Zasady podatkowe – sformułowane przez teorię finansów reguły, które powinny leżeć u podstaw prawidłowego systemu podatkowego. Po raz pierwszy usystematyzowania zasad podatkowych dokonał A. Smith w połowie XVIII w. Do zasad podatkowych według A. Smitha zaliczamy: równości, pewności, taniości, dogodności. Zasada równości oznacza, że obywatele danego państwa powinni partycypować w utrzymaniu rządu proporcjonalnie do ich możliwości (tj. w zależności od wysokości uzyskiwanych dochodów). Zasada pewności oznacza oparcie pobierania podatków na konkretnych przepisach, ustalających wysokość podatku, terminy płatności, itp. Podatek ma być ściśle określony, a nie dowolny. Takie uregulowanie miało według A. Smitha zapobiegać wszelkich nadużyciom podatkowym. Zasada taniości to postulat minimalizacji kosztów utrzymania administracji podatkowej tak, aby nie pochłaniała ona zbyt dużej części wpływów z uzyskanych z podatków. Oznacza to, że uzyskiwanie wpływów podatkowych ma odbywać się przy minimalnych kosztach wymiaru poboru podatków. Zasada dogodności oznacza, że podatek należy pobierać w najbardziej dogodny dla podatnika sposób i w najbardziej dogodnym dla niego czasie (np. najbardziej dogodnym momentem zapłaty podatku od dóbr konsumpcyjnych będzie moment dokonywania zakupu konkretnego dobra). Następnie w II połowie XIX w. zasady podatkowe zostały podzielone przez A. Wagnera na następujące grupy: fiskalne, społeczne, techniczne. Przestrzeganie zasad fiskalnych miało zapewnić odpowiednie wpływy do skarbu państwa z tytułu podatków. Do grupy zasad fiskalnych zaliczył zasady: wydajności i elastyczności podatków. W grupie zasad społecznych istotna była powszechność opodatkowania, ale jednocześnie uwzględnienie możliwości płatniczych podatnika. W grupie zasad technicznych znalazły się zasady: taniości, dogodności i pewności, postulowane wcześniej przez A. Smitha.
Funkcje podatków – wyodrębniamy trzy podstawowe funkcje podatków: fiskalną, redystrybucyjną i stymulacyjną. Funkcja fiskalna polega na dostarczeniu państwu dochodów. Funkcja ta ma szczególne znaczenie w przypadku podatków ponieważ stanowią one zasadnicze źródło dochodów budżetowych. Funkcja redystrybucyjna związana jest z faktem, że dzięki podatkom następuje redystrybucja dochodu i majątku narodowego między podatnikami a państwem i jednostkami samorządu terytorialnego. Podatki zapewniają przemieszczanie środków finansowych do budżetu państwa oraz budżetów jednostek samorządu terytorialnego, z których następnie zapewnione jest pokrycie wydatków związanych z zadaniami społecznymi. Funkcja stymulacyjna polega na wykorzystaniu podatku w celu stymulowania kierunków i lokalizacji działalności gospodarczej. Ma również wymiar pozagospodarczy.
System podatkowy – ogół podatków pobieranych w określonym czasie w danym państwie. O istnieniu systemu podatkowego można mówić kiedy mamy do czynienia z występowaniem więcej niż jednego podatku oraz przyjęte zostały pewne zasady porządkujące całość.
Podatek – to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Podatnik – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. Jednak na mocy przepisów Ordynacji podatkowej ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wskazane powyżej → art. 7 Ordynacji podatkowej. Podatnik może być podatnikiem formalnym lub rzeczywistym. Podatnik formalny to podatnik formalnie zobowiązany do zapłaty podatku. Natomiast podatnik rzeczywisty to ten, który ponosi ekonomiczny ciężar podatku. W większości przypadków zachodzi tożsamość podatnika formalnego i rzeczywistego – czyli podatnik formalnie zobowiązany do zapłaty podatku ponosi faktycznie jego ciężar ekonomiczny (np. w podatku dochodowym od osób fizycznych). Są jednak sytuacje, w których inny podmiot jest zobowiązany do zapłaty podatku, inny natomiast ponosi jego ekonomiczny ciężar (np. w podatkach pośrednich).
Płatnik – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej. Płatnik zobowiązany jest na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu → art. 8 Ordynacji podatkowej.
Inkasent – osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, zobowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu → art. 9 Ordynacji podatkowej.
Przedmiot opodatkowania (przedmiot podatku) – to rzecz lub zjawisko, które podlega opodatkowaniu. Z ich wystąpieniem konkretna ustawa podatkowa wiąże powstanie obowiązku podatkowego. Przedmiot podatku może wiązać się z opodatkowaniem jednorazowym (np. spadek), powtarzalnym (np. wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę co miesiąc) oraz stałym (np. opodatkowanie posiadanych nieruchomości).
Podstawa opodatkowania (podstawa wymiaru podatku) – to konkretyzacja przedmiotu opodatkowania. Może ona przybrać ilościową (np. powierzchnia nieruchomości wyrażona w metrach kwadratowych) oraz wartościową (wyrażona w złotych wysokość dochodu uzyskanego w danym roku podatkowym).
Stawka podatku – to relacja między wymierzonym podatkiem a podstawą opodatkowania. Stawka podatkowa może być wyrażona w określonej kwocie – mamy wówczas do czynienia ze stawką kwotową. Najczęściej jest ona stosowana w przypadku, kiedy podstawa opodatkowania przybiera postać ilościową (np. w podatku od nieruchomości). Stawka podatkowa może być również stawką procentową, która jest wyrażona w postaci ułamka dziesiętnego (np. w podatku dochodowym od osób fizycznych). Ze stawką ułamkową mamy natomiast do czynienia wówczas, gdy stosunek podatku do podstawy opodatkowania jest wyrażony w ułamku zwykłym. Stawka wielokrotnościowa polega na tym, że wymierzony podatek jest wielokrotnością podstawy opodatkowania, co oznacza, że jest on większy (nawet wielokrotnie) od tej podstawy.
Skala podatkowa – to zbiór stawek obowiązujących w danym podatku. Skale podatkowe dzieli się na proporcjonalne i nieproporcjonalne. Skala proporcjonalna charakteryzuje się stałą stawką podatkową – co oznacza, że pomimo zmiany podstawy opodatkowania stawka jest niezmienna, zaś wysokość podatku zmienia się proporcjonalnie do zmiany wielkości podstawy opodatkowania. Skala nieproporcjonalna charakteryzuje się zmienną stawką podatkową – w zależności od wielkości podstawy opodatkowania. W przedmiotowym zakresie wyróżniamy skale: progresywną, regresywną oraz degresywną. Skala progresywna charakteryzuje się taką relacją pomiędzy stawką podatkową a podstawą opodatkowania, gdzie stawka ta rośnie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania. Skala progresywna może przybrać postać progresji globalnej (całościowej, skokowej) lub progresji ciągłej (odcinkowej, szczeblowanej, składanej). Progresja globalna polega na stosowaniu jednej stawki, wynikającej ze skali (wzrastającej wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania) do całej podstawy opodatkowania. Progresja ciągła polega natomiast na tym, że postawę opodatkowania dzieli się w tym przypadku na szczeble (odcinki) i do każdego z nich stosuję się inną, wynikającą ze skali stawkę. Skala regresywna charakteryzuje się taką relacją pomiędzy stawką podatkową a podstawą opodatkowania, gdzie wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania – stawka maleje. Skala degresywna polega na tym, że w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania – maleje również stawka podatkowa, z zastrzeżeniem, że w momencie kiedy podstawa opodatkowania zmniejszy się do pewnego ustalonego poziomu – stawka jest już stała.
4
gosicka