Struktura administracji w Niemczech
Republika Federalna Niemiec (Bundesrepublik Deutschland) jest, jak sama nazwa
wskazuje, państwem federacyjnym (związkowym) o daleko idącej samodzielności
poszczególnych krajów (landów) wchodzących w skład państwa jako związku.
Federacyjny ustrój RFN determinuje bardziej złoŜoną strukturę organizacji administracji publicznej niŜ w państwie unitarnym, takim jak Polska. Stolicą federalną jest Berlin, gdzie jest siedziba rządu federalnego (Bundesregierung), jednak część ministerstw znajduje się w Bonn. Część centralnych urzędów mieści się w
innych miastach, m.in. Karlsruhe i Norymberdze. System polityczny Niemiec jest zorganizowany w oparciu o konstytucję (GrundGesetz/Verfassung), którą jest Ustawa Zasadnicza Niemiec (Grundgesetz) według zasady podziału władz (Gewaltenteilung).
Głową państwa jest prezydent federalny, wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (złoŜonego z Bundestagu i Bundesratu - przedstawicieli krajów związkowych) na pięcioletnią kadencję. Jest moŜliwość jednokrotnego powtórzenia kadencji. Ma on czysto reprezentacyjne znaczenie - jest symbolem państwa, moderatorem. Nie ma prawa wetowania ustaw (moŜe je jedynie odesłać do Trybunału). Posiada prawo mianowania ambasadorów i
konsuli oraz wysuwania kandydatury kanclerza. Władzą ustawodawczą (die Legislative) jest Bundestag wraz z drugą izbą Radą Federalną Niemiec (Bundesrat). Bundestag wybierany jest co cztery lata w wyborach
pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich (jednostopniowych), tajnych i proporcjonalnych choć zasadniczo jest to system mieszany z zapewnieniem wejścia do parlamentu wszystkich kandydatów, którzy w swych okręgach uzyskali większość. Ustawowa liczba posłów liczy 598 (od zjednoczenia Niemiec do 2002 roku wynosiła 656), ale wskutek tego skomplikowanego systemu wyborczego ta liczba moŜe zwiększać się o tzw. mandaty nadwyŜkowe. Tak jest w Bundestagu XVI kadencji, który liczy 614 posłów.
Posłowie grupują się we frakcjach, do tworzenia których potrzebne jest 5% ogólnej liczby
posłów. Obecne frakcje to:
• SPD
• CDU/CSU
• Związek 90/Zieloni
• FDP
• Die Linkspartei
Ustawa zasadnicza RFN (Grundgesetz)
Konstytucja RFN z 23 maja 1949 r. nosi nazwę Ustawy Zasadniczej (niem.
Grundgesetz), co miało podkreślać jej tymczasowość. Składa się ze 146 artykułów, podzielonych na 12 rozdziałów. Na początku tekstu ustawy zasadniczej znajduje się wstęp. Konstytucję RFN nowelizowano 35 razy. Konstytucjonaliści niemieccy wyróŜniają w konstytucji cztery zasady naczelne, o szczególnym znaczeniu dla kształtu państwa:
• Zasada federalizmu - RFN tworzy 16 krajów związkowych (landów), które mają
charakter państw o ograniczonej suwerenności. Konstytucja nie wymienia z nazwy
wszystkich krajów związkowych, stąd wnioskować moŜna, iŜ ich granice i liczbę
moŜna zmieniać. Obecnie są to:
KaŜdy z krajów związkowych posiada własną konstytucję (która nie wymaga zatwierdzenia
przez władze federalne), ograniczone prawa utrzymywania stosunków międzynarodowych,
własny rząd, parlament i sądownictwo. KaŜdy land wysyła swoich przedstawicieli do
Bundesratu. Art. 30 Konstytucji zawiera zasadę domniemania kompetencji na rzecz landów,
stanowiąc, Ŝe jeŜeli konstytucja nie przyznaje wyraźnie federacji jakichś uprawnień, wówczas
naleŜą one do kompetencji landów.
• Zasada państwa socjalnego - pkt. 1 art. 20 konstytucji mówi, iŜ "Niemiecka
Republika Federalna jest demokratycznym i socjalnym państwem związkowym". W
związku z tą zasdą państwo niemieckie zapewnia pomoc jednostkom i grupom jej
potrzebującym.
• Demokratyzm - naród jest jedynym suwerenem władzy w państwie niemieckim.
Rządy muszą działać na zasadzie reprezentacji poglądów politycznych społeczeństwa,
a kaŜdemu gwarantowane są prawa i wolności obywatelskie. Państwo nie moŜe
ingerować w Ŝadnym stopniu w sferę poszanowania godności ludzkiej. Na straŜy
przestrzegania praw i wolności stoją sądy, ze Związkowym Trybunałem
Konstytucyjnym na czele.
• Zasada podziału władz i samorządności - władza sprawowana za pomocą organów
państwowych, pochodzących z wyborów bezpośrednich lub pośrednich, których
struktura oparta jest na trójpodziale władzy. Niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek decyzji w drodze referendum na szczeblu centralnym (regulacja będąca odbiciem obaw przed ponownym dojściem do władzy osoby pokroju Hitlera, który instytucję referendum wykorzystywał nader często dla legitymizacji swojej władzy).
Wyjątkiem tutaj jest tylko zmiana granic pomiędzy krajami. Art. 21 konstytucji wprowadza regulacje dotyczące funkcjonowania partii politycznych (kolejne uregulowanie motywowane tragicznymi wydarzeniami historycznymi), jako "współdziałających w politycznym kształtowaniu się woli narodu".
Parlament Związkowy
Parlament RFN składa się z dwóch izb:
• Izby Związku (niem. Bundestag) - będącej reprezentacją ogólnopaństwową, zasiadają w niej deputowani wybierani w wyborach przeprowadzanych na terenie całej republiki federalnej,
• Rady Związkowej (niem. Bundesrat) - składającej się z delegatów rządów poszczególnych krajów związkowych.
Bundestag
Liczba posłów w Bundestagu nie jest stała, konstytucja jej nie określa. Ustalana jest w
ordynacji wyborczej. Deputowani do Bundestagu wybierani są na czteroletnią kadencję,
rozpoczynającą się w dniu pierwszego posiedzenia.
System wyborczy w Niemczech jest systemem mieszanym. Stanowi on połączenie zasady
większości i proporcjonalności. Połowa składu izby (obecnie 299 deputowanych) wybierana
jest w okręgach jednomandatowych, gdzie mandat otrzymuje ten kandydat, który osiągnął
większość względną (czyli dostał więcej głosów niŜ jego konkurenci). Pozostała połowa
składu (równieŜ 299 deputowanych) izby pochodzi natomiast z list partyjnych,
przygotowywanych przez poszczególne partie dla kaŜdego kraju związkowego. W wyborach
kaŜdy wyborca dysponuje dwoma głosami - jeden oddaje na indywidualnego kandydata w
okręgu wyborczym, natomiast drugi - na listę partyjną.
Procedura obliczania głosów i przyznawania na ich podstawie mandatów jest
wieloetapowa. Najpierw miejsca w Bundestagu otrzymują ci, którzy zwycięŜyli w okręgach
jednomandatowych. Są to tzw. mandaty bezpośrednie. Pozostałe mandaty rozdzielane są na
podstawie głosów oddanych na listy partyjne, za pomocą metody Hare-Niemeyera. W
systemie niemieckim moŜe wystąpić zjawisko tzw. mandatów nadwyŜkowych - pojawia się
wtedy, gdy liczba mandatów uzyskanych głosami pierwszymi, przekracza liczbę miejsc, jaka
przypadałaby partii na podstawie "głosów drugich". Partia zatrzymuje wówczas dodatkowo
te mandaty, a liczba deputowanych w Bundestagu wzrasta o liczbę owych mandatów
nadwyŜkowych (niem. Überhangmandate). Obecnie w Bundestagu zasiada 16 deputowanych
z mandatów nadwyŜkowych.
Dodatkowo na ostateczny kształt izby wpływ moŜe mieć tzw. klauzula zaporowa, czyli próg wyborczy (niem. Sperrklausel). Partia, która nie przekroczyła 5% oddanych głosów w skali ogólnopaństwowej, traci wszystkie głosy oddane na listy partyjne. W praktyce uniemożliwia to dostanie się do Bundestagu, chyba Ŝe kandydaci tej partii otrzymali co najmniej 3 mandaty bezpośrednie.
Zgodnie z powyŜszym, obecnie w Bundestagu zasiada 614 deputowanych.
Wybory do Bundestagu, 18 września 2005 roku:
+ CDU i CSU:
226 (36.8%) w tym 7 mandatów nadwyŜkowych
+ SPD:
222 (36.2%) w tym 9 mandatów nadwyŜkowych
+ FDP:
61 (9.9%)
+ Die Linkspartei
54 (8.8%)
+ Związek 90/Zieloni: 51 (8.3%)
Bundesrat - Rada Federalna
Bundesrat (tłumacząc dosłownie na polski: Rada Federalna) składa się z przedstawicieli rządów krajowych. Ich liczbę konstytucja uzaleŜnia od liczby głosów naleŜących do danego landu. Te zaś zaleŜą od liczby jego ludności. Minimalnie kraj związkowy moŜe posiadać 3 głosy. Kraje mające ponad 2 mln ludności posiadają 4 głosy, powyŜej 6 mln mieszkańców - 5 głosów, a ponad 7 mln - 6 głosów. Do 1990 roku w Bundesracie było 41 przedstawicieli rządów krajowych i 4 pochodzących z Berlina Zachodniego; po zjednoczeniu Niemiec izba posiada 69 członków. Układ sił w Radzie wiąŜe się z federacyjną strukturą Niemiec, nadając większe niŜ wynikałoby to z wielkości znaczenie mniejszym krajom
gosicka