Stany zapalne macicy u bydła.pdf

Biuletyn Rozrodowy

Wydanie polskie na podstawie „Reproduction management bulletin”

listopad, 2007

Intervet – ekspert

w dziedzinie

reprodukcji

zwierząt domowych

w biuletynie:

„Stany zapalne macicy u bydła”

Martin Sheldon,

Royal Veterinary College,

University of London

Biuletyn Rozrodowy

Drodzy Koledzy,

Intervet, ekspert w dziedzinie prowadzenia rozrodu u zwierząt domowych oferuje swoim klientom szeroką gamę produk-

tów, których zastosowanie przynosi korzyści zarówno producentom i właścielom zwierząt, jak i lekarzom weterynarii przy-

czyniając się do ich sukcesu zawodowego. Produkty naszej ﬁ rmy pozwalają na racjonalną organizację i poprawę wyników

rozrodu u zwierząt gospodarskich, kontrolę aktywności rozrodczych u zwierząt towarzyszących oraz terapię różnorodnych

schorzeń i zaburzeń układu rozrodczego.

Mamy nadzieję, iż nie tylko nasza pozycja lidera na rynku produktów służących prowadzeniu rozrodu, ale również wiedza

i doświadczenie naszych ekspertów i doradców technicznych czyni z nas wartościowego partnera w Państwa codziennej

praktyce.

Sukces zawodowy naszych klientów, lekarzy weterynarii oraz ich korzystny wizerunek zawodowy ma dla nas ogromne zna-

czenie. To właśnie dlatego pragniemy zaprosić Państwa do bliskiej współpracy, której nie chcielibyśmy ograniczyć jedynie

do wykorzystania naszych produków i podstawowego serwisu z naszej strony. Będąc świadomym jak szybko poszerza się

wiedza na temat zarówno ﬁ zjologicznych jak i patologicznych aspektów procesów rozrodczych u zwierząt domowych, oraz

zainteresowania lekarzy weterynarii zdobywaniem tej wiedzy, Intervet pragnie ułatwić Państwu dostęp do najnowszych

informacji w sposób, który pozwoli nie tylko na zapoznanie się z najnowszymi informacjami i trendami, ale także na zasto-

sowanie ich w Waszej codziennej praktyce.

Nasza współpraca z lekarzami weterynarii w zakresie leków hormonalnych, antybiotyków domacicznych oraz szczepio-

nek przeciwko chorobom zakaźnym mającym wpływ na funkcje rozrodcze ma już w Polsce długą historię. Spotykamy się

z Państwem indywidualnie w terenie za pośrednictwem naszych przedstawicieli, zapraszamy Was na organizowane przez

Intervet spotkania i szkolenia tematyczne, jak również cieszymy się widząc Państwa uczestnictwo w konferencjach nauko-

wych, które wspieramy.

Chcielibyśmy jednak dotrzeć do każdego z Państwa w badziej osobisty i specjalny sposób, taki który pozwalałby na ciągłą

i trwałą dostępność zgromadzonych i nieustannie uaktualnianych przez nas informacji technicznych. Mając na celu taki

właśnie stały kontakt z Państwem stworzyliśmy Partners-in-Reproduction, program obejmujący serię różnych narzędzi

szkoleniowych i informacyjnych dotyczących szeroko pojętej wiedzy na temat prowadzenia rozrodu u zwierząt.

Wielu z Państwa na pewno otrzymało już polską edycję Kompendium Rozrodu Zwierząt. Stworzyliśmy ponadto międzyna-

rodowy portal internetowy www.Partners-in-Reproduction.com, w którym znaleźć możecie Państwo najnowsze wiadomości

dotyczące podstaw ﬁ zjologicznych funkcji rozrodczych u bydła, patogenezy najczęstszych zaburzeń rozrodu oraz aktualne

zalecenia dotyczące prowadzenia terapii schorzeń układu rozrodczego i prowadzenia rozrodu w stadach bydła. Sekcja za-

rezerwowana tylko dla lekarzy weterynarii i studentów zawiera publikowany trzykrotnie w ciągu roku Biuletyn Rozrodowy,

w którym nasi klienci znajdą artykuły poświęcone najbardziej aktualnym zagadnieniom w tym zakresie. Autorzy, których

zapraszamy do współpracy, to znani naukowcy, ale również lekarze praktycy mający szerokie doświadczenie w zakresie

ﬁ zjologii i patologii rozrodu oraz prowadzenia rozrodu u bydła i świń w różnych systemach produkcji i strefach geograﬁ cz-

nych.

To jednak nie wszystko. Ceniąc sobie współpracę z polskimi lekarzami weterynarii i studentami, oddajemy w Państwa ręce

specjalną polską edycję Biuletynu Rozrodowego. Publikacja ta ma nie tylko na celu dostarczenie Państwu artykułów z www.

Partners-in_Reproduction.com w języku polskim. Mamy nadzieję, iż przy Państwa współpracy będziemy mogli dokonać wy-

boru tematów najbardziej aktualnych dla lekarza praktyka w Polsce i odpowiadających realiom pracy z którymi się Państwo

spotykacie.

Dlatego też wybraliśmy na temat pierwszego biuletynu stany zapalne macicy u bydła. Autor artykułu, dr Martin Sheldon z

Royal Veterinary College, University of London, jest jednym z najbardziej znanych i cenionych ekpertów w zakresie schorzeń

macicy u bydła w Europie i na świecie. Publikacje doktora Sheldon w specjalistycznej prasie naukowej są owocem jego sze-

rokiej aktywności naukowej, jak również doświadczenia praktycznego i częstego kontaktu z lekarzami praktykami. Doktor

Sheldon jest także współautorem najnowszego systemu klasyﬁ kacji stanów zapalnych macicy u bydła zamieszczonego w

Theriogenology w zeszłym roku. Mamy nadzieję, iż artykuł ten będzie ciekawy i przydatny z praktycznego punktu widze-

nia.

Zapraszamy Państwa do odwiedzenia www.Partners-in-Reproduction.com. Pragniemy również zachęcić Państwa do zasuge-

rowania naszym przedstawicielom tematów, które chcielibyście znaleźć w następnych Biuletynach Rozrodowych.

Z wyrazami szacunku,

Dr n. wet. Monika Ptaszyńska

International Product Manager

Reproduction & Anti-inﬂ ammation Livestock

Intervet International BV

– 2 –

Stany zapalne macicy u bydła

Martin Sheldon; Royal Veterinary

College, University of London,

Hawkshead Lane

North Mymms, Hatﬁ eld, AL9 7TA, UK

Tel # 44 1707 666282

Fax # 44 1707 666239

e-mail: sheldon@rvc.ac.uk

pierwszych dwóch tygodni po wycie-

leniu. Niemniej jednak, wiele z tych

drobnoustrojów to oportunistyczne

bakterie środowiskowe i jedynie oko-

ło jedna trzecia krów wykazuje rze-

czywiście objawy kliniczne zapalenia

macicy (metritis). Zapalenie macicy

charakteryzuje się obecnością ropnej

wydzieliny w jamie macicy, czemu

często towarzyszą objawy ogólne ta-

kie jak podwyższenie temperatury

wewnętrznej ciała. Większość bakterii

eliminowana jest z jamy macicy pod-

czas pierwszych trzech tygodni po

wycieleniu na drodze ﬁ zjologicznych

skurczów mięśniówki macicy (inwo-

lucja), regeneracji endometrium oraz

aktywacji wrodzonych mechanizmów

odpornościowych endometrium obej-

mujących fagocytozę komórek bakte-

ryjnych przez neutroﬁ le.

Jednakże około 15% krów mlecznych

wykazuje objawy kliniczne zakaże-

nia macicy, które utrzymują się przez

okres dłuższy niż pierwsze trzy tygo-

dnie po wycieleniu. Stan taki określa

się terminem klinicznego zapalenia

błony śluzowej macicy (klinicznego

endometritis) i charakteryzuje się

obecnością ropnej wydzieliny w jamie

macicy, której obecność można za-

zwyczaj również stwierdzić na terenie

pochwy (Ryc. 1.).

Stany takie często powodowane są

przez mieszane zakażenia bakteryjne

z E. coli, Arcanobacterium pyogenes

oraz beztlenowymi bakteriami takimi

jak Fusobacterium necrophorum i

Prevotella spp. Dochodzi do znaczne-

go nacieczenia endometrium i światła

macicy przez neutroﬁ le, które można

stwierdzić w badaniu histologicznym

wycinków endometrium (biopsja) lub

próbkach płynu pobranego ze światła

macicy. Ponadto, często obserwować

można obecność uogólnionej odpo-

wiedzi immunologicznej, ze zwiększo-

nym stężeniem cytokin i białek ostrej

fazy w krążeniu ogólnym, zwierzęta

takie jednak rzadko wykazują ogólne

objawy chorobowe.

Istnieje szereg czynników ryzyka, któ-

re jak się sądzi, sprzyjają zakażeniom

macicy bakteriami patogennymi oraz

występowaniu klinicznych stanów

endometritis. Czynniki te podzielić

można na takie, które prowadzą do

zaburzenia równowagi pomiędzy za-

każeniem bakteryjnym a mechani-

zmami odpornościowymi, urazy ma-

cicy oraz schorzenia metaboliczne,

których przykłady zebrano w Tabeli

1. Obecność bakterii patogennych w

jamie macicy i spowodowany nią stan

zapalny endometrium uniemożliwia

prawidłowy rozwój i implantację za-

rodka, prowadząc do utraty ciąży.

WSTĘP

Po porodzie, bakterie pochodzące ze

środowiska są obecne na terenie jamy

macicy u większości krów. Zakażenie

macicy utrzymuje się w przypadku

niektórych zwierząt przez okres po-

nad trzech tygodni, z około 15% krów

mlecznych wykazujących kliniczne

objawy zapalenia błony śluzowej ma-

cicy. Krowy takie charakteryzują się

niższym odsetkiem zacieleń, zacielają

się później po porodzie i obarczone są

wyższym ryzykiem eliminacji ze stada

z powodu niskich wyników rozrodu,

niż osobniki niewykazujące objawów

endometritis. Tak więc, stany zapalne

macicy są kosztownym schorzeniem

zarówno dla lekarzy weterynarii, jak

i dla hodowców, dorównując takim

endemicznym schorzeniom jak za-

palenie wymienia. Celem niniejszego

artykułu jest sumaryczne wyjaśnienie,

w jaki sposób dochodzi do rozwoju

schorzeń macicy oraz przedstawienie

podstawowych zaleceń diagnostycz-

nych i terapeutycznych w przypadku

endometritis.

FIZJOLOGICZNE I EPIDEMIOLO-

GICZNE PODŁOŻE ENDOMETRITIS

Podczas porodu i wkrótce po nim

drobnoustroje często dostają się dro-

gą wstępującą na teren pochwy, prze-

kraczają barierę szyjki macicy i zaka-

żają jamę macicy u krów, zarówno ras

mlecznych jak i mięsnych. Wysokowy-

dajne stada bydła mlecznego często

wykazują odsetek zakażeń macicy

sięgający od 90 do 100% w okresie

Rycina 1.

Kliniczny stan zapalny błony śluzowej macicy

charakteryzuje się obecnością ropnej

wydzieliny z macicy/pochwy u krów w okresie

począwszy od 3 tygodnia po wycieleniu

– 3 –

Biuletyn Rozrodowy

Tabela 1.

Czynniki ryzyka sprzyjające wystąpieniu klinicznego endometritis

i stany bezowulacyjne (anestrus).

Rzeczywiście badania epizootyczne

prowadzone w stadach bydła mlecz-

nego potwierdzają istnienie powiąza-

nia pomiędzy schorzeniami macicy, a

zaburzeniami funkcji jajników. Poza

pośrednim wpływem mediatorów sta-

nu zapalnego na centra regulacyjne

w obrębie mózgu, nie można także

wykluczyć możliwości ich bezpośred-

niego wpływu na same jajniki. Scho-

rzeniom macicy bowiem towarzyszy

spowolniony wzrost pęcherzyków

jajnikowych, których funkcje wydziel-

nicze wydają się być upośledzone,

co można wnioskować na podstawie

obniżonego wydzielania przez nie

estrogenów. Jest bardzo prawdopo-

dobnym, iż takie upośledzenie funkcji

jajników prowadzić będzie do obniżonej

płodności i spadku odsetka zacieleń.

RÓWNOWAGA POMIĘDZY ZAKAŻENIEM BAKTERYJNYM

A UKŁADEM ODPORNOŚCIOWYM

– Zaburzenia funkcji neutroﬁ li

– Obecność w świetle macicy bakterii takich jak E. coli i A. pyogenes

– Podawanie progesteronu i glukokortykoidów

– Wczesne formowanie ciałka żółtego po wycieleniu

– Higiena krów, boksów wycieleniowych i obory

USZKODZENIA MACICY

– Poród bliźniaczy, komplikacje porodowe, płód martwo urodzony

– Zatrzymanie błon płodowych

– Opóźnienie inwolucji poporodowej macicy

ZABURZENIA METABOLICZNE

– Gorączka mleczna

– Ketoza i ujemny bilans energetyczny

– Niedobory mikroelementów w paszy

Co więcej, nawet po ustąpieniu ob-

jawów klinicznych schorzeń macicy,

krowy wykazują obniżony odsetek za-

cieleń.

Jedną z możliwych przyczyn jest

utrzymywanie się stanu zapalnego

nawet po wyeliminowaniu bakterii ze

światła macicy. Istnieje także możli-

wość powstawania trwałych uszko-

dzeń (zbliznowaceń) nabłonka macicy

lub zrostów w obrębie jajowodu, które

zaburzają proces zapłodnienia.

prostaglandyny E2, która wykazuje

działanie luteotropowe i zapobiega

luteolizie. Może to prowadzić to po-

wstania sytuacji swoistego „zaklętego

kręgu”, ponieważ zakażenie bakteryj-

ne ma większe szanse utrzymania się

w środowisku podwyższonego stęże-

nia progesteronu, podczas gdy faza

pęcherzykowa cyklu rujowego charak-

teryzuje się podwyższoną odpornoś-

cią endometrium.

Toksyny bakteryjne i mediatory zapa-

lenia produkowane na terenie jamy

macicy przechodzą również do krąże-

nia obwodowego i wywierają szerszy

wpływ na funkcje całego układu roz-

rodczego. Toksyny bakteryjne i cyto-

kiny powodują hamowanie uwalniania

hormonu uwalniającego gonadotropi-

ny (GnRH) z podwzgórza oraz zabu-

rzają wydzielanie hormonu luteinizu-

jącego (LH) z przysadki mózgowej.

Wypadkową zaburzenia funkcjonowa-

nia wyższych centrów regulacyjnych

na terenie podwzgórza i przysadki

są zaburzenia owulacji, nasilone wy-

stępowanie torbielowatości jajników

KONSEKWENCJE STANÓW

ZAPALNYCH BŁONY ŚLUZOWEJ

MACICY

Jako, że zakażenie macicy wywiera

ujemny wpływ na funkcjonowanie

układu rozrodczego praktycznie na

wszystkich jego piętrach regulacyj-

nych nie powinno zaskakiwać, iż

jest ono źródłem znacznego stopnia

zaburzeń płodności u bydła. Nawet,

jeśli zwierzęta poddane są leczeniu,

odsetek zacieleń uzyskiwany u takich

krów jest zazwyczaj około 20% niższy,

a okres od wycielenia do ponownego

zapłodnienia o 30 dni dłuższy niż u

samic niewykazujących objawów en-

dometritis. W tej grupie krów również

o 3% więcej samic zostaje brakowa-

nych ze stada z powodu niepłodności.

Poza ujemnym wpływem na wyniki

rozrodu, stany zapalne macicy zwią-

zane są także z obniżeniem produk-

cji mlecznej, zwłaszcza, jeśli towa-

rzyszą zatrzymaniu łożyska. Straty

ﬁ nansowe wynikające ze stanów za-

palnych macicy uzależnione są od

kosztów leczenia, stopnia obniżenia

Zakażenia macicy również wydają

się zaburzać funkcję wydzielniczą

endometrium, często prowadząc do

opóźnienia luteolizy ciałka żółtego.

Luteoliza indukowana jest na drodze

uwalniania prostaglandyny F 2 α przez

komórki endometrium, która z kolei

dostaje się na teren jajnika za pośred-

nictwem lokalnej sieci naczyń krwio-

nośnych i inicjuje degenerację ciałka

żółtego. Jednakże podczas zakażenia,

toksyny bakteryjne wiążą się bezpo-

średnio z komórkami nabłonkowymi

i miąższowymi stymulując uwalnianie

– 4 –

produkcji mlecznej i spadku płodności.

W Wielkiej Brytanii, jak się ocenia, bez-

pośrednie koszty leczenia endome-

tritis i obniżonej produkcji mlecznej

wynoszą około 60 funtów, zaś po-

średnie koszty ponoszone z uwagi

na dodatkowe zabiegi unasienniania,

przedłużenie okresu wycieleniowego

i zwiększony odsetek brakowania ze

stada to około 70 funtów.

ko, około 33%, co jest wskaźnikiem o

połowę niższym niż oczekiwany odse-

tek wyleczeń w wyniku postępowania

terapeutycznego. Jeśli zwierzęta z kli-

niczną formą stanu zapalnego błony

śluzowej macicy nie zostaną poddane

leczeniu, połowa z nich wciąż będzie

wykazywać objawy endometritis po

upływie 7 tygodni, to jest w okresie,

gdy hodowcy chcą wprowadzać krowy

powtórnie do rozrodu i rozpoczynają

unasiennianie. Zatem, jak wykazano,

leczenie farmakologiczne stanów za-

palnych macicy począwszy od 3 ty-

godnia po wycieleniu jest korzystne

dla późniejszej płodności stada. Final-

nie powinniśmy zdać sobie sprawę

z tego, iż w przypadku niepodjęcia

leczenia dwa spośród pięciu podsta-

wowych warunków dobrostanu zwie-

rząt nie zostają spełnione: uwolnienie

od objawów chorobowych oraz brak

bólu i cierpienia ﬁ zycznego. Pomimo,

że ból związany ze schorzeniami ma-

cicy nie został dobrze opisany, nasze

doświadczenie kliniczne wskazują, iż

chore zwierzęta często wykazują ob-

niżony apetyt i wydajność mleczną.

Podsumowując, identyﬁ kacja i lecze-

nie zwierząt z objawami klinicznymi

endometritis wydaje się bardzo za-

sadne począwszy od trzeciego tygo-

dnia po wycieleniu.

jest dostępny nowy przyrząd do ba-

dania charakteru śluzu pochwowego

(Metricheck®, Simcro, Nowa Zelandia),

który składa się z pręta wykonanego

ze stali nierdzewnej zaopatrzonego

na jednym końcu w gumową półkulę,

przy pomocy której wydobyć można

na zewnątrz próbkę wydzieliny obec-

nej w pochwie krowy.

PODSTAWY DIAGNOSTYKI

I LECZENIA ENDOMETRITIS

Pierwszym pytaniem, które się nasuwa

jest oczywiście to czy koniecznym jest

podejmowanie leczenia stanów zapal-

nych błony śluzowej macicy. Większość

krów, które nabywają bakteryjnych

zakażeń jamy macicy po porodzie,

eliminuje je w okresie pierwszych 3

tygodni po wycieleniu. Nawet po tym

okresie istnieje szereg mechanizmów

immunologicznych, które w dalszym

ciągu aktywnie eliminują zakażenia

bakteryjne z wnętrza macicy. Zatem,

niektórzy są zdania, iż powinno się

pozwolić na spontaniczne wyleczenie

w przypadkach endometritis. Progra-

mowe leczenie zakażeń bakteryjnych

w okresie pierwszych 3 tygodni po wy-

cieleniu wydaje się zbyteczne z uwagi

na znaczne zmiany, do których docho-

dzi w tym czasie w endometrium w

związku z inwolucją macicy i regene-

racją samego endometrium. Niemniej

jednak należy pamiętać, iż zwierzęta

wykazujące objawy poporodowego/

toksycznego zapalenia macicy (puer-

peral metritis) wymagają interwencji

weterynaryjnej. Po upływie pierwszych

3 tygodni po porodzie, zlokalizowane

zakażenie macicy z reguły związane

jest z utrzymywaniem się patogen-

nych szczepów bakteryjnych, a nie z

oportunistycznym zakażeniem bakte-

riami środowiskowymi. Ponadto, jeśli

krowy wykazują objawy chorobowe w

tym okresie, odsetek samowyleczenia

w przeciągu 2 tygodni wynosi już tyl-

DIAGNOZA ENDOMETRITIS

W naszym zespole jednak rutynowo

stosujemy inną metodę badania śluzu

pochwowego. Polega ona na wyko-

naniu palpacyjnego badania wnętrza

pochwy za pomocą ręki w rękawicy

gumowej i wydobyciu porcji śluzu po-

chwowego na zewnątrz. Srom krowy

należy oczyścić za pomocą suchego

ręcznika papierowego i wprowadzić

rękę w czystej, pokrytej żelem pośliz-

gowym rękawicy gumowej do wnętrza

kanału pochwy. Poddaje się wówczas

badaniu palpacyjnemu ściany pochwy

i zewnętrzne ujście szyjki macicy, po

czym wydobywa rękę z porcją wy-

dzieliny znajdującej się we wnętrzu

pochwy.

Aby zdiagnozować kliniczną postać

stanu zapalnego błony śluzowej maci-

cy należy zbadać charakter wydzieliny

znajdującej się w pochwie zwierzę-

cia, zwłaszcza w kierunku obecności

wydzieliny ropnej. Można wykonać

badanie waginoskopowe przy użyciu

waginoskopu wykonanego z plastiku

i dezynfekowanego w autoklawie lub

jednorazowego wykonanego z folio-

wanej tektury, które umożliwiają oce-

nę śluzu wydostającego się z kanału

szyjki macicy. Sprzęt ten jednak jest

niezbyt wygodny. W niektórych krajach

– 5 –

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: