21
PRAWO FINANSOWE
1. Pojęcie Finansów.
Termin finanse wywodzi się z łac. słowa finitio gdzie słowo to oznaczało orzeczenie sądowe rozstrzygające spory o zapłatę określonych należności pieniężnych. Finanse są rozpatrywane w następujących kategoriach: ekonomicznej, historycznej i prawnej.
· Jako kategoria ekonomiczna- finanse mają charakter obiektywny tzn., że są niezależne od woli czy też świadomości ludzkiej. Traktując finanse w tej kategorii bada się procesy ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych.
· Jako kategoria prawna – to normy prawne obowiązujące w danym czasie i państwie, a odnoszące się do zjawisk finansowych.
· Jako kategoria historyczna – finanse związane są z pojawieniem się pieniądza – gospodarki towarowo-pieniężnej.
Finanse definiuje się najczęściej jako:
1. Zjawiska związane z gromadzeniem i podziałem środków pieniężnych
2. Środki pieniężne i gospodarowanie nimi
3. Formy i metody posługiwania się środkami pieniężnymi.
2. Podział finansów.
Finanse dzielimy na:
· Publiczne. To publiczne zasoby pieniężne gospodarowanie nimi oraz normy prawne regulujące te zjawiska. Istnienie finansów publicznych jest uzasadnione koniecznością finansowania przez państwo potrzeb ogólno-społecznych.
· Prywatne. To prywatne zasoby pieniężne.
Kryteria odróżniające finanse.
a. finanse publiczne są objęte władztwem państwa w związku z czym są obwarowane przymusem państwowym (egzekucja administracyjna należności pieniężnych na rzecz gminy, państwa - podatki itd.)
b. rozmiar finansów publicznych są zdecydowanie większe od prywatnych (przepływ pieniądza , strumień pieniężny jest większy w budżecie państwa)
c. finanse publiczne prowadzone są interesie społecznym (cele ogólnospołeczne potrzeby – obronność, opieka zdrowotna, itp.)
d. tylko państwu przysługuje prawo emisji pieniądza (legalne prawo emisji ma tylko mennica państwowa)
e. granice gromadzenia środków publicznych są wyznaczone potrzebami (zasad czysto teoretyczna).
Publiczna działalność finansowa jest to gromadzenie wydatkowanie zasobów pieniężnych na cele publiczne przez upoważnione do tego organy (Rada Ministrów, Minister Finansów)
Gospodarka finansowa to całokształt czynności organizacyjnych i prawnych związanych z operacjami finansowymi.
Polityka finansowa to świadoma i celowa działalność ludzi i instytucji polegająca na ustaleniu i realizacji określonych celów za pomocą środków finansowych. Politykę finansową prowadzi się za pomocą instrumentów typu np. kredyt.
Deficyt – to kwota, o którą wydatki przewyższają wpływy w czasie określonego okresu obrachunkowego.
Dług publiczny – całkowita kwota zadłużenia, suma wszystkich deficytów.
3. Funkcje finansów.
a. funkcja fiskalna – polega na pozyskiwaniu środków prze podmioty publiczne
(UWAGA! nie mylić z fiskalizmem – nadmierne opodatkowanie)
b. funkcja interwencyjna (stymulacyjna, bodźcowa) – to wykorzystywanie instrumentów finansowych w celu wywołania określonych zachowań społeczeństwa (kredyt, podatek)
c. funkcja redystrybucyjna – polega na wtórnym podziale produktu krajowego brutto
d. funkcja kontrolna (ewidencyjno-kontrolna, informacyjna) jest to statystyczne lub rachunkowe ewidencjonowanie rozmiarów poszczególnych rozmiarów procesów zjawisk finansowych.
4. System finansowy.
System finansowy to ogół zasad i instytucji ściśle ze sobą powiązanych, związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem środków finansowych.
5. Prawo finansowe.
Prawo finansowe to ogół norm prawnych regulujących działalność finansową. Jest to gałąź prawa publicznego. publicznego szerokim ujęciu to wszystkie normy dotyczące gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych bez względu na to czy normy te zaliczane są równocześnie do innych gałęzi prawa. W ujęciu wąskim to tylko te normy regulujące działalność finansową, które nie są zaliczone równocześnie do innych gałęzi prawa.
Norma prawa finansowego jak każda Ina norma prawna składa się z trzech części:
- hipotezy
- dyspozycji
- sankcji
z tym, że dla prawa finansowego charakterystyczne jest to, że są to normy dwustronne, imperatywno-atrybutywne zawsze występują tu dwa rodzaje podmiotów (czynne i bierne), indywidualizacja uprawnień i obowiązków następuje najczęściej w drodze postępowania finansowego, występuje tzw. rozczłonkowanie normy co oznacza, że nie wszystkie jej elementy zawarte są w jednym przepisie, a nawet akcie prawnym.
Stosunek prawno-finansowy jest regulowany normą prawa finansowego. Jest to zachodzący pomiędzy podmiotami tego prawa. Podmioty te muszą posiadać zdolność finansową.
Stosunki prawno-finansowe nie mogą być oderwane od zjawisk ekonomicznych.
6. Źródła prawa finansowego.
Źródłem prawa finansowego są:
a. Konstytucja (rozdział X finanse publiczne)
b. Ustawy
c. Ratyfikowane umowy międzynarodowe
d. Rozporządzenia
e. Akty prawa miejscowego (na terenie, którego dotyczą np. rada gminy kształtuje stawki podatków)
W ustawie o finansach publicznych nie zdefiniowano pojęcia tych finansów. Wskazano jedynie na przykładowe ich cechy, do których zaliczyć należy:
· pozyskiwanie i gromadzenie dochodów
· dokonywanie wydatków
· finansowanie deficytu
· operacje związane z tymi sytuacjami gdzie są angażowane środki publiczne (zaciągnięcie zobowiązań angażujących środki publiczne)
· zarządzanie długiem publicznym i środkami publicznymi.
7. Administracja finansowa.
Administracja finansowa jest częścią administracji publicznej. Jest to zespół organów, osób i instytucji, których zadanie polega na realizowaniu różnorodnych funkcji w sferze finansów publicznych. Można dokonać ich podziału na:
· Organy finansowe – które zarządzają finansami w sposób . dzielą się na organy centralne i lokalne.
· Służby finansowe – które spełniają rolę pomocniczą wobec organów finansowych. Można je podzielić na organy zarządzające, organy wykonujące i organy kontroli finansowej.
8. Zakres działania Ministra Finansów.
Zakres działania Ministra Finansów określony został w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29.03.2002r. w spawie szczegółowego zakresu działania Ministra Finansów.
Zgodnie z tym rozporządzeniem Minister Finansów kieruje następującymi działami administracji państwowej:
· Budżet
· Finanse publiczne
· Instytucje finansowe
Minister ten jest dysponentem wskazanej w rozporządzeniu części budżetu państwa. Obsługę Ministra zapewnia Ministerstwo Finansów.
9. Pion podatkowy.
Regulacje prawne dotyczące tego pionu administracji wskazane są przede wszystkim w Ustawie z dnia 21.06.1996r. o urzędach i izbach skarbowych.
Organami administracji rządowej nie zespolonej podległymi ministrowi Finansów są naczelnicy Urzędów Skarbowych oraz Dyrektorzy Izb Skarbowych. Dyrektora Izby Skarbowej oraz Naczelnika US powołuje i odwołuje minister Finansów.
Naczelnicy US wykonują swoje zadania przy pomocy Izby Skarbowej.
Do zakresu działania naczelników US należy:
1. ustalanie lub określenie i pobór podatków oraz nie podatkowych należności budżetowych, jak również innych należności na podstawie odrębnych przepisów z wyjątkiem podatków i należności, których pobór na podstawie przepisów należy do innych organów
2. rejestrowanie podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych
3. wykonywanie kontroli podatkowej
4. podział i przekazywanie na zasadach określonych w odrębnych przepisów dochodów budżetowych między budżetem państwa i budżetem gmin.
Zakres działania Dyrektora IS należy:
1. nadzór nad US
2. Rozstrzyganie w II instancji w sprawach należących w I instancji do US.
W gminie organem podatkowym I instancji jest: Wójt, Burmistrz, Prezydent, marszałek w województwie, Starosta w Powiecie.
10. Pion celny.
Organami administracji rządowej w sprawach celnych są: Dyrektor Izby Celnej i Naczelnik Urzędu celnego.
W celu ustalenia zgodności przepisów prawa, przywozu w polski obszar celny lub wywozu z tego obszaru określonego towaru organy celne są uprawnione do:
· dokonywania oględzin towarów
· ustalania tożsamości osób
· rewizji celnej
· przeszukiwania osoby w pomieszczeniach.
Zadania naczelnika UC to (m in.):
· dokonywanie poboru należności celnych
· nadawanie towarom przeznaczenia celnego
· wykonywanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa celnego
· sprawowanie dozoru celnego i dokonywanie kontroli celnej
· zwalczanie i ściganie przestępstw skarbowych zakresie wykroczeń w zakresie ustalonym w KKS
Zadania Dyrektora IC:
· sprawowanie nadzoru nad Naczelnikiem UC
· rozstrzyganie w Instancji w sprawach należących w I instancji do Naczelnika UC
11. Pion kontrolny.
Kontrola to:
1. ustalenie stanu obowiązującego (wyznaczenie)
2. ustalenie stanu rzeczywistego
3. porównanie tych stanów
4. wyjaśnienie przyczyn rozbieżności
5. ocena kontrolowanej działalności i formułowanie wniosków zmierzających do usunięcia stwierdzonych rozbieżności.
Należy rozróżnić kontrolę instytucjonalną dokonywaną przez wyspecjalizowane upoważnione organy posiłkowe jak: NK czy RIO (regionalne izby obrachunkowe) i kontrolę funkcjonalną dokonywaną przez komórki wewnętrzne w danym podmiocie. Można też mówić o następujących rodzajach kontroli finansowej:
1. kontrola wstępna
2. kontrola źródłowa i kameralna
3. kontrola formalna i merytoryczna
4. kontrola pełna i odcinkowa itp.
NIK – jest organem kontroli państwowej, który kontroluje działalność organów administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych, organów samorządu terytorialnego z punktu widzenia celowości lub tylko legalności i gospodarności.
Kontrola skarbowa jest swoistego rodzaju kontrolą finansową, której celem jest ochrona interesu praw majątkowych Skarbu Państwa oraz skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochody budżetu państwa.
Na gruncie ustawy o finansach publicznych wprowadzono pojęcie kontroli finansowej i pojęcie audytu wewnętrznego.
Kontrola finansowa – to element kontroli wewnętrznej a zgodnie z przepisami ustawy o finansach publicznych należy przez nią rozumieć zapewnienie przestrzegania procedur kontroli oraz przeprowadzenie wstępnej oceny celowości zaciągania zobowiązań finansowych i dokonywania wydatków ze środków publicznych, udzielania zamówień publicznych oraz zwrotu środków publicznych, publicznych także prowadzenie gospodarki finansowej oraz stosowanie odpowiednich procedur.
Audyt wewnętrzny to ogół działań przez które kierownik jednostki uzyskuje obiektywną niezależną ocenę funkcjonowania jednostki w zakresie gospodarki finansowej pod względem legalności, gospodarności i celowości oraz rzetelności, a także przejrzystości i jawności.
Judyt wewnętrzny obejmuje w szczególności:
· badanie dochodów księgowych oraz zapisów w księgach rachunkowych
· ocenę systemu gromadzenia środków publicznych i dysponowanie nimi oraz gospodarowanie mieniem.
· Ocenę efektywności i gospodarności zarządzenia finansowego
Art. 35 d – Ustawy o finansach publicznych
Judyt wewnętrzny w jednostce prowadzi zatrudniony w niej audytor wewnętrzny z tym, że w państwowej jednostce budżetowej działającej poza granicami RP przeprowadza audytor wewnętrzny zatrudniony w jednostce nadrzędnej lub nadzorującej (podobnie przy audycie wewnętrznym prowadzonym w US iUC).
Do przeprowadzenia audytu uprawnia imienne upoważnienie wystawione przez kierownika jednostki oraz legitymacja skarbowa lub dowód osobisty. W przypadku wymagającym specjalnych kwalifikacji audytor wewnętrzne może w porozumieniu kierownikiem jednostki powołać rzeczoznawcę. Sprawozdanie z przeprowadzenia audytu wewnętrznego jest przekazywane kierownikowi jednostki. Jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia otrzymania sprawozdania nie zostaną podjęte działania, których celem jest usunięcie nieprawidłowości, kierownik jednostki informuje o tym głównego inspektora audytu wewnętrznego oraz audytora wewnętrznego uzasadniając jednocześnie, dlaczego te działania nie zostały podjęte.
12. Sektor finansów publicznych.
Do sektora finansów publicznych zaliczamy:
1. organy administracji rządowej
2. organy kontroli państwowej
3. sądy i trybunały
4. jednostki samorządu terytorialnego oraz organy i związki
5. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, fundusze celowe, państwowe lub samorządowe jednostki badawczo-rozwojowe, państwowe lub samorządowe osoby prawne z wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek handlowych oraz publiczne placówki naukowe i kulturalne, a także imiennie wskazane podmioty zajmujące się ochroną zdrowia.
13. Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych.
1. Jednostki budżetowe to jednostki, które co do zasady nie posiadają osobowości prawnej. Swojej wydatki pokrywają bezpośrednio z budżetu państwa lub samorządu terytorialnego, terytorialnego pobrane dochody w całości odprowadzają do budżetu. Można więc przyjąć , że nie działają one w celach zarobkowych tzn. nie prowadzą działalności na własny rachunek. Jednostki budżetowe co do zasady stworzone, łączone, przekształcane i likwidowane przez:
· ministrów, kierowników urzędów centralnych, wojewodów- są to państwowe jednostki budżetowe.
· Organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego- są to gminne, powiatowe lub wojewódzkie jednostki budżetowe
2. Zakłady budżetowe to jednostki które:
· odpłatnie wykonują wyodrębnione zadania
· koszty swojej działalności pokrywają z przychodów własnych przy czym mogą otrzymywać dotacje podmiotowe, przedmiotowe i celowe. Są tworzone, łączone, likwidowane i przekształcane na zasadzie określonych dla jednostek budżetowych. Prowadzą gospodarkę finansową w oparciu o roczny plan finansowy. Zakład budżetowy dokonuje wpłat do budżetu n...
gosicka