Koncepcja zrównoważonego rozwoju wobec wsi i rolnictwa.pdf

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu

Prace Naukowe nr 38

Zrównoważony i trwały rozwój wsi i rolnictwa

_________________________________________________________________________________________

Mieczysław Adamowicz

Katedra Polityki Agrarnej i Marketingu

Wydział Ekonomiczno-Rolniczy

SGGW w Warszawie

Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju

wobec wsi i rolnictwa

The concept of sustainable development with the reference to

agricultural and rural areas

Wstęp

Idea zrównoważonego rozwoju zrodziła się z potrzeby łagodzenia

i zapobiegania niekorzystnym efektom zewnętrznym dynamicznego rozwoju gospodarki

kapitalistycznej w ciągu ostatniego stulecia. W ciągu ostatnich 35 lat formułowano

koncepcje i zasady tego rozwoju. Budowanie teorii i wdrażanie w życie koncepcji

zrównoważonego rozwoju wciąż jeszcze trwa.

Rozwój zrównoważony jest rozumiany i definiowany w różny sposób.

W literaturze można spotkać kilkadziesiąt różnych definicji (Piontek 2001 s.16 -26)

i tworzone są ciągle nowe. Stale poszerzana i pogłębiana jest zawartość tej koncepcji.

Najogólniej, rozwój zrównoważony można rozumieć jako:

− ideę społeczno-filozoficzną, która ukazuje potrzebę zmiany dotychczasowych

wartości uznawanych przez społeczeństwo,

− nowoczesny kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego w różnej skali i na

różnym poziomie agregacji, w którym wskazuje się na nowe sposoby

organizacji i zarządzania gospodarką,

− nowopowstającą dyscyplinę naukową.

W niniejszym opracowaniu przedstawiono zarys ogólnej koncepcji trwałego

i zrównoważonego rozwoju ze szczególnym uwzględnieniem problematyki rozwoju wsi

i rolnictwa zwłaszcza w odniesieniu do Unii Europejskiej.

Rozwój idei zrównoważonego rozwoju

Genezy zrównoważonego rozwoju należy poszukiwać w niekorzystnych

skutkach szybkiego rozwoju kapitalizmu w XX wieku. Dynamiczny rozwój produkcji

i dochodów w kapitalistycznych krajach uprzemysłowionych odbywał się poprzez

intensywne wykorzystanie zasobów z naruszeniem równowagi środowiska

przyrodniczego. Nadmierna eksploatacja środowiska przyrodniczego przynosiła

Mieczysław Adamowicz

_________________________________________________________________________________________

negatywne efekty społeczne i zagrażała istnieniu przyszłych pokoleń. Rosnąca

sprzeczność między dążeniem do wzrostu gospodarczego a ogólnymi kosztami tego

procesu zaczęła hamować możliwość rozwoju gospodarczego i zagrażać destrukcją

środowiska przyrodniczego.

Dyskusja na ten temat została zainicjowana w 1969 roku na arenie

międzynarodowej przez ówczesnego Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta, który

w wystąpieniu "Człowiek i środowisko" zwrócił uwagę na pojawienie się

ogólnoświatowego zagrożenia dla życia ludzi.

Tematyka ta została później nagłośniona w raportach Klubu Rzymskiego

„Granice wzrostu” w 1972 roku i „Ludność w punkcie zwrotnym” z 1977 roku. Raporty

te zawierały ważne stwierdzenia, że jeśli nie zostaną zmienione dotychczasowe trendy

rozwojowe to w ciągu następnego stulecia ludzkość osiągnie granice wzrostu.

Konferencja ONZ nt: „Środowisko życia człowieka” zorganizowana w 1972 roku

w Sztokholmie wzmocniła poglądy o konieczności holistycznego podejścia do

ekosystemu oraz podjęcia wysiłków na rzecz ochrony środowiska. Wtedy to pojawiło się

w obiegu pojęcie „rozwój zrównoważony”. W oficjalnych dokumentach sformułowania

tego użyto w 1980 roku przy tworzeniu „Światowej strategii ochrony przyrody”

(Burchard- Dziubińska 2001 s.64). Rozwinięcie tej idei znalazło się w raporcie „Nasza

wspólna przyszłość”, który został przygotowany w 1987 roku pod kierunkiem Gro

Harlem Brundtland przez Światową Komisję ONZ do spraw Środowiska Naturalnego

i Rozwoju. W raporcie tym zwrócono uwagę na to, że człowiek ma prawo do

korzystania z zasobów przyrody, ale ma też obowiązek ich ochrony, tak aby nie

niweczyć szans zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń (Piontek 2001 s.18).

Konferencja Narodów Zjednoczonych nt: „Środowisko i Rozwój”, która odbyła

się w 1992 roku w Rio de Janeiro, zwana często „Szczytem Ziemi” przyczyniła się do

wzmocnienia i rozpowszechnienia idei zrównoważonego rozwoju oraz do podjęcia

działań politycznych dla jej urzeczywistnienia. Jej rezultatem było stworzenie szeregu

dokumentów zawierających zalecenia dla praktycznego wdrażania zasad i celów

rozwoju zrównoważonego w różnych skalach: globalnej, krajowej, regionalnej

i lokalnej. Najważniejszym z tych dokumentów była Agenda 21 – określająca zadania

i kierunki działań na przełomie XX i XXI wieku.

Agenda 21 była reakcją państw na pogłębiające się dysproporcje gospodarcze,

ubóstwo, analfabetyzm oraz degradację środowiska przyrodniczego i miała na celu

skierowanie polityki na wspólne budowanie przyszłości. Sposobem osiągania tego celu

była integracja polityki gospodarczej, społecznej i ekologicznej. Dokument ten składa

się z czterech części dotyczących: sfery ekonomicznej i społecznej, racjonalnego

wykorzystania i ochrony zasobów naturalnych, wzmocnienia roli głównych grup

społecznych realizujących zasady zrównoważonego rozwoju oraz instrumentów

stosowanych w procesie zrównoważonego rozwoju. Dla kontynuacji i promowania

postanowień konferencji „Środowisko i Rozwój"”oraz monitorowania procesu

wdrażania zasad Agendy 21 powołano w Radzie Gospodarczej i Społecznej Komisję

Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju wobec wsi i rolnictwa

_________________________________________________________________________________________

Zrównoważonego Rozwoju oraz Międzynarodową Radę na Rzecz Lokalnych Inicjatyw

Środowiskowych.

Do końca XX wieku ponad 1800 władz lokalnych w 64 krajach przygotowało

plany działania wg tzw. lokalnej Agendy 21. W 1997 roku, w pięć lat po Szczycie

Ziemi, dokonano analizy i oceny procesu wdrażania Agendy 21. Sprawy te były także

przedmiotem obrad Milenijnego Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych

w 2000 roku. Na kolejnym Szczycie Ziemi w 2002 roku w Johannesburgu problematykę

zrównoważonego rozwoju rozszerzono o problematykę handlu międzynarodowego oraz

finansowania. Szczyt w Johannesburgu według Sekretarza Generalnego ONZ Kofi

Annana stał się okazją, aby nabrać nowej dynamiki w budowaniu bezpiecznej

przyszłości poprzez realizację Agendy 21 przez lepszą współpracę międzynarodową.

Przyjmując Agendę 21 Unia Europejska formalnie zaakceptowała zasadę

zrównoważonego i trwałego rozwoju jako obowiązującą we wszystkich dziedzinach

życia gospodarczego i społecznego. Znalazło to odzwierciedlenie w Traktacie o Unii

Europejskiej z 1992 roku, Traktacie Amsterdamskim (1997) oraz w Agendzie 2000

(Bryden, Shucksmith 2000).

W 1997 roku podczas Światowego Szczytu Ziemi Unia Europejska

zobowiązała się do opracowania i wdrożenia strategii zrównoważonego rozwoju.

Znalazło to wyraz w zapisach Traktatu Amsterdamskiego. W strategii Lizbońskiej

w 2000 roku Rada Europejska przyjęła nowy cel strategiczny, którym było „osiągnięcie

najbardziej konkurencyjnej na świecie i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarce,

zdolnej do zrównoważonego rozwoju ekonomicznego, z większą ilością miejsc pracy

i większą spójnością socjalną” (Strategia Lizbońska). Formalnie po raz pierwszy

strategia zrównoważonego rozwoju została przyjęta w 2001 roku. Zgodnie z tą strategią

"zrównoważony rozwój oferuje Unii Europejskiej pozytywną, długoterminową wizję

społeczeństwa, które żyje w większym dobrobycie i jest bardziej sprawiedliwe

i zapewnia czystsze, bezpieczniejsze i zdrowsze środowisko, społeczeństwo, które

zapewnia lepszą jakość życia dla nas, dla naszych dzieci i wnuków. W 2002 roku Rada

Europy przyjęła dokument: „W kierunku globalnego partnerstwa dla rozwoju

zrównoważonego”, który był wkładem w konferencję ONZ w Johannesburgu dotyczącą

zrównoważonego rozwoju. Dla osiągnięcia takiego rozwoju Rada Europy w czerwcu

2005 roku przyjęła wiodące cele i zasady rozwoju zrównoważonego.

Wśród celów znalazły się: ochrona środowiska naturalnego, sprawiedliwość

i spójność społeczna, dobrobyt gospodarczy i wypełnianie obowiązków w skali

międzynarodowej. Do głównych zasad zaliczono: propagowanie i ochronę

podstawowych praw, solidarność wewnątrz i międzypokoleniową, otwarte

i demokratyczne społeczeństwo, udział obywateli, udział przedsiębiorstw i partnerów

społecznych, spójna polityka i ład prawno-administracyjny, integracja polityki,

korzystanie z dostępnej wiedzy, ostrożność w obciążaniu kosztami sprawców

zanieczyszczenia. W czerwcu 2005 roku przyjęto zweryfikowaną strategię

zrównoważonego rozwoju na lata 2005 – 2010. Nadrzędnym celem tej strategii stało się

Mieczysław Adamowicz

_________________________________________________________________________________________

„zapewnienie obecnym i przyszłym pokoleniom wzrostu jakości życia poprzez

tworzenie społeczności opartych na zasadach trwałego rozwoju – społeczności wydajnie

gospodarujących zasobami i racjonalnie z nich korzystających, czerpiących z potencjału

gospodarki w zakresie innowacji ekologicznych i społecznych i przez to zapewniających

dobrobyt, ochronę środowiska naturalnego i spójność społeczną”.

Odnowiona strategia zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej wskazuje na

7 następujących, głównych wyzwań:

1. Zmiany klimatu i czysta energia.

Za główny cel uznano ograniczenie zmian klimatycznych ich negatywnych

skutków oraz kosztów jakie obciążają społeczeństwo i środowisko naturalne.

2. Zrównoważony transport, w zakresie którego zwraca się uwagę na to, aby

systemy transportowe spełniały potrzeby gospodarcze, społeczne

i środowiskowe przy jednoczesnej minimalizacji niepożądanego wpływu na

gospodarkę, społeczeństwo i środowisko naturalne.

3. Zrównoważona konsumpcja i produkcja.

4. Ochrona zasobów naturalnych i racjonalne nimi gospodarowanie.

5. Zdrowie publiczne, zarówno poprzez równy dostęp do ochrony jak i działalność

profilaktyczną.

6. Integracja społeczna, dynamika demograficzna i migracja. Celem jest tworzenie

zintegrowanego społeczeństwa dzięki solidarności wewnątrz

i międzypokoleniowej oraz zapewnienie stabilnych warunków jakości życia.

7. Aktywna postawa wobec wyzwań globalnych płynących z ubóstwa i potrzeby

propagowania na całym świecie trwałego rozwoju.

Polska ma długie tradycje i pozytywne trendy w konserwacji środowiska

i ekologicznego modyfikowania rozwoju ekonomicznego, jednak koncepcja

zrównoważonego rozwoju sama w sobie nie jest głęboko zakorzeniona w obecnej

praktyce polityki rozwojowej (Śleszyński J. 2005 s.12). Zainteresowanie tą

problematyką narastało w okresie transformacji ustrojowej i pogłębiania procesów

dostosowania do członkowstwa w Unii Europejskiej. Początki prac w tej dziedzinie

sięgają lat dziewięćdziesiątych zarówno w ramach aktywności pozarządowych grup

zainteresowanych środowiskiem jak i Rządowego Centrum Studiów Strategicznych.

Późniejsze działania zostały zinstytucjonalizowane wokół Ministerstwa Ochrony

Środowiska, które koordynowało działalność innych resortów w tym zakresie, w których

powołano odpowiednie ciała doradcze. Pewną rolę odegrały też inne ministerstwa

prowadzące polityki branżowe. Istotnym elementem instytucjonalnym w działaniach na

rzecz zrównoważonego rozwoju może stać się w Polsce Forum na Rzecz Strategii

Lizbońskiej.

Inspiracje w kwestii rozwoju zrównoważonego wychodziły głownie ze

środowisk ekologicznych. Zasady integrujące politykę ekonomiczną, środowiskową

i społeczną znalazły wyraz w Artykule 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej gdzie

przestrzeganie zasad zrównoważonego rozwoju zostało potraktowane na równi

Koncepcja trwałego i zrównoważonego rozwoju wobec wsi i rolnictwa

_________________________________________________________________________________________

z prawem do suwerenności kraju oraz wolności praw i bezpieczeństwa obywateli. Polska

aktywnie uczestniczyła w światowych konferencjach, na których rodziły się koncepcje

zrównoważonego rozwoju i wdrażała do swojego prawodawstwa zasadnicze zapisy

dokumentów międzynarodowych. Ustawa Prawo ochrony środowiska z kwietnia 2001

roku określa zrównoważony rozwój jako „rozwój społeczno gospodarczy, w którym

następuje proces integrowania działań politycznych i społecznych z zachowaniem

równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych,

w celu zagwarantowania możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb

poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak

i przyszłych pokoleń”. Proces integracji z Unią Europejską oraz inne zobowiązania

międzynarodowe sprawiły, że Sejm RP w marcu 1999 roku zobowiązał rząd do

przygotowania długofalowej strategii zrównoważonego rozwoju Polski. Strategia taka

pn. „Polska 2025 – Długoterminowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju”

została przyjęta w lipcu 2000 roku. Jest ona rozszerzeniem tzw. Drugiej Polityki

Ekologicznej Państwa przygotowanej przez Ministerstwo Środowiska w 1998 roku.

Innymi strategicznymi dokumentami podnoszącymi kwestię rozwoju

zrównoważonego są Narodowy Plan Rozwoju, Narodowa Strategia Rozwoju

Regionalnego, Strategia Rozwoju Turystyki, Strategia Rozwoju Wsi i Rolnictwa oraz

pierwsza i druga polityka ekologiczna państwa. Na to jak w praktyce realizowane są

zasady zrównoważonego rozwoju mają wpływ poszczególne polityki branżowe, takie

jak polityka energetyczna, polityka rolna, polityka transportowa. Ze strony Unii

Europejskiej istotne jest jak skutecznie realizowana jest polityka spójności.

Celem ogólnym strategii zrównoważonego rozwoju Polski jest utrzymanie

przez Polskę 5% wzrostu gospodarczego oraz czterokrotne poprawienie efektywności

z jaką wykorzystywane są surowce naturalne i inne zasoby przyrody. Strategia podkreśla

znaczenie współuczestnictwa w procesie zrównoważonego rozwoju administracji

rządowej, władz samorządowych, podmiotów gospodarczych oraz indywidualnych

obywateli.

Koncepcje i zasady zrównoważonego rozwoju

Szerokie rozumienie trwałego i zrównoważonego rozwoju pozwala na

definiowanie go jako zbioru wyznaczników (sfer lub płaszczyzn), zbioru cech, zbioru

zasad bądź jako ładu bardziej lub mniej zintegrowanego (Borys 1999 s.5, Dresler 2006

s.26).

Początkowo wskazywano na potrzebę uwzględnienia tylko dwóch wymiarów:

ekonomicznego i ekologicznego, między którymi zachodziły odpowiednie sprzężenia

i zależności. Przy tradycyjnym rozumieniu tego pojęcia w wymiarze ekologicznym

zwracano uwagę głównie na zachowanie poprawnego jakościowo stanu środowiska

naturalnego i racjonalne wykorzystanie zasobów. W wymiarze ekonomicznym

określono kwestie produktywności i efektywności. Początkowo wymiar społeczny był

uwzględniany w sposób marginalny. Okazało się jednak, że wymiar społeczny nie może

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: