prawo karne - skrypt.doc

Prawo Karne

Rozdział I: Zagadnienia wstępne

§ 1. Prawo karne na tle innych gałęzi Prawa

1. Pojęcie prawa karnego

Prawo karne

Prawo karne(materialne) – jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.

Prawo karne procesowe – jest dziedzina prawa określającą reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym. Określa także obowiązki i uprawnienia osób uczestniczących w procesie karnym.

Prawo karne wykonawcze – reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych.

Prawo penitencjarne – zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności.

Prawo karne międzynarodowe – przepisy wewnętrzne prawa karnego odnoszące się do przestępstw z elementem obcym

Części prawa karnego charakteryzujące się odmiennością przedmiotu i sposobu regulacji

Prawo karne skarbowe – reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe(naruszających interesy skarbu państwa)

Prawo karne wojskowe – określa ono tzw. przestępstwa wojskowe i wprowadza pewne odmienności od ogólnych zasad odpowiedzialności karnej.

Części prawa mające związek z prawem karnym

Postępowanie z nieletnimi nie jest częścią prawa karnego, gdyż wobec nich nie stosuje się kar tylko środki wychowawcze i poprawcze

Prawo o wykroczeniach – w zasadzie prawo o wykroczeniach różni się od prawa karnego tylko wagą czynów, a co za tym idzie również wielkością „kar”

Międzynarodowe prawo karne – przepisy odnoszące się do przestępstw międzynarodowych

2. nauka prawa karnego i nauki pokrewne

1. nauka prawa karnego – zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów, tworzeniem usystematyzowanego systemu pojęć i zasad tego prawa.
2. kryminologia – jest nauką o przestępczości i przestępcy(badani8e przestępczości jako zjawiska społecznego), i ich przyczyn.
3. Wiktymologia – jest nauką o ofierze przestępstwa
4. kryminalistyka – jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców.
5. 1. Taktyka kryminalistyczne – taktyka przesłuchania czy pościgu
   2. Technika kryminalistyczna – wykorzystywanie różnych dziedzin nauki w celu odtworzenia zdarzeń
6. nauka o polityce kryminalnej – jej przedmiotem jest działalność organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości.
7. nauki penitencjarne – zajmują się różnymi aspektami wykonywania kary pozbawienia wolności.

§ 2. Funkcje prawa karnego

    Sprawiedliwościowa – zaspokajanie poczucia sprawiedliwości osoby pokrzywdzonej przestępstwem

    Ochronna – ochrona pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na porządek społeczny

    Gwarancyjna – wyraźne określenie co jest przestępstwem i nie karanie osób, które postępują zgodnie z prawem.

§ 3. Zasady prawa karnego

    Zasada odpowiedzialności karnej za czyn – odpowiedzialność karna jest konsekwencją popełnienia przez człowieka czynu(działania lub zaniechania działania, nie mogą być podstawą odpowiedzialności karnej myśli, poglądy zamiary, właściwości psychiczne i fizyczne ani stan niebezpieczeństwa.

    Zasada winy – Sprawca czynu zabronionego przez prawo ponosi odpowiedzialność karna tylko wtedy, gdy z popełnienia czynu można zrobić mu zarzut. Polega to najczęściej poprzez zamiar popełnienia czynu.

    Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej – tylko osoba popełniająca czyn ponosi karę za jego popełnienie(wyjątek ustawa o odpowiedzialności zbiorowej; polskie prawo karne skarbowe odpowiedzialność posiłkowa)

    Zasada humanitaryzmu – zgodnie z nią prawo karne powinno być humanitarne, co znaczy, że wymagania przezeń stawiane powinny być możliwe do spełnienia, a stosowane kary i środki nie powinny być okrutne.

    Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez ustawy.

~       Nullum crimensine lege scripta – prawo karne musi być spisane i zawarte w ustawie

~       Nullum crimensine lege certa – przepisy karne muszą opisywać przestępstwo jak najdokładniej

~       Niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

~       Nullum crimensine lege praevita, lex retro non agit – ustawa karma wprowadzająca odpowiedzialność karną nie może działać wstecz

~       Nulla poena sine lege – nie ma kary bez ustawy

§ 4. Szkoły prawa karnego

1. Kierunek racjonalistyczno – humanitarny

podstawowymi postolutami tego kierunku była równość wobec prawa i jasne zapisane w ustawie prawo karne; sprzeciwiano się też karą okrutnym i stosowaniu tortur(główni przedstawiciele Rossou, Valtaire, Cesare Beccaria)

2. Szkoła klasyczna

Przedstawiciele tego kierunku podkreślali, że punktem wyjścia do odpowiedzialności karnej jest czyn i wina, istotą kary jest sprawiedliwa odpłata za czyn (Anzelm Feuerbach, Rossi, Bentham)

3. Szkoła antropologiczna

Według tej szkoły większość przestępców posiada cechy przyrodzone, po których rozpoznaniu można stwierdzić, że dana osoba ma genetyczne skłonności do popełniania danego przestępstwa, dlatego można ich zawczasu izolować.(Cesrare Lombroso)

4. Szkoła Socjologiczna

podstawową innowaćją tej szkoły było stwierdzenie, że poza osobą przestępcy przestępstwo ma podłoże społeczne. Przesłanką odpowiedzialności miał być nadal czyn, lecz nie miał on decydować o rozmiarach odpowiedzialności(„” nie czyn lecz sprawca zostaje ukarany).  Ta szkoła dzieli przestępców na trzy grupy:

1. z nawyknienia – celem kary wobec nich powinna być eliminacja, gdyż nie nadają się do poprawy
2. sprawców nadających się do poprawy, powinno się wobec nich stosować kary, które pomogły by im powrócić na łono społeczeństwa
3. Sprawców przypadkowych, niewymagających poprawy, a jedynie ostrzeżenia przez ukaranie.

Podstawą kary miała być ochrona dóbr prawnych.

5. Inne kierunki w prawie karnym

    Obrona społeczna – ten kierunek proponował zamiany prawa karnego, prawem ochrony społecznej, ten kierunek nie miał operować takimi pojęciami jak antyspołeczność sprawcy. Zamiast kar współmiernych do czynu miano się posługiwać środki obrony społecznej o charakterze prewencyjnym, wychowawczym i leczniczym dostosowane do osobowości sprawcy

    Nowa obrona społeczna – mniej radykalny odłam obrony społecznej postulował tylko o zmiane prawa karnego, jego zwolennicy opowiadają się przeciwko karze na rzecz ochrony społeczeństwa przy pomocy jednolitego systemu polityki kryminalnej opartej na wynikach badań naukowych. W stosunkui do osób, które popełniły przestępstwo mala by być stosowana resocjalizacja, ale nie w więzieniu

    Neoklasycyzm – powrót do idei klasycznej jako kary współmiernej d czynu

    Abolicjonizm – postuluje o likwidacje prawa karnego i zastąpienie go różnymi instrumentami rozwiązywania konfliktów społecznych. Według nich śedzia w procesie powinien być raczej mediatorem

§ 5. Zagadnienia kryminalistyki

I. Opisowa nauka o kryminalizacji

Dlaczego uznaje się pewne czyny za zabronione – ustawodawca podejmuje decyzje na podstawie spostrzeżenia, że jakieś dobro godne ochrony doznaje uszczerbku, lub zagrożenia z powodu pewnego zachowania się ludzi.

Powody kryminalizacji:

1. racjonalne powody kryminalizacji – ustawodawca chce osiągnąć przez nie pewien cel
2. irracjonalne(emocjonlane) powody kryminalizacji – ustawodawca uważając pewne czyny za niegodne zakazuje iuch

II. Normatywna nauka o kryminalizacji

Normatywna nauka o kryminalizacji zajmuje się tworzeniem zasad jakimi powinien posługiwać się ustawodawca podejmując decyzję o kryminalizacji bądź dekryminalizacji np.:

    uzasadniona naukowo – kryminalizacja powinna się opierać na zasadach kryminologii i innych naukach

    kryminalizacja powinna być poprzedzona rachunkiem zysków i strat

    zasada subsydiarności – prawo karne nie powinno ingerować gdy inne rodzaje reakcji społecznej są wystarczające

    nullum crimen sine lege

§ 6. Ustawa karna i jej stosowanie

I. Źródła polskiego prawa karnego

Prawo karne obowiązujące w Polsce znajduje się głównie w kodeksie karnym z 1997(poprzednie 1969, 1932). Poza kodeksem karnym, przepisy karne zawierają się min. w ustawach dodatkowych(szczególne zawierają w większości przepisy karne, typu administracyjnego zawierające przepisy karne).

Kodeks z 1997 składa się z trzech części:

1. część ogólna – zawiera główne przepisy określające zasady odpowiedzialności, reguły obowiązywania ustaw karnych, katalog kar i zasady ich wymierzania
2. szęść szczególna – zawiera przepisy o poszczególnych typach przestępstw i kar za nie grożących
3. część wojskowa – zawiera przepisy karne odnoszące się do żołnierzy

Poza kodeksem karnym prawo karne znajduje się we wszystkich dziedzinach prawa.

Inne znaczenie dla prawa karnego mają konstytucja i umowy międzynarodowe, z którymi poszczególne ustawy karne mają być zgodne

II. Wykładnia przepisów prawa karnego

    Językowa

    Teologiczna celowościowa

    Systemowa

    Zwężająca

    Rozszerzająca

III. obowiązywanie ustawy w czasie

1. Wejście w życie

Wchodzą w życie po 14 dniach od ich ogłoszenia.

Utrata mocy obowiązywania:

1.      uchylenie mocy przepisu w sposób dorozumiany  - przepis późniejszy uchyla wcześniejszy(tylko jeśli jest taka sama hipoteza)

2.      wyraźne usuniecie mocy obowiązującej przepisu - klauzula derogacyjna

3.      upływ czasu na jaki ustawa została wydana

4.      utrata mocy obowiązującej na skutek orzeczenia TK

sporny:

5.      odwyknięcie – desuetudo

2. Czas popełnienia przestępstwa

art. 6 § 1 „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym  sprawca działał lub zaniechał działania do którego był obowiązany”. Wyjątkiem jest obliczanie terminu przedawnienia, które  liczy się od momentu nastąpienia skutków a nie działania.

3. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu

1. Lex retro non agit
2. jeśli po popełnieniu przestępstwa, a przed wydaniem prawomocnego wyroku sądu następuje zmiana ustawy karnej; w zasadzie stosuje się ustawę nową chyba, że stara jest względniejsza dla sprawcy(wysokość kary, możliwość nadzwyczajnego złagodzenia, długość okresu przedawnienia, możliwość warunkowego zawieszenia)
3. Zmiana ustawy karnej po wydaniu orzeczenia nie zmienia zaistniałeo stanu, chyba że czyn przestaje być zagrożony groźbą kary(art. 4 §4 ), w takim wypadku nie tylko przestaje się odbywać kary ale i następuje zatarcie skazania z mocy prawnej

IV. Obowiązywanie ustaw pod względem miejsc i osób

Zasady obowiązywania ustawy pod względem miejsc i osób, wskazują w jakich sytuacjach te przepisy mają zastosowanie.

1. Zasada terytorialności

art. 5 i 109-114 KK. Art. %określa zakres obowiązywania ustaw karnych do terytorium polski i statku wodnego i powietrznego polskiego.

Terytorium polski – to obszar powierzchni wraz z wodami wewnętrznymi oraz morskimi wodami przybrzeżnymi, a także słup powietrzna nad ich obszarem i wnętrze ziemi pod nimi

Polski statek wodny i powietrzny – samoloty, statki i platformy zarejestrowane w Polsce.

Art. 6 § 2 KK  przestępstwo uwaza się za popełnione w miejscu, gdzie skutk znamie czynu miał nastąpić lub nastąpił lub gdzie przestępca działał lub zaniechał działania

Przekazanie przejęcia ścigania – zebranie dowodów w kraju w, którym zostało popełnione przestępstwo a później przekazanie ich państwu, którego przestępca był obywatelem, w celu dalszego toku postepowania

2. Zasada narodowości podmiotowej

art. 109 KK przyjmuje zasadę narodowości podmiotowej – obywatel polski odpowiada za wszystkie czyny popełnione za granicą będące przestępstwem w Polsce oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia(podwójna przestępczość czynu.

Ten warunek jest uchylany tylko w przypadkach kiedy przestępstwo odbywa się na terenie niczyim, lub przez urzędnika za granicą wykonującego swe obowiązki.

3. Zasada Narodowości przedmiotowej ograniczona

Czyny popełnione przez cudzoziemców za granicą są przestępstwami w Polsce tylko wtedy kiedy godzą w interesy państwa lub są przestępstwami o charakterze terrorystycznym (art. 110 § 1 KK).

4. Zasada narodowości przedmiotowej nieograniczona

Przewiduje ona w pewnych sytuacjach zastosowanie polskiej ustawy kartnej bez względu na obywatelstwo i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępczości

1. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu RP
2. Przestępstwa przeciwko polskim urzędnikom lub funkcjonariuszom publicznym
3. przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym
4. przestępstwa fałszach zeznań złożonych wobec urzędu polskiego
5. przestępstwa z których choćby pośrednio została osiągnięta korzyść majątkowa  na terytorium RP.

5. Zasada odpowiedzialności zastępczej

Reguluje odpowiedzialność cudzoziemca, który popełnił czyn za granicą zagrożony tam i w Polsce karą. W takim wypadku o ile tamten kraj nie poprosi o ekstradycję stosowane jest prawo polskie.

6. Zasada represji wszechświatowej

art. 113 przewiduje stosowanie polskiej ustawy karnej wobec cudzoziemców i obywateli polskich ściganych na mocy zobowiązania umowami międzynarodowymi

7. Moc prawna orzeczeń zagranicznych

według art. 114 § 1 KK wszczęte postępowanie za granicą nie przeszkadza w wszczęciu postępowania w Polsce. (teoretycznie oskarżony może być skazany dwa razy za to samo, ale odsiadkę za granica bierze się na poczet kary w Polsce)

Wyjątek kiedy polska w jakiś sposób wyczerpała swoje prawo do wymierzenia kary(eksterminowała, przekazała za granicę ściganie), a także kiedy wobec oskarżonego zapadł wyrok międzynarodowego trybunału karnego.

V. Immunitety

Immunitet – czasowe lub stałe wyłączenie sod możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności.

Immunitet materialny – stałe uchylenie karalności

Immunitet formalny – czasowe wyłączenie odpowiedzialności

1. Prezydent  - za naruszenie konstytucji może zostać pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Satnu, za zgodą 2/3 zgromadzenia narodowego, na wniosek co najmniej 140 jego członków
2. Parlamentarny materialny – posłowie i senatorowie nie odpowiadają za czyny dokonane na podstawie wykonywania mandatów
3. rzecznik praw obywatelskich nie może być pociągnięty bwz zgody sejmu
4. dyplomatyczny i konsularny – możliwość ukarania tylko jeśli się zrzeknie immunitetu

Rozdział II: Nauka o przestępstwie

§ 1. ogólne pojęcie przestępstwa

I. definicja przestępstwa

Przestępstwem jest czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

II. Przestępstwo jako czyn człowieka

Mówiąc, że przedmiotem przestępstwa może być tylko człowiek, podkreślamy tu, że chodzi o osobę fizyczną(współcześnie są wyjątki jak np. odpowiedzialność podmiotów zbiorowych).

Zachowanie się człowieka, żeby zostalo uznane za czyn musi być zachowaniem zewnętrznym zależnym od woli człowieka(nie jest czynem np. zachowanie pod wpływem przymusu zewnętrznego), jeśli jest zależne od woli ale wymuszone w jakiś sposób nazywamy je przymusem względnym i jest czynem.

III. Czyn zabroniony, Ustawowe znamiona przestępstwa

Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną,, tzn. odpowiadać opisowi; opis ten z kłada się z elementów nazywanych ustawowymi znamionami przestępstwa, których występowanie w czynie sprawcy musi być spełnione by można mu było przypisać popełnienie określonego przestępstwa. .

Znamiona opisowe – to te , których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo ważny

Znaczenia ocenne – wymagają przy ich ustalaniu posługiwania się różnego rodzaju ocenami.

IV. Bezprawność czynu

Przestępstwa niumyślne – są przestępstwami  z nieostrożności tzn. jako przestępstwo nieumyślne może być ocenione tylko takie wypełnienie znamion przestępstwa, które było rezultatem nieostrożnego zachowania sprawcy

V. Wina

Wina - występuje wtedy kiedy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego. Przesłanki winy:

1. strona podmiotowa przestępstwa – zamiar, lekkomyślność lub niedbalstwo.
2. osoba zdolna do ponoszenia winy – określony wiek
3. okoliczności wyłączające winę – niepoczytalność(31), stan wyższej konieczności(26), rozkaz(318), błąd(28 - 30).

Teorie winy:

1.      Psychologiczna teoria winy – utożsamia wine ze sferą podmiotową przestępstwa

2.      Normatywna teoria winy – za istotę winy uważa osobistą zarzucalność popełnionego czynu

VI. Społeczna szkodliwość czynu

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów przestępstw.

Po za tym w praktyce istnieją też czyny spełniające wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa nie będąc jednak szkodliwe społecznie  lub będąc szkodliwe minimalnie w takim przypadku czyn konkretny, mimo że formalnie narusza przepis karny, nie jest przestępstwem(art. 1).

Materialne definicje prawa...