”, w «Civiltà

Cattolica» z 21 lipca 1928 roku, zaczerpnąłem następujące dane: monsignor Benigni dysponuje nadal

(1928) niemałą organizacją: wydaje w Paryżu cykl publikacji pod wspólnym tytułem „Vérités”, w której

spotykamy podpisy: Récalde, Luc Verus, Simon; Luc Verus jest zbiorowym pseudonimem „integralnych”.

Rosa cytuje wydaną w tej serii broszurę Les découvertes du jésuite Rosa, succésseur de von Gerlach ,

Linotypie G. Dosne, Paryż, Rue Turgot 20, 1928, przypisując Benigniemu jej autorstwo, a przynajmniej

zawarty w niej materiał informacyjny. Jezuitów nazywa się tam przyjaciółmi masonów i Żydów

(przypomina się tu „teoria” Ludendorffa na temat „międzynarodówki masońsko-żydowsko-jezuickiej”),

demagogami, rewolucjonistami itp. W Rzymie Benigni posługuje się agencją „Urbs” albo „Romana” i

podpisuje swoje publikacje nazwiskiem swego siostrzeńca Mataloniego; rzymski biuletyn Benigniego nosi

tytuł «Veritas» (czy wychodzi jeszcze, a jeśli nie, to kiedy przestał wychodzić?). Benigni (w roku 1928 albo

wcześniej) wydał niewielką broszurkę: Di fronte alla calunnia , zawierającą dokumenty odnoszące się do

Sodalizio Piano . Broszurę tę przedrukowały częściowo i wystąpiły w jej obronie dwa czasopisma katolickie:

florencka «Fede e Ragione» i genueńska «Liguria del Popolo». Benigni redagował czasopismo

«Miscellanea di storia ecclesiastica».

Broszurę Una polemica senza onestà a senza legge , skierowaną przeciwko ojcu Rosie, napisał

profesor E. Buonaiuti. Rosa, mówiąc o książce Buonaiutiego Le modernisme catholique (opublikowanej w

serii redagowanej przez P. L. Couchouda, wyd. Rieder), zauważa, że autor skłonny jest nareszcie uznać

szereg faktów, które zawsze negował w toku polemiki na temat modernizmu (na przykład, że on sam był

promotorem kampanii modernistycznej prowadzonej przez «Giornale d'Italia», czego co prawda Buonaiuti

wyraźnie nie mówi, ale czego każe się domyślać jako rzeczy prawdopodobnej, z właściwą dla tych pisarzy

skłonnością do wykrętnych sformułowań). Benigni zorganizował kampanię prasową przeciwko

modernizmowi w okresie encykliki Pascendi 6 .

W swoich «Ricerche religiose» (lipiec 1928, str. 335) Buonaiuti przytacza pewien charakterystyczny

epizod: W roku 1909 modernista, profesor Antonino De Stefano (ksiądz, który zrzucił sutannę, obecnie

wykładowca historii na uniwersytecie), miał redagować w Genewie czasopismo pod tytułem «Revue

moderniste internationale». Buonaiuti napisał do niego. Parę tygodni potem został wezwany do Świętego

4 Warto tu przypomnieć turyńskie ośrodki młodych księży, między innymi dominikanów, w okresie przedwojennym i ich

odchylenia posuwające się aż do życzliwego ustosunkowania się do modernistycznych tendencji islamizmu i buddyzmu i do

pojmowania religii jako wszechświatowego synkretyzmu wszystkich wyższych religii: Bóg jest jak słońce, którego promieniami

są religie, a każdy promień prowadzi do tego samego słońca itd.

5 Rosa Enrico (1870-1938) – włoski teolog i publicysta, od 1905 r. członek kolegium pisarzy jezuickich, zgrupowanych przy

«Civiltà Cattolica», w latach 1915-1931 redaktor naczelny tego pisma, znany ze swej zdecydowanej postawy

antymodernistycznej. (Przyp. red.)

6 Pascendi dominici gregis – encyklika Piusa X z dn. 8 IX 1907 r., potępiająca doktrynę modernistów. (Przyp. red.)

- 4 -

www.skfm-uw.w.pl

Antonio Gramsci – Katolicy integralni, jezuici, moderniści (1932 rok)

Officium. Ówczesny asesor, dominikanin Pasqualigo, zacytował mu słowo po słowie cały list do De Stefano.

List został wykradziony w Genewie: pewien rzymski emisariusz wśliznął się do domu De Stefano itd.

(Oczywiście, zdaniem Buonaiutiego, Benigni był narzędziem i wspólnikiem jezuitów, chociaż, jak się zdaje,

w roku 1904 Buonaiuti współpracował z «Miscellanea» Benigniego).

Należałoby zgromadzić wszystkie materiały i sporządzić dokładną bibliografię tematu: „katolicy

integralni, jezuici, moderniści” – trzech grup reprezentujących trzy „organiczne” tendencje katolicyzmu, to

znaczy będących siłami walczącymi o hegemonię na terenie Kościoła rzymskiego. (Seria «Civiltà

Cattolica», «Ricerche religiose» Buonaiutiego, «Miscellanea» Benigniego, broszury polemiczne wszystkich

trzech prądów itd. ).

O ile można wnosić z «Civiltà Cattolica», wydaje się, że «Fede e Ragione» 7 jest dzisiaj

najpoważniejszym czasopismem katolików „integralnych”. Należy stwierdzić, kim są jego główni

współpracownicy i w jakich punktach przeciwstawiają się oni jezuitom: czy są to sprawy wchodzące w

zakres wiary, moralności, polityki itd. „Integralni” dysponują siłą jakiegoś zakonu rywalizującego z

jezuitami (dominikanie, franciszkanie). Warto przypomnieć, że nawet sami jezuici nie stanowią masy

całkowicie jednolitej. Na przykład kardynał Billot 8 – integralista tak dalece nieprzejednany, że zrzekł się

purpury kardynalskiej – był jezuitą. Jezuitami byli także niektórzy słynni moderniści, jak Tyrrell 9 .

„Integralni” i «Action Française»

Artykuł w «Civiltà Cattolica» z 3 listopada roku 1928, zatytułowany „Equilibrio della verità fra gli

estremi dell'errore”, został wywołany rozprawą Nicolas Fontaine'a «Saint-Siège», «Action Française» et

«Catholiques intégraux», Gamber, Paryż 1928. W przypisie do artykułu zawiera się następująca ocena tej

rozprawy: „Autor kieruje się uprzedzeniami politycznymi i liberalnymi, zwłaszcza gdy dopatruje się

pobudek politycznych w potępieniu Action Française , ale fakty i dokumenty, na które się powołuje w

sprawie sławetnej sodalicji, nie zostały zdementowane”. Otóż Fontaine nie opublikował nic, co byłoby

przedtem nie znane (dokumenty dotyczące „integralnych” były drukowane już w kwietniu roku 1924 w

«Mouvement»; czemuż więc jezuici nie posłużyli się nimi wcześniej?).

Kwestia jest ważna i można dać na nią następującą odpowiedź: akcja papiestwa przeciwko Action

Française jest najbardziej widocznym i zdecydowanym aspektem działalności o szerszym zasięgu, dążącej

do zlikwidowania całego szeregu skutków polityki Piusa X (we Francji, ale pośrednio również i w innych

krajach); Pius XI chce ograniczyć rolę katolików „integralnych”, otwarcie reakcyjnych i niemal

uniemożliwiających stworzenie we Francji silnej organizacji Akcji Katolickiej i partii demokratyczno-

ludowej, która mogłaby konkurować z radykałami, jednakże bez frontalnego na nich ataku. Walka z

modernizmem naruszyła równowagę katolicyzmu, przesuwając go zanadto ku prawicy, trzeba więc na nowo

skoncentrować go dokoła jezuitów, czyli przywrócić mu bardziej elastyczną formę polityczną, wolną od

doktrynalnej sztywności, zapewniającą dużą swobodę manewrowania itd.; Pius XI jest prawdziwym

papieżem jezuitów.

Ale walczyć z katolikami „integralnymi” na froncie organicznym jest znacznie trudniej, niż walczyć

z modernistami. Walka z Action Française stanowi najlepszy przykład. Zwalcza się tu „integralnych nie jako

takich, ale jako stronników Maurrasa 10 ” , a co za tym idzie, walka ta nie jest skupiona, kieruje się przeciwko

poszczególnym jednostkom , które nie chcą być posłuszne papieżowi i utrudniają obronę wiary i moralności

7 «Fede e Ragione» – tygodnik katolicki wychodzący w Fiesole od około czternastu lat pod kierunkiem księdza Paola De Toth.

(W każdym razie stał on na czele pisma w roku 1925).

8 Billot Luigi (1846-1931) – jezuicki teolog i historyk doktryny chrześcijańskiej, profesor uniwersytetu papieskiego

Gregorianum, od 1911 r. kardynał. W 1927 r., urażony zarzutami inspirowanymi przez «Action Française», zrzekł się godności

kardynała. (Przyp. red.)

9 Tyrrell George (1861-1909) – irlandzki teolog, konwertyta z wyznania anglikańskiego, jezuita od 1898 r. W swych książkach

Religion as a factor of life , The Church and the future głosił poglądy modernistyczne, co ściągnęło na niego ekskomunikę i

usunięcie z zakonu jezuitów. (Przyp. red.)

- 5 -

gramsci - katolicy integralni, jezuici, moderniści(6).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: