Tezy na egzamin z Kodeksu Prawa Kanonicznego – ks. mgr lic. Marek Chistowski.
1. Definicja i podział prawa.
Definicja prawa sformułowane przez św. Tomasza z Akwinu. Określił on prawo jako: zarządzanie rozumne, mające na celu dobro wspólne a promulgowane przez tego, kto ma pieczę nad społecznością.
Zarządzanie rozumne: nakaz czynienia czegoś lub zaniechanie czegoś (czynić lub zezwalać), mobilizacja do czynienia czegoś lub nakazywanie, zakazywanie, zezwolenie. Musi być to rozumne, logiczne, zrozumiałe, musi odpowiadać pewnym zasadom, przyjętym ogólnie normom.
Dobro wspólne: określenie społecznego charakteru prawa nie tylko wymiaru osobistego, indywidualnego ale wymiaru społecznego.
Promulgowane: odpowiednio ogłoszone w jakiś określony sposób, zgodnie z przyjętymi normami. W Kościele wszelkie prawo ogłoszone jest w odniesieniu do całego Kościoła.
Może być prawo ogłaszane dla jakiejś mniejszości niż cały Kosciół, ale tu obowiązuje zasada, że musi być ogłaszane w Acta Apostolicae Serwis. Przyjmuje się zasadę, że zaczyna ono obowiązywać po trzech miesiącach od daty ogłoszenia. Może być jednak sytuacja, że jakies prawo obowiązywać może od zaraz. Chodzi tu o ogłoszenie jakiegoś dogmatu. Prawodawca może jednak określić inny termin krótszy lub dłuższy niż trzy miesiące. Jeśli chodzi o prawo partykularne ogłasza się je w lokalnych okręgach Kościoła partykularnego. Powinno wchodzić ono w życie od chwili ogłoszenia. Mogą być również pewne ogłoszenia, którym prawodawca lokalny np. episkopat czy biskup – daje inny termin.
Podział prawa:
1. Prawo Boskie.
2. Prawo ludzkie
- Świeckie
- Kościelne.
BOSKIE LUDZKIE
prawo prawo prawo świeckie kościelne
natury moralne pozytywne kanoniczne
Prywatne publiczne
chroni dobro jedn. chroni dobro ogółu
wewnętrzne zewnętrzne
ustrój wewnątrz Kościoła stosunek K-ła do innych
społeczeństw (Konkordat)
Inne podziały:
1. Prawo powszechne - ze względu w jakim Kościele np. Afryka, Azja.
2. Prawo ogólne – dotyczy wszystkich ludzi wierzących.
3. Prawo kościelne - początki historyczne, wspólnota ludzi wierzących.
2. Źródła istnienia (pochodzenia i źródła poznania prawa (Dekret Gracjana).
Źródła prawa kanonicznego dzielimy na dwie grupy:
- źródła istnienia – pochodzenia prawa- prawodawcę tego, który ustanawia prawo jest Bóg – np. Dekalog, lub człowiek – partykularne, powszechne, sądy kościelne, wypowiedzi Ojców i Doktorów Kościoła w określonej kwestii
- źródła poznania prawa – można je podzielić na pewne okresy historii:
• od początku chrześcijaństwa do dekretu Gracjana w XII wieku;
• od Dekretu Gracjana do Soboru Trydenckiego;
• od Trydentu do pierwszego Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1917 roku;
• od pierwszego Dekretu Prawa Kanonicznego poprzez reformy soborowe czasów współczesnych i nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego w 1983 roku.
Równolegle z pracą komisji opracowującej Kodeks Prawa Kanonicznego dla Kościoła Rzymskiego, opracowano również kodeks dla Kościołów wschodnich.
W okresie do dekretu Gracjana źródłem poznania prawa były przede wszystkim:
- pouczenia Apostołów;
- Didache czyli nauka dwunastu;
- Konstytucje apostolskie;
- Listy papieży;
- Poszczególne synody;
- Sobory, które w tym czasie odbywały się.
Początki prawa zapisane są w księgach Rodzaju, Wyjścia i Powtórzonego Prawa. Są tam zawarte prawa liturgiczne, prawo moralne. Podczas ofiarowania Jezus na prawo powołuje się pięciokrotnie. Na to prawo Chrystus powołuje się podczas nauczania.
Przełomem prawa kościelnego był dekret Gracjana z 1150 roku. Jest to dokument, który zebrał wcześniejsze dokumenty papieży, soborów, synodów. Składa się z trzech części, zawsze powołuje się na źródła. Jest to Konkordia praw i zbiorów nazwana Dekretem Gracjana. W pierwszej części mówi o prawie soborowym, synodalnym o święceniach. Gracjan nie tworzy prawa lecz porządkuje i zbiera wszystkie dotychczasowe kodeksy. W drugiej części przedstawia sprawy sądowe w Kościele i jakie były rozstrzygnięcia. W trzeciej części omawia sakramenty i sakramentalia. Dekret ten nigdy nie otrzymał zatwierdzenia papieży, jako zbiór autentyczny Kodeksu Prawa Kościelnego.
3. Kodeksy prawa z 1917 r. i 1983 r. i ich kodyfikacja.
W 1917 roku wydano pierwszy Kodeks Prawa Kanonicznego nazywany pio-benedyktyński
Następnie były księgi Bonifacego. Jan XXII był autorem „Corpus jurys canonis” , ten kodeks obowiązywał aż do roku 1917, wówczas zastąpił go kodeks pio-benedyktyński. Pracę nad tym kodeksem rozpoczął papież Pius IX, a jego następca podjął dalsze działania. W 1904 powołał papieską komisję, która rozpoczęła prace. W tej komisji znaleźli się między innymi: Eugeniusz Paceli późniejszy papież Pius XII, kard. Adam Sapiecha. Prace trwały osiem lat. W 1912 roku był przygotowany projekt, natomiast dokończył ten kodeks Benedykt XV. Ten kodeks służył 66 lat.
Historia obecnie obowiązującego kodeksu jest następująca: pierwszym, który dał impuls był Jan XXIII w swej encyklice z 1963 roku, następnie powołał komisję dla rewizji prawa kanonicznego. Po śmierci papieża dalsze prace podjął papież Paweł VI. W latach 1966 – 67 trwały prace nad schematami, odbywały się konsultacje w tym temacie. W 1980 roku powstał pierwszy projekt prawa kanonicznego. Za Jana Pawła II w 1983 roku w pierwszą niedzielę adwentu kodeks wszedł w życie. Kodeks ten posiada 1752 kanony skupione w siedmiu rozdziałach.
4. Zwyczaj i prawo zwyczajowe.
Normy ogólne:
Kanon pierwszy KPK stwierdza, że normy te dotyczą wyłącznie Kościoła katolickiego.
Składa się on z kanonów, stąd nazwa kodeks. Mówi on, ze nie odwołuje ani też nie znosi umów zawartych przez Stolicę Apostolską z krajami lub innymi społecznościami politycznymi, nawet wtedy, gdyby te umowy były sprzeczne z zawartymi tu kanonami.
Konkordat ma zatem rangę wyższą od KPK
Kolejnym ważnym zapisem jest zapis: „istniejące dotychczas zwyczaje przeciwne przepisom niniejszego kanonu – tak powszechne jak i partykularne, zostaje całkowicie zniesione i w przyszłości nie dopuszcza się, by zostały wznowione”
Zwyczaj może stanowić źródło prawa – oddalone korzenie prawa - praktyka trwająca przez dłuższy okres zostaje usankcjonowana prawnie, nie może być jednak przeciwny prawu Bożemu.
Również pozostałe zwyczaje należy uważać za zniesione (funkcjonujące obok prawa, czasem nawet zgodnie z prawem), także należy uważać za zniesiony, chyba że Kodeks wyraźnie co innego zastrzega albo są stuletnie lub niepamiętne. Jeżeli są stuletnie lub niepamiętne, to mogą być jedynie tolerowane, jeżeli zdaniem ordynariusza ze względu na okoliczności miejsca lub osób nie można ich wyrugować. Jednym z takich kontrowersyjnych zwyczajów jest zwyczaj zapowiedzi przedślubnych.
W starym kodeksie zapowiedzi przedślubne zgłaszało się u proboszcza narzeczonego. Nowy kodeks zniósł ten zapis.
Zwyczaj możemy podzielić :
a) ze względu na stosunek do prawa na:
- zwyczaje przeciwne prawu;
- zwyczaje zgodnie z prawem;
- zwyczaje będące obok prawa;
b) ze względu na czas ich powstania na:
- zwyczaje niepamiętne – takie, których początków nikt nie pamięta;
- stuletnie;
- zwykłe trwające przynajmniej 30 lat;
Prawo zwyczajowe w kanonie 23 mówi: „tylko ten zwyczaj wprowadzony przez wspólnotę wiernych posiada moc prawną, który został zatwierdzony przez prawodawcę”. Natomiast w kanonie 24 „żaden zwyczaj przeciwny prawu Bożemu nie może uzyskać mocy prawa oraz prawu kanonicznemu, jeśli nie jest rozumny”.
Akty administracyjne.
W Kościele istnieje określenie administracja. Kościół poprzez swoich przedstawicieli wydaje dla swego funkcjonowania określone akty administracyjne. Mogą to być różne dekrety, instrukcje, restrykty, przywileje czy inne akty łaski. Wszystko to nosi nazwę aktów administracyjnych, przy czym dekrety wydaje ten kto posiada władzę ich wydawania. Czyni to z własnej inicjatywy.
Dekret musi mieć swój cel:
- zakazywać,
- zezwalać na coś;
- zakazywać;
- regulować;
Restrykt jest wydawany przez tego, kto posiada określoną władzę wykonawczą na czyjąś prośbę. Może to być np. przywilej (proboszcz prosi o przywilej dla fundatorów Kościoła, aby mogli być pochowani w Kościele). Warunkiem przywileju jest jego godne przyjęcie. Nie można być przy tym obłożonym karą kościelną.
Podobnie również funkcjonuje dyspensa, w której chodzi o rozluźnienie obowiązującego prawa w stosunku do konkretnej osoby (np. dyspensa od wieku wymaganego zawarcia małżeństwa, od zachowania postu w piątki).
5. Obowiązki i prawa wszystkich chrześcijan.
Wiernymi są ci, którzy przez chrzest zostali włączeni do Kościoła, są powołani do wypełnienia misji jaką Bóg im powierzył. (kan 204 § 1) Jest to osoba, na którą nakłada się obowiązki ale również prawa. Aby później dobrze zrozumieć należy wyjaśnić kto jest kto w Kościele: Poniżej 18 roku życia osobę określa się małoletniego, przed 7 rokiem życia osobę określa się mianem dziecka. Potem świeccy w pełnej wspólnocie w Chrystusie (kan 205) Z ustanowienia Bożego są święci szafarze i pozostali świeccy.
Obowiązek zachowania więzi z Kościołem partykularnym maja obowiązek prowadzić święte życie przez co podnoszą świętość Kościoła.. Głoszenie prawdy objawionej, dawanie świadectwa swoim życiem, swoim zachowaniem. Obowiązek posłuszeństwa względem pasterzy, świadome i dobrowolne, takie, które nie narusza wolności, ani tej wolności nie znosi. Spoczywa na nas również obowiązek zaradzania potrzebom Kościoła (kan 222)
Prawa wiernych:
– wszyscy wierni mają prawo przedkładania pasterzom Kościoła swoich próśb, potrzeb, szczególnie duchowych. Kolejnym prawem jest wyjawianie swojego zdania w celu dobra Kościoła.
– mają również prawo domagania się od swoich pasterzy dóbr duchowych zwłaszcza posługi Słowa Bożego i sakramentów.
– prawo do sprawowania Kultu Bożego, własnego obrzędu i podążania własną drogą do zbawienia zgodnie z prawem Kościoła.
– prawo do swobodnego zakładania stowarzyszeń zgodnie z duchem Kościoła.
– prawo do wychowania chrześcijańskiego;
– prawo do ochrony prawnej.
– Mamy prawo do uprawiania nauk kościelnych;
– Mamy prawo do dobrego imienia;
Obowiązki wiernych:
- utrzymywania łączności z Kościołem powszechnym i partykularnym poprzez:
• zachowanie świętego życia;
• przyczynianie się do wzrostu Kościoła;
• wspieranie rozwoju świętości Kościoła;
• współpracy w dziele misyjnym Kościoła, wynika to z misji Kościoła;
• głoszenie prawd objawionych poprzez głoszenie, zachowanie postawy świadectwa potwierdzającej naszą przynależność do Kościoła;
• posłuszeństwo wobec pasterzy (kan.212), ma to być posłuszeństwo świadome i odpowiedzialne nie naruszające wolności i godności osobistej;
• zaradzanie potrzebom materialnym Kościoła , „aby Kościół posiadał odpowiednie środki na potzreby kultu, by mógł prowadzić dzieła miłosierdzia oraz na utrzymanie szafarzy;
• świadczenie pomocy ubogim i popieranie sprawiedliwości społecznej;
6. Obowiązki i prawa wiernych świeckich.
Obowiązki i prawa wiernych świeckich.
- obowiązek współpracy poprzez zrzeszanie się w hierarchii Kościelnej;
- obowiązek zdobywania formacji, uczestniczenie w kursach, katechezie, rekolekcjach;
Prawa wiernych świeckich:
- misja uświęcania - mogą prowadzić nabożeństwa, modlitwy,
- mogą pełnić posługę nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej po uprzednim przygotowaniu;
- przewodniczyć obrzędom pogrzebowym;
- mogą być szafarzami sakramentu chrztu świętego, małżeństwa;
Udział wiernych świeckich w misji pasterskiej we władzy rządzenia:
- wierni świeccy mogą być pracownikami sądów po uprzednim przygotowaniu;
- notariuszami w sądach, adwokatami, obrońcami węzła małżeńskiego;
- pełnić funkcję notariusza w Kurii Biskupiej;
- kanclerzami w Kurii;
- ekonomami diecezjalnymi;
- biegłymi doradcami rad ekonomicznych i parafialnych;
- konsultorami dykasterii rzymskich;
- w niektórych wypadkach mogą pełnić funkcję legatów papieskich;
- w niektórych krajach mogą wysuwać kandydatów do biskupstwa.
7. Obowiązki i prawa proboszczów i wikariuszy.
Parafia jest wspólnotą wiernych utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym nad którą pieczę pasterską sprawuje biskup diecezjalny, a którą powierza określonemu proboszczowi. Biskup przyjeżdżając do parafii przyjeżdża do „siebie”. Proboszcz tylko pod jego nieobecność troszczy się o parafię. W przypadku wakatu na stolicy biskupiej sprawujący władzę nie może mianować proboszcza. Jest to tylko we władzy biskupa diecezjalnego. Gdyby jednak czas wakatu przedłużał się, może pełniący funkcję rządcy diecezji mianować administratora parafii na określony czas. Po nominacji biskupa diecezjalnego, ten nowy biskup zamianować na proboszcza parafii.
Parafie generalne są strukturami terytorialnymi czyli obejmującymi wiernych mieszkających na określonym terytorium, ale może się zdarzyć, ze trzeba utworzyć parafię personalną dla określonego obrządku, języka, narodowości. Są to parafie dla określonych ludzi.
Proboszcz musi mieć ważnie przyjęte święcenia prezbiteratu, odznaczać się zdrową nauką, dobrymi obyczajami, gorliwością duszpasterską, a poza tym zdać odpowiedni egzamin stwierdzający jego przydatność na proboszcza. Sposób egzaminowania określa sam biskup diecezjalny. Po dopełnieniu przez pięć lat nauki seminaryjnej,...
aik1973