afazja - artykuł o metodach badania.pdf - afazja - zbiór - Paczuczek

Udar Mózgu

2005, tom 7, nr 2, 39–47

ISSN 1505–6740

PRACA ORYGINALNA

Ocena przydatności wybranych skal i testów do oceny afazji

u pacjentów w ostrym okresie udaru mózgu

The evaluation of usefulness of selected scales and tests used to assess aphasia

in patients with acute stroke

Marlena Puchowska-Florek, Barbara Książkiewicz, Magdalena Nowaczewska

Katedra i Klinika Neurologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika

w Toruniu

Streszczenie ________________________________________________________________________

Wstęp. Udar mózgu stanowi jedną z głównych przyczyn występowania zaburzeń mowy o typie afazji. Poznanie możliwości

komunikacyjnych chorego oraz wdrożenie odpowiedniej terapii zależy od postawienia właściwej diagnozy. W pracy przed-

stawiono najczęściej stosowane w praktyce klinicznej skale i testy do oceny zaburzeń mowy u chorych z ostrym udarem

mózgu. Dokonano analizy przydatności testów, zwracając uwagę na ograniczenia wynikające ze stanu pacjenta.

Materiał i metody. Badaniem objęto 30 pacjentów z pierwszym w życiu udarem niedokrwiennym lub krwotocznym.

Chorych oceniano za pomocą skal i testów: Skali Oceny Dynamiki Afazji — SODA, „ Zestaw prób do badania wyższych

procesów poznawczych” — W. Łuckiego, Token Test, Test FAST, Test FAS.

Wyniki. Za pomocą skali SODA przebadano wszystkich pacjentów. W przypadku testów FAS i FAST możliwe było przepro-

wadzenie badania u około 60% chorych. Token Test wykonano u blisko 46% chorych, a „Zestaw prób do badania wyższych

procesów poznawczych” — W. Łuckiego pozwolił na przebadanie tylko 20% pacjentów. Liczba przebadanych chorych

zależała od czasu badania.

Najbardziej wyczerpującym testem okazał się „Zestaw prób do badania wyższych procesów poznawczych” — W. Łuckiego,

na przeprowadzenie którego potrzebny był czas około 3–4 godzin.

Wnioski. W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że w ostrym okresie udaru mózgu można zastosować testy

krótkie i łatwe w użyciu. Testami spełniającymi te kryteria, mającymi przy tym największą wartość diagnostyczną, okazały

się skala SODA i Test FAST.

Słowa kluczowe: udar mózgu, afazja, test

Abstract ___________________________________________________________________________

Introduction. Stroke is the main cause of speech disorders like aphasia. Recognition of communicative ability of the patient

and initiation of suitable therapy depends on appropriate diagnosis. This article presents the most popular scales and tests

used to assess aphasia in patients with acute stroke. Analysis of tests usefulness was made, taking into consideration the

limitations resulting from the patient condition.

Material and methods. We examined 30 patients with first of life ischemic or haemorrhagic stroke using scales and tests:

Dynamic Assessment of Aphasia Scale (SODA), Włodzimierz Łudzki’s package of tests to examine cognitive processes in

the patients with brain damages, Token Test, FAST Test and FAS Test .

Results. All patients were examined with SODA test, only 60% with FAS and FAST tests, 46% with Token Test and 20% with

“Włodzimierz Łudzki’s package...”. The number of examined patients depends on the time of examination. The most detailed

test appeard to be “Włodzimierz Łudzki’s package...” and it takes 3–4 hours to perform this test.

Conclusion. Short and easy to use tests are the most useful in acute stroke. Tests which fulfil those criteria and have the

greatest diagnostic value appeard SODA and FAST.

Key words: stroke, aphasia, test

Adres do korespondencji:

Prof. dr hab. med. Barbara Książkiewicz

Katedra i Klinika Neurologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera

w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

ul. M. Skłodowskiej-Curie 9, 85–094 Bydgoszcz

tel.: +48 (52) 585 47 40; 585 47 47

Praca wpłynęła do Redakcji: 7 marca 2005 r.

Zaakceptowano do druku: 6 kwietnia 2005 r.

www.um.viamedica.pl

Udar Mózgu 2005, tom 7, nr 2

Wstęp

• Token Test [8–12];

• Test FAS [13];

• Test FAST [14];

Wybór zastosowanych testów zależał od po-

pularności danej metody w praktyce klinicznej.

Wyjątek stanowi skala SODA, która powstała w Ka-

tedrze i Klinice Neurologii Collegium Medicum

w Bydgoszczy dla potrzeb diagnostycznych.

Czas od zachorowania do momentu przepro-

wadzenia badania nie przekraczał 48 godzin. Ko-

lejność stosowanych testów była przypadkowa.

Jeżeli w czasie badania obserwowano zmęczenie

chorego lub gdy odmawiał on dalszej współpracy,

badanie przerywano. Kolejne badanie wykonywa-

no po godzinnej przerwie.

Udar mózgu jest jedną z najczęstszych przy-

czyn zgonów i trwałego kalectwa.

Powagę problemu podkreśla wzrastająca liczba

chorych z udarem oraz obniżający się wiek zachoro-

wania. W wyniku udaru mózgu umiera blisko 25%

chorych, a około 50% pozostaje inwalidami [1–4].

U 21–38% pacjentów udar wywołuje zaburzenia w

odbiorze bądź nadawaniu mowy w postaci afazji.

W wyniku afazji chorzy tracą nie tylko możliwość ro-

zumienia mowy czy wypowiadania się, część z nich

— także umiejętność pisania i czytania. Afazja jest

istotnym problemem klinicznym, niekorzystnie

wpływa na przebieg rehabilitacji; pogarsza spraw-

ność funkcjonalną i jakość życia oraz zmniejsza

możliwość adaptacji społecznej chorych [5, 6].

Diagnozowanie afazji we wczesnym okresie

udaru nie jest łatwe przede wszystkim z powodu

dużej dynamiki objawów klinicznych i znacznej

męczliwości chorych. Ponadto, traumatyczna sy-

tuacja, w jakiej znajduje się pacjent, wpływa zna-

cząco na obniżenie jego motywacji do współpra-

cy. Wyżej wymienione trudności nierzadko skła-

niają klinicystów do rezygnacji z oceny afazji

w ostrym okresie udaru, zwłaszcza że zdania od-

nośnie celowości wczesnej diagnostyki afazji są po-

dzielone. Nie ulega wątpliwości, że tylko dokład-

na diagnoza umożliwia ustalenie odpowiedniego

programu terapii, zwiększając szanse chorego na

odzyskanie utraconych funkcji.

Celem niniejszej pracy jest ocena przydatno-

ści wybranych skal i testów do oceny afazji u cho-

rych we wczesnym okresie udaru mózgu.

Skala SODA — Skala Oceny

Dynamiki Afazji

SODA jest skalą składająca się z 3 części oce-

niających kolejno:

• rozumienie mowy;

• nadawanie mowy;

• nazywanie przedmiotów.

Do oceny dynamiki afazji konieczne jest po-

wtórzenie badania.

SPOSÓB BADANIA I INTERPRETACJA WYNIKÓW

A. Rozumienie mowy

Rozumienie mowy bada się, polecając chore-

mu wykonanie:

a) prostych poleceń typu:

• proszę zamknąć oczy;

• proszę podnieść rękę;

• proszę pokazać język;

b) złożonych poleceń typu:

• proszę podnieść rękę i zamknąć oczy;

• proszę pokazać okno i drzwi;

• proszę dotknąć kolana, potem ucha;

c) poleceń wymagających rozumienia konstrukcji

fleksyjnych zdań:

• proszę lewą ręką dotknąć prawego ucha;

• proszę kluczem pokazać kartkę;

• proszę klucz pokazać kartką;

d) wybór prawidłowej interpretacji znanych przy-

słów i metafor na przykład:

• „Złota rączka” to:

— człowiek bardzo bogaty;

— człowiek umiejący wszystko zrobić;

— człowiek, który ma ręce ze złota.

• „Niedaleko jabłko pada od jabłoni” oznacza, że:

— w ogrodzie jabłka spadają obok drzewa;

— dzieci są zwykle podobne do rodziców;

— owoce zbiera się w ogrodzie.

Materiał i metody

Do badań zakwalifikowano 30 chorych (13 ko-

biet i 17 mężczyzn), bez zaburzeń przytomności,

hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Neurolo-

gii Akademii Medycznej Bydgoszczy z powodu

pierwszego w życiu udaru mózgu: 27 — niedo-

krwiennego, 4 — krwotocznego. U 7 chorych afa-

zja była jedynym objawem udaru, u 22 — towa-

rzyszyła niedowładowi połowiczemu, a u 1 chore-

go — niedowładowi twarzowo-ramiennemu. We

wszystkich przypadkach udar dotyczył lewej pół-

kuli mózgu. Średnia wieku badanych chorych

wynosiła 61,4 roku (30–80 lat).

Do oceny funkcji mowy zastosowano następu-

jące skale i testy:

• Skala Oceny Dynamiki Afazji — SODA;

• Zestaw prób do badania wyższych procesów

poznawczych — W. Łuckiego [7];

www.um.viamedica.pl

Marlena Puchowska-Florek i wsp., Ocena afazji w ostrym okresie udaru mózgu

Ocena punktowa rozumienia mowy:

0 pkt. — chory nie wykonuje żadnych poleceń;

0,5 pkt. — wykonuje proste polecenia wyłącznie

poparte gestem;

1,5 pkt. — wykonuje niektóre złożone polecenia;

2 pkt. — wykonuje wszystkie złożone polecenia;

2,5 pkt. — wykonuje polecenia wymagające rozu-

mienia konstrukcji fleksyjnych;

3 pkt. — prawidłowo interpretuje przysłowia

i metafory.

1 pkt — nie nazywa przedmiotów, lecz potrafi

je opisać;

1,5 pkt. — podaje nazwy niektórych przedmiotów

codziennego użytku, nie potrafi po-

dać części nazw przedmiotów znanych;

2 pkt. — prawidłowo podaje nazwy przedmio-

tów codziennego użytku, nie potrafi

sobie przypomnieć nazw przedmiotów

rzadko używanych;

2,5 pkt. — nazywa przedmioty znane i mniej zna-

ne, sporadycznie występują „braki” słów;

3 pkt. — prawidłowo nazywa wszystkie przed-

mioty, nie odczuwa „braku” słów.

PODSUMOWANIE BADANIA

Zapis zaburzeń mowy stwierdzonych za po-

mocą skali SODA przedstawia się następująco:

SODA X (A, B, C).

Ogólna punktacja skali jest sumą wynikającą

z oceny rozumienia mowy, ekspresji mowy i na-

zywania: SODA X ( A + B + C) i świadczy o wiel-

kości deficytów wyższych funkcji ośrodkowego

układu nerwowego. Jeżeli X wynosi:

0–0,5 — stwierdza się afazję całkowitą;

1–3,5 — afazję znacznego stopnia;

4–6,5 — afazję średniego stopnia;

7–8,5 — afazję niewielkiego stopnia;

9 — brak cech afazji.

Oznaczenia literowe A, B, C wskazują na ro-

dzaj zaburzeń mowy:

A poniżej 3 pkt. oznacza afazję sensoryczną;

B poniżej 3 pkt. — afazję motoryczną;

C poniżej 3 pkt. — afazję amnestyczną.

Zapis SODA 0 (0, 0, 0) wskazuje na obecność

afazji całkowitej, a na przykład 3 (1, 1, 1) — na afa-

zję mieszaną znacznego stopnia, zaś 3 (2, 0, 1) — na

afazję mieszaną z przewagą sensorycznej itd.

Skala SODA, wskazując na rodzaj afazji, oce-

nia ją w sposób ilościowy.

B. Ekspresja werbalna

Umiejętność wypowiadania się bada się, oce-

niając:

• umiejętność podania danych personalnych

(imienia, nazwiska, daty urodzenia...);

• zautomatyzowane ciągi słowne, czyli: nazwy dni

tygodnia, miesięcy, liczenie do 10, modlitwa;

• powtarzanie prostych słów, zdań, liczb;

• mowę dialogową — odpowiedzi na proste py-

tania;

• mowę opowieściową, na przykład podanie

okoliczności zachorowania.

Ocena ekspresji werbalnej:

0 pkt. — chory nie wypowiada żadnych słów,

nie powtarza, nie realizuje zautomaty-

zowanych ciągów słownych;

0,5 pkt. — wypowiada pojedyncze dźwięki, sylaby;

1 pkt — wypowiada zautomatyzowane ciągi

słowne lub wypowiada pojedyncze słowa;

1,5 pkt — wypowiada się równoważnikami zdań;

w mowie występują liczne parafazje,

agramatyzmy;

2 pkt. — buduje proste zdania; dominuje styl

telegraficzny, mowa zubożała, często

pozbawiona określeń nazw czynności;

lakoniczna; występują parafazje, agra-

matyzmy;

2,5 pkt. — wypowiada zdania złożone, tworząc na

przykład opowiadanie, w którym

występują nieliczne błędy o charakte-

rze agramatyzmu lub parafazji;

3 pkt. — wypowiedzi chorego są pełne, rozwi-

nięte, a w mowie nie obserwuje się pa-

rafazji ani perseweracji; dobór słów jest

prawidłowy.

Zestaw prób do badania procesów

poznawczych u pacjentów z uszkodzeniami

mózgu — Włodzimierza Łuckiego [7, 13]

Zestaw składa się z czterech zeszytów, na pod-

stawie których ocenia się kolejno takie funkcje

ośrodkowego układu nerwowego, jak:

• mowa dialogowa;

• zautomatyzowane ciągi słowne;

• powtarzanie;

• odtwarzanie struktur rytmicznych;

• nazywanie;

• rozumienie (polecenia proste, złożone, dyso-

cjacja, konstrukcje fleksyjne, metafory, przy-

słowia itp.);

• mowa opowieściowa;

• fluencja słowna;

C. Nazywanie przedmiotów

Prosi się chorego o nazywanie pokazywanych,

znanych mu przedmiotów.

Ocena nazywania przedmiotów:

0 pkt . — chory nie nazywa przedmiotów i nie

opisuje ich;

0,5 pkt. — nie nazywa przedmiotów; sporadycznie

potrafi opisać znany przedmiot;

www.um.viamedica.pl

Udar Mózgu 2005, tom 7, nr 2

• pismo;

• czytanie;

• kalkulia;

• próby rysunkowe;

• praksja;

• pamięć;

• gnozja wzrokowa.

„Zestaw prób do badania procesów poznaw-

czych u chorych z uszkodzeniami mózgu” pozwa-

la na ocenę jakościową deficytów poznawczych.

Wyniki badania przedstawiono opisowo.

Jest to prosty test do stwierdzenia obecności

afazji. Przy ocenie testem FAST należy wziąć pod

uwagę czynniki zakłócające, czyli: hemianopsję,

analfabetyzm, upośledzenie umysłowe, negatyw-

ny stosunek pacjenta do badania. Rozumienie oce-

niane jest w skali 10-punktowej. Chory, po obej-

rzeniu ilustracji, wskazuje poszczególne elemen-

ty, na przykład: proszę pokazać łódź lub zanim

pokaże pan(i) kaczki koło mostu, proszę pokazać

środkowe wzgórze . „Nadanie ekspresji” ocenia się

w skali 10-punktowej na podstawie wymienienia

przedmiotów, które chory widzi na obrazku oraz

przez ocenę nazywania zwierząt znajdujących się

na ilustracji. Ocenia się kolejno czytanie i pisanie.

Wykonanie polecenia zapisanego świadczy o umie-

jętności czytania ze zrozumieniem.

Maksymalna liczba punktów w poszczegól-

nych próbach wynosi 30.

O obecności afazji świadczą wyniki poniżej

27 punktów dla pacjentów do 60. roku życia oraz po-

niżej 25 punktów dla osób powyżej 61. roku życia. Test

ten ocenia zaburzenia mowy w sposób ilościowy.

Token Test — TT (Test Żetonów) [8–12]

Do przeprowadzenia testu wymagany jest zestaw

figur geometrycznych w kilku kolorach, wielkościach

i kształtach. Zadaniem pacjenta jest wykonywanie

poleceń uszeregowanych według stopnia trudności,

na przykład: Proszę pokazać koło; Proszę razem z żół-

tym kołem podnieść niebieskie koło. Chory wykonu-

je zadania w pozycji siedzącej lub półsiedzącej. Za-

leca się, by w zależności od nasilenia zaburzeń mowy

określić przedział badań i następnie przechodzić od

łatwiejszych zadań do trudniejszych. Chory za każ-

de źle wykonane zadanie otrzymuje 1 pkt, zatem

osoba bez zaburzeń rozumienia otrzymuje 0 punk-

tów. Oryginalna wersja zawiera 62 polecenia. Za

normę przyjmuje się wyniki od 0–13 punktów.

W wersji skróconej TT ma 39 punktów.

Token Test w sposób ilościowy ocenia wyłącz-

nie zaburzenia rozumienia. Nie ocenia nadawania

mowy.

Wyniki

Skala SODA

Czas badania skalą SODA wynosił około 5 mi-

nut.

U wszystkich chorych przeprowadzono peł-

ne badanie , bez konieczności przerw, nie obser-

wując zmęczenia chorego. Na podstawie przepro-

wadzonego badania stwierdzono:

• afazję całkowitą — u 1 chorego (3,3%);

• afazję znacznego stopnia — u 11 chorych

(36,6%);

• afazję średniego stopnia — u 12 chorych

(40%);

• afazję niewielkiego stopnia — u 6 chorych

(20%).

Na podstawie przeprowadzonej analizy rodza-

ju afazji stwierdzono:

• afazję mieszaną — u 23 chorych, czyli 76,6%

(u 1 chorego niewielkiego stopnia; u 11 — śred-

niego stopnia i u 11 znacznego stopnia);

• afazję motoryczną — u 6 chorych, czyli 20%

(u 5 chorych niewielkiego stopnia, a u 1 cho-

rego średniego stopnia);

• afazję całkowitą — u 1 chorego, co stanowiło

3,3%.

Wyniki badania przedstawiono w tabeli I.

Przeprowadzone badanie pozwoliło stwierdzić ro-

dzaj afazji i ocenić stopień zaburzeń mowy.

Test FAS [13]

Test FAS czy inaczej Test Płynności Chicago

( Controlled Word Association Test ) służy do bada-

nia fluencji słownej. Istotą badania jest wypowia-

danie nazw przedmiotów na litery f, a, s w czasie

1 minuty (1, 3 lub 5 min w zależności od wersji) [9].

Wybór liter zależy od frekwencji słów dla danej

populacji. Przyjęte litery f, a, s — odnoszą się do

populacji anglojęzycznej. Nie można jednak bezpo-

średnio przenieść tych norm do badań polskich. Ze

względu na brak norm dla języka polskiego w oce-

nie wyników badania oparto się na normach dla

testu COWA (FAS), gdzie średnia wypowiedzianych

słów w zależności od frekwencji danej litery wyno-

siła 11–15 słów/minutę. Test Płynności Chicago

ocenia fluencję słowną w sposób ilościowy, umoż-

liwiając monitorowanie zmian w tym zakresie.

Test FAST [14]

Test opiera się na badaniu rozumienia, nada-

nia ekspresji, czytania i pisania.

www.um.viamedica.pl

Marlena Puchowska-Florek i wsp., Ocena afazji w ostrym okresie udaru mózgu

Tabela I. Ocena korelacji skal i testów

Table I. The assessment of corelation of scales and tests

L.p. SODA — liczba uzyskanych punktów FAS — liczba słów na litery: f, a, s

TT — liczba popełnionych błędów

L.p. SODA — patient score

FAS — number of words beginning with: f, a, s TT — number of mistakes

4 (A1, B1, C2)

Zaburzenia rozumienia

Chory leżący z krwotokiem

4 (A1, B1, C2)

Disturbance of understanding

Patient with haemorrhage, lying

3 (A1, 5, B1, C0,5)

0, 0, 0

Zmęczenie

3 (A1, 5, B1, C0,5)

0, 0, 0

Tiredness

7,5 (A3, B1,5, C3)

5, 5, 7

Daltonizm

7,5 (A3, B1,5, C3)

5, 5, 7

Daltonism

1 (A1, B0, C0)

Zaburzenia rozumienia

Chory leżący z krwotokiem

1 (A1, B0, C0)

Disturbance of understanding

Patient with haemorrhage, lying

8 (A3, B2, C3)

15, 10, 10

8 (A3, B2, C3)

15, 10, 10

5 (A2, B1,5, C1,5)

0, 0, 1

5 (A2, B1,5, C1,5)

0, 0, 1

5 (A2, B1,5, C1,5)

2, 1, 1

Zmęczenie

5 (A2, B1,5, C1,5)

2, 1, 1

Tiredness

8 (A3, B2, C3)

7, 4, 5

8 (A3, B2, C3)

7, 4, 5

8,5 (A3, B2,5, C3)

8, 11, 10

Zespół popunkcyjny

8,5 (A3, B2,5, C3)

8, 11, 10

Post-lumbar puncture syndrom

10 1 (A0,5, B0,5, C0)

Zaburzenia rozumienia

10 1 (A0,5, B0,5, C0)

Disturbance of understanding

11 3,5 (A1,5, B1,5, C0,5)

0, 0, 0

Zmęczenie

11 3,5 (A1,5, B1,5, C0,5)

0, 0, 0

Tiredness

12 4 (A1, B1, C2)

0, 0, 0

Agnozja wzrokowa

12 4 (A1, B1, C2)

0, 0, 0

Vision agnosia

13 7 (A2,5, B2, C2,5)

0, 1, 2

Zmęczenie

13 7 (A2,5, B2, C2,5)

0, 1, 2

Tiredness

14 1 (A0,5, B0,5, C0)

Zaburzenia rozumienia

14 1 (A0,5, B0,5, C0)

Disturbance of understanding

15 2,5 (A0,5, B2, C0)

Zaburzenia rozumienia

15 2,5 (A0,5, B2, C0)

Disturbance of understanding

16 0,5 (A0,5, B0, C0)

Zaburzenia rozumienia

16 0,5 (A0,5, B0, C0)

Disturbance of understanding

17 1 (A1, B0, C0)

Zaburzenia rozumienia

Chory leżący z krwotokiem

17 1 (A1, B0, C0)

Disturbance of understanding

Patient with haemorrhage, lying

18 6 (A2,5, B1,5, C2)

2, 3, 2

18 6 (A2,5, B1,5, C2)

2, 3, 2

19 2,5 (A0, B1,5, C1)

Zaburzenia rozumienia

19 2,5 (A0, B1,5, C1)

Disturbance of understanding

20 3,5 (A1, 5, B1, C1)

0, 0 ,0

Chory leżący z krwotokiem

20 3,5 (A1,5, B1, C1)

0, 0, 0

Patient with haemorrhage, lying

21 3,5 (A1, B1,5, C1)

0, 0, 1

Zmęczenie

21 3,5 (A1, B1,5, C1)

0, 0, 1

Tiredness

22 4 (A1,5, B1,5, C1)

3, 4, 2

Agnozja wzrokowa

22 4 (A1,5, B1,5, C1)

3, 4, 2

Vision agnosia

23 5 (A1, B2, C2)

7, 8, 3

23 5 (A1, B2, C2)

7, 8, 3

24 5,5 (A2, 5, B1,5, C1,5)

4, 4, 3

24 5,5 (A2,5, B1,5, C1,5)

4, 4, 3

25 4,5 (A2, B1,5, C1)

0, 0, 0

25 4,5 (A2, B1,5, C1)

0, 0, 0

26 4 (A1,5, B1,5, C1)

Chory odmawia współpracy

Zmęczenie

26 4 (A1,5, B1,5, C1)

Patient refuses cooperation

Tiredness

www.um.viamedica.pl

afazja - artykuł o metodach badania.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: