Dlaczego Mieszko I przyjął chrzest.pdf

å R E D N I O W I E C Z E Ð P O L S K A

Te m a t

d y s k u s y j n y

D L ACZEGO M I E S Z KO I P R Z Y J ü

C H R Z E S T ?

Prze¸omowy rok 966

Ka l e n d a r i u m

9 2 8 Ð 9 4 0 Ð podporzdkowanie

S¸owian po¸abskich przez Sasw

9 5 0 Ð podporzdkowanie Czech

przez Ottona I

9 5 9 Ð pertraktacje dworu rus-

kiego w Kijowie z Ottonem I

w sprawie chrztu

ok. 960 Ð obj«cie rzdw przez

Mieszka I

9 6 1 Ð pocztek zabiegw

o utworzenie arcybiskupstwa dla

ziem s¸owiaÄskich w M a g d e b u r g u

9 6 2 Ð koronacja cesarska Otto-

na I Ð zdobycie tytu¸u prawnego

do zwierzchnictwa nad ziemiami

p o g a n

9 6 3 Ð podporzdkowanie üuýyc

przez margrabiego Gerona

9 6 3 Ð kl«ska wojsk Mieszka I

w starciu z Wieletami i W i c h-

m a n e m

9 6 5 Ð ælub Mieszka I z D o b r a w

Ð przypiecz«towanie sojuszu

z C z e c h a m i

14 IV 966 Ð przypuszczalna data

chrztu Mieszka I

Znaczenie

chrztu

M i e s z ka I

Gdyby rozpisa wærd historykw ankiet« z pytaniem o najwaýniej-

szy moment w dziejach Polski, zapewne wi«kszoæ wskaza¸aby na

wydarzenia, ktrych aren sta¸ si« dwr Mieszka I w 966 r. W naj-

starszych polskich rocznikach znajdujemy pod t dat krtk infor-

macj«:

966. Ksiý« Mieszko zosta¸ ochrzczony.

Jak juý wiecie, chrzest w¸adcy piastowskiego oznacza¸ w¸czenie jego

ziem w cywilizacyjny krg ¸aciÄskiej Europy (por. rozdz. 19). Osobista

decyzja Mieszka I zawaýy¸a wi«c na dalszych losach paÄstwa, kultu-

ry i narodu. Nic wi«c dziwnego, ýe budzi wciý zainteresowanie

historykw, ktrzy zastanawiaj si«, co sk¸oni¸o ksi«cia do tak brze-

miennego w skutki kroku.

Wp¸yw ýony?

Wersja

k r o n i ka -

r z y

åredniowieczne kroniki opisujce chrzest Mieszka I t¸umacz decyzj«

ksi«cia wp¸ywem chrzeæcijaÄskiej ýony Ð poælubionej rok wczeæniej

czeskiej ksi«ýniczki Dobrawy (?Ð977) . Wed¸ug wersji zanotowanej

przez Galla Anonima:

Mieszko, objwszy ksi«stwo, zacz¸ dawa dowody zdolnoæci umys¸u i s i ¸

cielesnych i coraz cz«æciej napastowa ludy dooko¸a. Dotychczas jednak

w takich pogrýony by¸ b¸«dach pogaÄstwa, ýe wedle swego zwyczaju

siedmiu ýon zaýywa¸. W koÄcu zaýda¸ w ma¸ýeÄstwo jednej bardzo do-

brej chrzeæcijanki z Czech, imieniem Dbrwka. Lecz ona odmwi¸a po-

ælubienia go, jeæli nie zarzuci owego zdroýnego obyczaju i nie przyrzeknie

zosta chrzeæcijaninem. Gdy zaæ on przysta¸, ýe porzuci w zwyczaj po-

gaÄski i przyjmie sakramenta wiary chrzeæcijaÄskiej, pani owa przyby¸a

do Polski z wielkim orszakiem [ d o s t o j n i k w ] æwieckich i duchownych, ale

nie pierwej podzieli¸a z nim ¸oýe ma¸ýeÄskie, aý powoli a pilnie zaznaja-

miajc si« z obyczajem chrzeæcijaÄskim i prawami koæcielnymi, wyrzek¸

si« b¸«dw pogaÄstwa i przeszed¸ na ¸ono matki-Ko æ c i o ¸ a .

9 6 6 Ð uk¸ad Mieszka I z O t t o-

nem I Ð ksiý« gnienieÄski

ãprzyjacielem cesarzaÓ

9 6 7 Ð zwyci«stwo Mieszka I,

wspomaganego przez Czechw,

nad Wieletami Ð æmier Wich-

m a n a

9 6 8 Ð powstanie biskupstwa dla

paÄstwa gnienieÄskiego

972 Ð zwyci«ska wojna Mieszka I

z margrabi saskim Hodonem,

zakoÄczona bitw pod Cedyni

oraz interwencj cesarza

9 7 9 Ð sojusz Mieszka I z S a s a m i

9 8 3 Ð wielkie powstanie S¸owian

po¸abskich

Wp¸yw chrzeæcijaÄskich ýon lub matek na pogaÄskich w¸adcw jest

motywem cz«sto spotykanym w æredniowiecznych rd¸ach (por.

rozdz. 11). Poboýne kobiety zapoznawa¸y m«ýczyzn z zasadami nowej

religii i propagowa¸y na dworze chrzeæcijaÄskie obyczaje. Teoretycz-

nie wi«c rwnieý Dobrawa mog¸a nak¸ania Mieszka I do przyj«cia

chrztu.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

D L A C Z E G O M I E S Z K O I P R Z Y J ü C H R Z E S T ?

A jednak wielu history kw zgodnie kwestionuje t« wersj«. Na po-

twierdzenie swoich wtpliwoæci przywo¸uj oni m.in. charakterysty-

k« Dobrawy zanotowan przez piszcego na pocztku XII w. czeskie-

go kronikarza Kosmasa:

Dbrwka, ktra poniewaý by¸a nad miar« bezwstydna, kiedy poælubi¸a

ksi«cia polskiego, b«dc juý kobiet podesz¸ego wieku, zdj«¸a ze swej g¸o-

wy zawj* i na¸oýy¸a panieÄski wianek, co by¸o wielkim g¸upstwem tej

k o b i e t y.

Symboliczne wyobraýenie chrztu

Polski wg Jana Matejki. Pr z y j r z y j c i e

si« obrazowi i sprbujcie wskaza

szczeg¸y ewidentnie niezgodne

z rzeczywistoæci historyczn.

Poniewaý inne rd¸a potwierdzaj dyskusyjn reputacj« Dobrawy,

uczonym trudno uwierzy w jej wizerunek poboýnej niewiasty, do-

magajcej si« od m«ýa przejæcia na chrzeæcijaÄstwo. Przewaýa zatem

raczej opinia wyraýona przez Stanis¸awa Trawkowskiego:

Ksi«ýniczka czeska by¸a starsz juý kobiet; wtpi wolno, by jej przekwit-

¸e wdzi«ki na tyle oczarowa¸y m«ýa, ýe z mi¸oæci do niej podejmowa¸ tak

waýk decyzj« chrztu. Pniej znacznie, gdy w¸adz« w Polsce obj¸ Bole-

s¸aw Chrobry, podj«to prb« obrony dobrego imienia jego matki; ma¸ýeÄ-

stwo jej z pogaÄskim ksi«ciem gnienieÄskim przedstawiono jako ofiar«,

ktra przynieæ mia¸a wspania¸y dla chrzeæcijaÄskiego æwiata wynik:

chrzest Mieszka I i P o l s k i .

Uk¸ad polityczny?

Wizerunek Dobrawy p«dzla Jana

Matejki. Artysta nawiza¸ do przy-

chylnych ksi«ýnej relacji kronikar-

skich, przedstawiajc j jako m¸od,

poboýn niewiast« z m o d l i t e w n i-

kiem i æwiec. W r z e c z y w i s t o æ c i

czeska ýona Mieszka I by¸a w m o-

mencie ælubu starsza. Nie jest teý

wcale pewne, czy potrafi¸a czyta.

Sojusz

przeciw

Wi e l e t o m

Historycy odrzucajcy hipotez« o wp¸ywie ýony na decyzj« Mieszka I

podkreælaj, ýe zarwno ælub z k s i « ý n i c z k czesk, jak teý sam

chrzest ksi«cia by¸y przede wszystkim posuni«ciami politycznymi.

W s kazuj na to okolicznoæci wydarzeÄ 966 r. Mieszko I toczy¸ ww-

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

å R E D N I O W I E C Z E Ð P O L S K A

czas ci«ýk wojn« o wp¸ywy na Pomorzu z pogaÄskimi Wi e l e t a m i ,

ktrzy w 963 r. przy udziale saskiego banity* Wichmana (?Ð967)

zadali mu kl«sk«. Wobec niepowodzeÄ wojennych ksiý« postano-

wi¸ zawrze przymierze z dotychczasowym sojusznikiem Wi e l e t w

Ð chrzeæcijaÄskim ksi«ciem czeskim Boles¸awem I ( ? Ð 9 7 2 ) . Ma¸-

ýeÄstwo z jego crk Dobraw piecz«towa¸o porozumienie. Wkrt-

ce potem Mieszko I zawar¸ teý uk¸ad z Ottonem I, stajc si« Ð za

cen« trybutu z cz«æci ziem Ð ãprzyjacielem cesarzaÓ. Odtd mg¸ li-

czy na interwencj« dworu cesarskiego na wypadek zatargw z j e-

go poddanymi.

Taki rozwj wydarzeÄ nasuwa pytanie, czy chrzest ksi«cia nie by¸

jedynie ãskutkiem ubocznymÓ wczesnej sytuacji politycznej. Szu-

kajc pilnie sojusznikw, Mieszko I zwrci¸ si« do w¸adcw chrze-

æcijaÄskich; aby zaæ u¸atwi sobie pertraktacje, zdecydowa¸ si«

przyj ich religi«. By moýe, jak podejrzewaj niektrzy uczeni,

chrzest stanowi¸ wr«cz jeden z w a ru n kw uk¸adu. A p o n i e w a ý

przynosi¸o to dalsze korzyæci, ksiý« gnienieÄski pozosta¸ przy

nowej wierze.

Chrzcielnica z Che¸mna (XIII w. ) .

Podobne chrzcielnice, znane nam

jako elementy wyposaýenia koæcio-

¸ w, upowszechni¸y si« dopiero ok.

XII w. Wczeæniej stosowano baseny

chrzcielne (baptysteria), w k t r y c h

zanurzano przyjmujcych chrzest.

Pozosta¸oæci takich kolistych base-

n w, prawdopodobnie okrytych

niegdyæ dachem, odnaleziono przy

najstarszych polskich koæcio¸ach.

Plan do¸czenia do chrzeæcijaÄskiej Europy?

M i « d z y-

narodowe

ko n s e -

kwencje

c h r z t u

Przeciwnicy powyýszej interpretacji zwracaj jednak uwag«, ýe

decyzja o zmianie religii by¸a zbyt powaýna, aby ksiý« podejmo-

wa¸ j jedynie dla doranych korzyæci. Wielu history kw zgadza

si« ze zdaniem mediewisty Jerzego Dowiata, wed¸ug ktrego

Mieszko I zrozumia¸, ýe:

Od chrzeæcijaÄskiej Europy nie moýna by¸o uciec, nie moýna by¸o

schowa si« przed ni do rodzimej puszczy, trzeba by¸o znale w n i e j

miejsce. Elementarna znajomoæ zasad polityki wskazywa¸a, ýe miej-

sce to b«dzie tym wygodniejsze, im pr«dzej i bardziej samodzielnie si«

je wybierze, im atrakcyjniejsze wartoæci zaproponuje si« æwiatu, do

ktrego zdecydowa¸o si« wejæ, im wreszcie mniej b«dzie si« w o w y m

æwiecie samotnym.

Jako chrzeæcijanin Mieszko I zyskiwa¸ prawo do rwnoprawnych

kontaktw z innymi chrzeæcijaÄskimi w¸adcami, dla ktrych nie

by¸ juý pogaÄskim ãbarbarzyÄcÓ. Mg¸ wi«c zawiera z n i m i

uk¸ady, apelowa o pomoc przeciw poganom oraz liczy na opiek«

cesarstwa i papiestwa. W cigu nast«pnego wierwiecza Miesz-

ko I skorzysta¸ z wszystkich tych moýliwoæci w celu poszerzenia

i obrony granic swego ksi«stwa (por. rozdz. 21).

Przypisywany ksi«ciu zamiar trwa¸ego zwizania przez chrzest

swego paÄstwa ze æwiatem chrzeæcijaÄskim æwiadczy¸by o d a l e ko-

wzrocznoæci w¸adcy. W 966 r. bowiem zwyci«stwo nowej religii

w tej cz«æci Europy by¸o jeszcze odleg¸e. Do chrzeæcijan naleýeli

w¸adcy Czech oraz Sasi, negocjacje w sprawie chrztu prowadzi¸ teý

od kilku lat dwr ruski w Kijowie. Jednak najgroniejsi ssiedzi

paÄstwa gnienieÄskiego Ð pot«ýni Wieleci, bogaci Po m o r z a n i e ,

Rekonstrukcja siedziby ksiý«cej (pa-

latium) oraz kaplicy na Ostrowie

Lednickim Ð wyspie na jeziorze nie-

daleko Gniezna. Budowle te powsta-

¸y prawdopodobnie pod koniec pa-

nowania Mieszka I lub w p i e r w s z y c h

latach rzdw jego nast«pcy. Wzoro-

wane na architekturze karoliÄskiej,

mia¸y podkreæla majestat w¸adzy

ksiý«cej (por. rozdz. 13).

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

D L A C Z E G O M I E S Z K O I P R Z Y J ü C H R Z E S T ?

wojowniczy ba¸tyccy wikingowie Ð byli poganami. Niektre ssiednie

kraje mia¸y pozosta pogaÄskie jeszcze ponad 200 lat i dopiero

w XIIÐXIII w. uleg¸y ostatecznie ekspansji æwiata chrzeæcijaÄskiego. Czy

ksiý« gnienieÄski juý w po¸. X w. przewidywa¸ taki rozwj wydarzeÄ?

Ch« umocnienia w¸adzy ksiý«cej?

We w n « t r z -

ne ko n s e -

kwencje

c h r z t u

Przyjmujc chrzest, Mieszko I mg¸ teý myæle o umocnieniu swojej

w ¸ a d z y. PogaÄskiemu ksi«ciu imponowa¸a zapewne organizacja

paÄstw chrzeæcijaÄskich. W¸adcy tych krajw wznosili okaza¸e ka-

mienne budowle, swoje decyzje potwierdzali dokumentami, ich czyny

uwieczniali kronikarze, a rad w rzdach s¸uýyli im wykszta¸ceni

duchowni. Co wi«cej, chrzeæcijaÄstwo nakazywa¸o poddanym pos¸u-

szeÄstwo wobec w¸adcy jako prawodawcy, s«dziego i obroÄcy wspl-

noty wiernych. Wprowadzenie jednej wiary w ca¸ym paÄstwie sprzy-

ja¸o zjednoczeniu ziem plemiennych, ktrych mieszkaÄcy czcili rýne

bstwa pogaÄskie (por. rozdz. 20). Koæci¸ stanowi¸ wi«c cennego so-

jusznika w realizacji planw Mieszka I.

Aby jednak sta¸ si« on podpor w¸adzy ksiý«cej, potrzeba by¸o wiele

czasu i w y s i ¸ ku. Co prawda pierwszy biskup Ð Jordan (?Ð984) Ð przy-

by¸ na ziemie polskie juý w 968 r., ale do koÄca ýycia Mieszka I ca¸a

organizacja koæcielna ogranicza¸a si« do nielicznych misjonarzy. Sku-

pieni przy kilku wi«kszych grodach, uczcy si« dopiero miejscowego

j « z y ka i o b y c z a j w, nie stanowili znaczcego wsparcia rzdw ksi«-

cia. Na razie Mieszko I musia¸ raczej liczy si« z reakcj zwolenni-

kw starej religii. Historycy podejrzewaj, ýe w¸aænie z powodu oporu

kr«gw pogaÄskich ksiý« ulokowa¸ pierwsze biskupstwo w Po z n a-

niu, a nie w sto¸ecznym Gnienie. Wystpienie przeciw wierze i oby-

czajom przodkw, niszczenie pogaÄskich æwi«tych miejsc, popieranie

cudzoziemskich duchownych oraz obciýanie ludnoæci kosztami bu-

dowy i utrzymania koæcio¸w nie mog¸o przysporzy w¸adcy popular-

noæci. Wed¸ug s¸w historyka Stanis¸awa Zakrzewskiego:

Rotunda (czyli okrg¸a kaplica) æw.

Miko¸aja w Cieszynie (po¸. XI w. ) ,

zrekonstruowana po 1945 r. Ko-

æcio¸y wznoszone na rozkaz pierw-

szych Piastw by¸y pierwszymi ka-

miennymi budowlami na ziemiach

p o l s k i c h .

Niejeden wybitny dostojnik, a moýe i bliski krewny ksi«cia, nie chcc si«

sprzeniewierzy starej wierze, usun¸ si« z d w o ru ksiý«cego i w o d o s o b-

nieniu na odludnym grdku p«dzi¸ ýycie, myælc moýe o zemæcie. Wiara

przodkw trzyma¸a si« w Polsce mocno, a Mieszko ryzykowa¸ g¸ow«.

Jak pami«tacie, bunt przeciwko w¸adzy ksiý«cej wybuch¸ ostatecz-

nie po 1034 r., doprowadzajc nieomal do upadku ca¸ego paÄstwa

(por. rozdz. 21).

U c i e c z ka przed niemieck ekspansj?

Ekspansja

s a s ka na

ziemie

s ¸ o w i a Ä -

s k i e

W starszej literaturze historycznej popularny by¸ pogld, ýe przyjmu-

jc chrzest, Mieszko I ratowa¸ si« przed ekspansj niemieck, ktra

pod pretekstem chrystianizacji zagarnia¸a ziemie s¸owiaÄskie. Do

zwolennikw tej opinii zalicza¸ si« m.in. znany wam juý Micha¸ Bo-

brzyÄski:

PogaÄskie figurki kamienne z o k o l i c

Ko¸a w Wielkopolsce (XÐXI w. ) .

Podobne zabytki odkrywane s

cz«sto na bagnach lub na dnie

rzek. Uczeni podejrzewaj, iý zna-

laz¸y si« tam wyrzucone na polece-

nie chrzeæcijaÄskich misjonarzy.

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

å R E D N I O W I E C Z E Ð P O L S K A

Mieszko, wyýszy rozumem politycznym nad ca¸e otoczenie, pozna¸, ýe z po-

t«g niemieck bojem nie moýe si« mierzy. Znalaz¸ ærodek, za pomoc kt-

rego nie tylko od przewagi niemieckiej si« zabezpieczy¸, ale nard swj

popchn¸ na drog« tego rozwoju i tej cywilizacji, ktr dotychczas nad nim

growali Niemcy. Przyj«cie chrzeæcijaÄstwa wytrca¸o Niemcom pozr apo-

stolstwa, pod jakim prowadzili z pogaÄskimi S¸owianami mordercz wal-

k«, stawia¸o Polsk« pod opiek dwch wielkich pot«g wczesnego chrzeæci-

jaÄskiego æwiata: papieýa i cesarza. Przyjmujc t« nauk«, uznawa¸ Mieszko

pod¸ug wczesnych poj« cesarza za g¸ow« æwieck ca¸ego chrzeæcijaÄ-

stwa, ale paÄstwa swego do Rzeszy niemieckiej nie wciela¸.

Dziæ interpretacja ta uchodzi za przyk¸ad przenoszenia w przesz¸oæ

pniejszych konfliktw polsko-niemieckich. Mieszko I nie mg¸ oba-

wia si« Niemcw chociaýby dlatego, ýe Niemcw jeszcze nie by¸o

(por. rozdz. 20). Istnia¸o cesarstwo, ale od granic paÄstwa gnienieÄ-

skiego dzieli¸y je ziemie S¸owian po¸abskich. Cesarz Otton I zajmowa¸

si« wwczas wydarzeniami w Italii, podbj terenw s¸owiaÄskich

prowadzili natomiast feuda¸owie sascy. W latach poprzedzajcych

chrzest Mieszka I margrabia Geron (ok. 900Ð965) ujarzmi¸ ssiadu-

jce od zachodu ze ålskiem plemi« üuýyczan. W 961 r. rozpocz«to

starania o utworzenie arcybiskupstwa w Magdeburgu , ktre mia¸o

utwierdzi saskie wp¸ywy na podbitych ziemiach. Nie ulega wtpli-

woæci, ýe Mieszko I æledzi¸ uwaýnie te wydarzenia. Czy w¸aænie pod

ich wp¸ywem zdecydowa¸ si« przejæ na chrzeæcijaÄstwo?

Symboliczne przedstawienie

ufundowania katedry w M a g d e-

burgu przez Ottona I Ð p¸asko-

rzeba z koæci s¸oniowej (ok.

962Ð968 r. ) .

Takýe to wyjaænienie nasuwa wtpliwoæci. Nic bowiem nie wskazuje

na to, aby w 966 r. ksi«stwu Mieszka I grozi¸ los S¸owian po¸abskich.

Wa l ka o ziemie na zachd od Odry by¸a daleka od rozstrzygni«cia.

Kilkanaæcie lat pniej, w 983 r., wielkie powstanie S¸owian pozbawi-

¸o Sasw znacznej cz«æci ich zdobyczy. Jak napisa¸ saski kronika r z

Widukind:

Oni [tj. S¸owianie] nie mniej woleli wojn« niý pokj, wyýej stawiajc dro-

g wolnoæ od zupe¸nej n«dzy. Min«¸o zaiste wiele dni, jak wzajemnie

walczyli Ð ci [ S a s i ] o s¸aw« i o wielkie i szerokie paÄstwo, a owi [ S ¸ o w i a-

n i e ] o wolnoæ lub pod¸ zaleýnoæ.

W rzeczywistoæci silne i rozleg¸e paÄstwo gnienieÄskie by¸o dla Sa-

sw bardziej potencjalnym rywalem w podboju ziem s¸owiaÄskich

niý kolejn ofiar. Dodatkowo obydwie strony ¸czy¸ wsplny wrg Ð

Wieleci. Nic wi«c dziwnego, ýe znane nam wojny ksi«cia z feuda¸ami

saskimi ograniczaj si« w¸aæciwie do jednego, zagadkowego konfliktu

w 972 r. Wiemy natomiast o wielu wypadkach zgodnej wsp¸pracy,

potwierdzonej zawartym po 979 r. ma¸ýeÄstwem Mieszka z c r k

jednego z margrabiw.

Pomnik na polu bitwy pod Ce-

dyni. W 972 r. dosz¸o tu do

pierwszego znanego starcia mi«-

dzy Piastami a margrabiami sa-

skimi. W tradycji historycznej

przedstawiano je cz«sto jako naj-

starszy przyk¸ad oporu Po l a k w

wobec niemieckiego ãparcia na

wschdÓ. Dzisiejsi historycy

sk¸onni s raczej uzna wydarze-

nia z 972 r. za lokalny konflikt

pograniczny, typowy dla wczes-

nej Europy.

Osobiste nawrcenie?

Wp¸yw

m i s j o n a -

r z y

Pozostaje jeszcze jedna moýliwoæ. Ksiý« i jego otoczenie mogli zo-

sta nawrceni przez chrzeæcijaÄskich misjonarzy, ktrzy z p e w n o-

æci docierali przed 966 r. na dwr w Gnienie. Na oko l i c z n o æ c i

sprzyjajce ich dzia¸alnoæci wskaza¸ Henryk Samsonowicz:

Dokument pochodzi ze strony www.gwo.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: