Finanse Publiczne
SPIS TREŚCI:
I. Struktura systemu finansów publicznych. 4
II. Pojęcie budżetu państwa. 8
III. Cechy budżetu państwa. 8
IV. Funkcje budżetu państwa. 9
V. Finanse regionalne. Przesłanki decentralizacji finansów publicznych. 16
VI. Podział kompetencji władz podstawą decentralizacji finansów publicznych. 18
VII. Mechanizm kształtowania finansowych zasobów regionu. 21
VIII. Pojęcie publicznego funduszu celowego. 25
Spis tabel: 33
Bibliografia: 34
Gromadzenie i rozdysponowywanie pieniężnych środków publicznych wymaga działania określonych podmiotów nie tylko najwyższego szczebla władzy ustawodawczej i wykonawczej, lecz także sieci instytucji (podmiotów), które na bieżąco realizują dochody i wydatki publiczne. Podmioty te mają określoną formę organizacyjną, działają na podstawie określonych aktów normatywnych, w oparciu o określone instytucje finansowe (np. budżet państwa, fundusze ubezpieczeniowe).
Finanse publiczne tworzą więc złożony system w przekroju podmiotowym, organizacyjnym, prawnym, instytucjonalnym, instrumentalnym i inne.
W przekroju podmiotowym najważniejszymi elementami systemu finansów publicznych są:
1. władze ustawodawcze szczebla centralnego (parlament) oraz władze szczebla pośredniego (rady regionalne) i szczebla samorządowego (rady gminne)
2. władze wykonawcze (rządy, zarządy itp.) wymienionych wyżej szczebli
3. władze kontrolne działające w imieniu władz stanowiących, których zasięgiem kontroli objęte są wszystkie dziedziny życia gospodarczego i społecznego, które implikują finanse publiczne; w przypadku Polski jest to Najwyższa Izba Kontroli i Regionalne Izby Obrachunkowe
4. aparat skarbowy (finansowy) zajmujący się na bieżąco realizacją dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą (np. tzw. policja skarbowa), zarządzaniem budżetem, funduszami ubezpieczeniowymi itp.; struktura aparatu skarbowego (finansowego) jest w różnych krajach różna, ale funkcje są identyczne lub zbliżone
5. podmioty (jednostki), które są finansowane z funduszy publicznych (szpitale, szkoły, jednostki wojskowe, jednostki sądownictwa, jednostki policji, jednostki administracji publicznej itd.).
W przekroju prawnym system finansów publicznych tworzą:
1. konstytucja lub inna ustawa zasadnicza zawierająca ogólne zasady tworzenia funduszy publicznych oraz obowiązki poszczególnych rodzajów władz publicznych w zakresie uchwalania, wykonywania i kontroli funduszy publicznych
2. prawo budżetowe, z reguły w randze ustawy, regulujące zasady budowy ustroju budżetowego
3. coroczne ustawy budżetowe i uchwały budżetowe samorządów
4. ustawy podatkowe
5. ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
6. ustawy o finansach samorządowych (lokalnych, regionalnych)
7. ustawy regulujące działalność ministra finansów (skarbu) oraz działalność aparatu skarbowego (finansowego)
8. ustawa karnoskarbowa
9. ustawa o zobowiązaniach podatkowych; w niektórych krajach (np. w Polsce) funkcjonują ordynacje podatkowe będące swoistym kodeksem praw i obowiązków podatnika
10. akty normatywne regulujące działalność ministra finansów (skarbu), rządu (w przypadku Polski - Rady Ministrów), innych ministrów, na szczeblu lokalnym zaś zarządu gminy i jego przedstawicieli.
W przekroju instytucjonalnym system finansów publicznych tworzą fundusze przyjmujące najczęściej formę:
1. budżetu państwa
2. budżetów samorządowych szczebla podstawowego lub wyższego (powiatu samorządowego, regionu samorządowego)
3. funduszy ubezpieczeń społecznych
4. pozostałych funduszy publicznych
5. fundacji publicznych.
W przekroju instrumentalnym funkcjonowanie systemu finansów publicznych zapewniają zwłaszcza następujące narzędzia:
1. podatki centralne;
2. podatki lokalne
3. opłaty
4. cła
5. dochody z majątku publicznego (np. dywidendy, renty)
6. składki na ubezpieczenie społeczne
7. subwencje
8. dotacje
9. kredyty państwowe i pożyczki publiczne.
Do innych elementów - które umownie można nazwać technicznymi - warunkujących funkcjonowanie systemu finansów publicznych należą m.in.:
1. klasyfikacja budżetowa
2. procedura budżetowa
3. metody planowania dochodów i wydatków.
Scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. W systemie finansów publicznych zajmuje on centralne miejsce. Budżet państwa dokonuje istotnych transferów na rzecz innych elementów systemu finansów publicznych tj. budżetów samorządowych oraz funduszy ubezpieczeń społecznych. Ma on też znaczenie dla kształtowania się finansowych stosunków międzynarodowych m.in. jako źródło pożyczek dla innych krajów.
Budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania. Podstawą jego tworzenia jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.
1. funkcja państwa – budżet państwa to fundusz scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo,
2. przymusowy sposób gromadzenia środków budżetowych,
3. budżet państwa jest aktem prawnym – ustawą,
4. proces gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów ma charakter ekonomiczny i społeczny. Społeczny charakter wyraża się w części przyjmowaniu i dysponowaniu częścią produktu społecznego, ma to wpływ na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych osób i grup społecznych,
5. dochody budżetowe gromadzone są w budżecie bezzwrotnie,
6. budżet jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas tzn. dotyczy on działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości,
7. cechuje się on specjalizacją polegającą na nadawaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym,
8. wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza tworzenie się strumieni dochodów i strumieni wydatków,
9. strumieniowy charakter oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów oraz zobowiązuje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego,
10. budżet nie jest wystarczającą i jedyną podstawą oceny finansowej działalności państwa.
gosicka