NERWICA.rtf

Nerwica

utworzony 2008-03-24

nerwica

Człowiek w swym życiu styka się z różnymi sytuacjami i wydarzeniami. Niektóre są trudne i stresujące. Towarzyszą im różne emocje: wewnętrzne napięcie, lęk, bezradność, czasem smutek i przygnębienie. U jednych osób po ustąpieniu sytuacji stresowej emocje wracają do normy. Są też osoby, u których złe samopoczucie utrzymuje się nadal lub nasila się, pojawiać się mogą dodatkowo takie objawy jak drżenie rąk, dreszcze, kołatanie i ból serca, duszność, przyspieszony oddech, ból i zawroty głowy, nadmierna potliwość, czy ból brzucha. Te objawy mogą wskazywać na nerwicę.

Klasyfikacje.

W Polsce, jak i na całym świecie, obecnie obowiązuje dziesiąte wydanie międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (International Classification of Disease and Related Health Problems). To klasyfikacja przyjęta przez Światową Organizację Zdrowia, w której w rozdziale obejmującym zaburzenia psychiczne ujęte są „zaburzenia nerwicowe związane ze stresem i pod postacią somatyczną” (F40 - F48), wymieniane są tutaj nerwica natręctw, zaburzenia lękowe, fobie, zaburzenia dysocjacyjne, zaburzenia występujące pod postacią somatyczną. Wyodrębniona została też grupa zaburzeń określana jako „reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne” (F43). W klasyfikacji ICD-10 wyodrębniono również „zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi” (F50 – F54), do których należą zaburzenia odżywiania, nieorganiczne zaburzenia snu, dysfunkcja seksualna nie spowodowana zaburzeniami organicznymi ani chorobą somatyczną, zaburzenia psychiczne związane z porodem.

W podziałach krajowych lekarze wyróżniają także nerwicę psychasteniczną, hipochondryczną, reaktywne i rozwojowe, nerwice charakteru, układowe, wegetatywne i seksualne. W niektórych podziałach uwzględnia się charakter społecznej sytuacji np. nerwica zawodowa, małżeńska, pourazowa itp.

Obok klasyfikacji ICD-10 istnieje też Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wydanie czwarte). Obie klasyfikacje są podobne, zdarzają się jednak też różnice – dotyczą one właśnie nerwic – w obowiązującym wydaniu DSM-IV wyeliminowano to rozpoznanie z klasyfikacji. W poprzednim wydaniu (DSM-III) kategorie nerwic zastąpiono terminem zaburzeń opisanych jako zespoły dysocjacyjne, afektywne, lękowe, somatopodobne, naśladownicze, psychoseksualne.

Statystyka.

Nerwice należą do najczęstszych chorób współczesnej ludzkości. Nerwice w krajach rozwiniętych dotyczyć mogą ok. 10% ludności (wg różnych danych 5-15% spośród pacjentów zgłaszających się do lekarzy). Nerwice dotyczą nieco częściej kobiet.

Określenie nerwica.

Pojęcie nerwic zostało stworzone 200 lat temu przez angielskiego lekarza Cullena dla opisu zaburzeń czynnościowych układu nerwowego przy braku zmian strukturalnych w komórkach nerwowych.

Obecnie terminem „nerwica” określa się grupę niepsychotycznych zaburzeń w sferze psychicznej, o przewlekłym przebiegu i różnorodnych objawach, dotyczących zwłaszcza czynności emocjonalnych, dających pacjentowi poczucie dyskomfortu i cierpienia. Od zaburzeń psychotycznych nerwice różnią się brakiem zniekształcenia rzeczywistości – w nerwicach nie ma omamów, urojeń, jest zachowany krytycyzm wobec objawów.

Pojęcie nerwicy nie ma precyzyjnej definicji, ma jednak określoną treść opisową, która wskazuje na przyczyny zaburzeń. Nerwica jako zaburzenie czynnościowe nie jest uwarunkowana jakimikolwiek patologicznymi zmianami mózgu czy nerwów. Przyjmuje się, że przyczyną nerwic mogą być trudne sytuacje, z jakimi człowiek się styka w życiu, problemy, które niełatwo jest rozwiązać samemu, psychologiczne konflikty wewnętrzne i zewnętrzne.

Przyczyny nerwic.

Przyczyny nerwic są złożone. Na ich powstanie składają się czynniki społeczno-kulturowe, biologiczne i psychologiczne. Do najistotniejszych sytuacji wyzwalających objawy i dolegliwości nerwicowe należą wymagania otoczenia, obciążenia życiowe i trudności w rozwiązywaniu konfliktów wewnętrznych, które przewyższają możliwości przystosowawcze jednostki. Na możliwości te składają się zarówno cechy osobowości i utrwalone postawy życiowe, jak też odporność na sytuacje trudne.

Do wystąpienia zaburzeń nerwicowych predysponują wadliwe metody wychowawcze, nieprawidłowe wzorce zachowań, zaburzone relacje w rodzinie; nie bez znaczenia będą doświadczenia z dzieciństwa, które pozostawiły czułe, bolesne miejsca w psychice człowieka, czy okoliczności, w jakich zachodziło dojrzewanie.

Czynniki wyzwalające zaburzenia nerwicowe to urazy psychiczne, przykre wydarzenia życiowe, stresy, choroby, straty, porażki, niemożność osiągnięcia celu, działanie pod presją, czy trudności w pełnieniu ról społecznych.

Czynnikami podtrzymującymi i utrwalającymi trwanie nerwicy jest postawa rezygnacji, a także bierność. Bierność związana jest z tym, że z nerwica przynosi pewnego rodzaju ulgę, szczególnie, gdy stanowi rozwiązanie jakiejś trudnej sytuacji – uwaga skupia się na problemie zaburzenia, a nie na czynniku wyzwalającym zaburzenie nerwicowe.

Pacjentów nerwicowych charakteryzuje często podwyższony poziom niepokoju i lęku, który sprzyja nastawieniu się i ciągłemu oczekiwaniu na zagrażające niebezpieczeństwo. Zawyżone aspiracje, dążenie do realizacji niemożliwych do osiągnięcia celów, zderzenie dążeń i oczekiwań z niemożnością ich realizacji doprowadza do konfliktów wewnętrznych. Ponadto pacjentów nerwicowych cechuje często niski próg frustracji, skupienie na sobie, poczucie mniejszej wartości, poczucie inności, brak akceptacji siebie, poczucie krzywdy, niechęć do samoanalizy, lęk przed oceną, trudności w relacjach z innymi ludźmi, dążenie do otrzymywania uczuć pozytywnych i pomocy od innych. Te cechy ułatwiają wyzwalanie zaburzeń nerwicowych.

Różnorodność objawów nerwicowych.

Zaburzenia nerwicowe przejawiają się w sferze postrzegania, przeżywania, myślenia i zachowania. Objawy przypominają i sprawiają wrażenie zaostrzonych i przesadnych reakcji na trudne problemy, występujące u ludzi zdrowych. Prowadzą one do narastających trudności w stosunkach z innymi ludźmi.

W zaburzeniach nerwicowych w sytuacjach szczególnie obciążających na plan pierwszy wysuwa się lęk i napięcie. Lęk, którego przyczyna jest nieuświadomiona, często zostaje usymbolizowany przyjmując np. postać różnych fobii. Poza napięciem i lękiem pojawiają się różne objawy wywołane rozchwianiem równowagi układu wegetatywnego. Będą to np. drżenie rąk, drżenie ciała, kołatanie i ból serca, ściskanie w dołku podsercowym, uczucie duszności, przyspieszony oddech, ból i zawroty głowy, nadmierna potliwość, ból brzucha, parcie na pęcherz moczowy, zaburzenia snu i erekcji. Objawy te mogą być bardzo różnorodne, dotyczą różnych narządów i wywołują dramatyczne cierpienia, mimo, że badanie lekarskie nie wykazuje żadnego uszkodzenia ciała, nieuchwytna jest przyczyna organiczna.

Nie jest do końca jasne, dlaczego objawy nerwicowe są tak różnorodne. Może to być spowodowane czynnikami wrodzonymi, chorobą, a także czynnikami psychologicznymi np. otoczenie zwracało szczególną uwagę na sprawy związane z trawieniem, lub ktoś w rodzinie chorował „na serce”. Takie doświadczenia i obserwacje mogą sprawić, że niektóre osoby szczególną troską obejmować będą swój przewód pokarmowy, skarżąc się głównie na dolegliwości z jego strony, inni, gdy wystąpi sytuacja nerwicowa zgłaszać będą problemy z sercem. Bywa, że jakaś choroba wymaga troski i opieki całej rodziny, i to może stanowić wzór, w oparciu o który kształtował się będzie własny sposób uzyskiwania troski i opieki ze strony otoczenia.

Rozpoznanie.

Podstawą rozpoznania nerwicy jest wywiad lekarski uzupełniony badaniem fizykalnym oraz badaniami dodatkowymi, które wykluczają istnienie chorób somatycznych (rozpoznanie różnicowe).

Rodzaje nerwic.

Nerwice to grupa zaburzeń psychicznych o różnorodnych objawach. Wyróżnia się nerwice depresyjne, hipochondryczne, histeryczne, nerwice natręctw, lęki i fobie. W zależności od przyjętego podziału wyróżnia się też wiele innych zaburzeń nerwicowych. Poniżej omówienie najczęściej spotykanych.

Nerwica neurasteniczna, neurastenia.

Ten termin w wielu krajach wyszedł z użycia, nie ma go w amerykańskich klasyfikacjach DSM-III i DSM-IV. Słowo „neurastenia” znaczy „słabość nerwów”. Osoba cierpiąca na ten typ nerwicy zgłasza zmęczenie pomimo braku obiektywnej przyczyny, zmęczenie po przebudzeniu. Taka osoba czuje się rozdrażniona, wyczerpana, słaba; czuje zamęt, nie potrafi się skupić, zgłasza osłabienie pamięci, częste są bóle głowy. Wszystkie bodźce i odczucia, które do niej docierają, są przykre i denerwujące.

W leczeniu zaleca się wypoczynek, zmianę środowiska, pobyty sanatoryjne, zajęcia ruchowe, niektóre leki.

Nerwica hipochondryczna.

Nerwicę hipochondryczną rozpoznaje się wtedy, gdy u chorego dominuje zainteresowanie własnym zdrowiem, istnieje uporczywa pewność o uszkodzeniu lub schorzeniu (których nie ma) mało podatna na przekonywanie i argumenty. Hipochondryk, którego uwaga skupiona jest na własnym ciele, wypowiada liczne skargi na dolegliwości i przykre doznania, ma własną koncepcję ich chorobowego pochodzenia. Pozostałe aspekty życia przestają się liczyć. Lęk o własne zdrowie powoduje, że chory niepotrzebnie przyjmuje ogromne ilości leków oraz poddaje się zabiegom diagnostycznym i leczniczym, czasem nawet operacjom. Nie są znane podłoża występowania hipochondrii, ale przypuszcza się, że jest ona często ucieczką od innych problemów, często od samotności; chory tak stara się zwrócić na siebie uwagę.

Nerwica histeryczna.

Według ICD-10 są to zaburzenia pod postacią somatyczną (w tym somatyzacja, hipochondria, psychogenne zaburzenia bólowe) oraz zaburzenia dysocjacyjne. Charakterystyczne jest występowanie zaburzeń świadomości i zaburzeń w układzie czuciowo-ruchowym. Występuje ogromna różnorodność objawów, czasem skrajnych, często nagły początek i nagłe ustąpienie objawów. Występować może np. brak czucia, ślepota, głuchota, utrata głosu, spowolnienie ruchów, utrata pamięci lub zupełnie odwrotnie: silny ból, nadwrażliwość wzrokowa czy słuchowa, nadmierne pobudzenie ruchowe. Pojawiają się też ataki histeryczne: chora osoba sprawia wrażenie silnie wzburzonej emocjonalnie, krzyczy, płacze, rzuca się na ziemię lub bez konkretnego powodu śmieje się lub też nie wyraża żadnych emocji, traci kontakt z otoczeniem.

Zaburzenia dysocjacyjne mogą mieć bardzo różnorodny obraz, objawy imitują różnorodne choroby somatyczne i neurologiczne. Zwraca uwagę intensywność, dramatyzm i nagłość wystąpienia, zmienność obrazu w zależności od zachowania się otoczenia chorego. Przykładem mogą być niedowłady i porażenia kończyn, zaburzenia chodu, niemożność stania, chodzenia, spastyczny skurcz przełyku („kula w gardle”); objawy mogą przyjmować postać napadów drgawkowych (wymaga różnicowania z napadami padaczkowymi), omdleń, zaburzeń wzroku, ślepoty, czy głuchoty. Różnicowanie tych zaburzeń z chorobami somatycznymi jest trudne, wymaga doświadczenia i współpracy lekarzy kilku specjalności.