Wybrane zagadnienia prawa finansowego
Wydawnictwo umcs.net.pl
Lublin 2008
Opracowano na podstawie:
- notatek z wykładów prof. Wandy Wójtowicz,
- notatek z ćwiczeń mgr Katarzyny Wojewody-Buraczyńskiej,
- podręcznika do prawa finasowego „Zarys finansów publicznych i prawa finansowego” pod redakcją W. Wójtowicz- wydania 2005 i 2008,
- aktów prawnych,
- źródeł internetowych.
Autor niniejszego skryptu nie bierze na siebie odpowiedzialności za jego wartość merytoryczną.
POJĘCIA OGÓLNE
1. POJĘCIA: GOSPODARKA FINANSOWA, FINANSE PUBLICZNE, PUBLICZNA DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA, SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH.
Gospodarka finansowa jest określana jako proces, który obejmuje nie tylko samo gromadzenia i wydatkowanie środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego, ale także całokształt różnych czynności prawnych i organizacyjnych, które służą temu procesowi. Można więc przyjąć, iż określenie „gospodarka finansowa” odnosi się do działalności finansowej prowadzonej przez podmioty prawa publicznego i w gruncie rzeczy pokrywa się- a przynajmniej jest zbliżone- z pojęciem publicznej działalności finansowej.
Pojęcie finansów publicznych jest definiowane niejednolicie. Jedna grupa definicji eksponuje element ekonomiczny, uzupełniając go elementem prawnym. W tym ujęciu finansami publicznymi są zarówno zasoby publicznych środków pieniężnych(element ekonomiczny), jak i różne operacje dokonywane takimi środkami, a także wszelkie normy prawne regulujące takie operacje(element prawny). Druga grupa definicji jako pierwszy wysuwa element prawny- w tym ujęciu finanse publiczne to w istocie gałąź prawa regulująca funkcjonowanie finansów publicznych.
System finansów publicznych jest trzonem systemu finansowego. Może przybierać postać systemu finansowego państwa lub systemu finansowego jednostek samorządu terytorialnego. Nie wchodzą w skład systemu finansowego systemy finansowe różnych podmiotów niebędących jednostkami sektora finansów publicznych.
Można zaryzykować pogląd, że w dużym uproszczeniu gospodarka finansowa, publiczna działalność finansowa i finanse publiczne to to samo.
2. DEFINICJA PUBLICZNEJ DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ I JEJ ELEMENTY SKŁADOWE.
Patrz pytanie nr 1.
3. FUNKCJE PUBLICZNEJ DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ.
- fiskalna,
- stymulacyjna(bodźcowa),
- redystrybucyjna(rozdzielcza),
- informacyjno-kontrolna.
4. FUNKCJA STYMULACYJNA PUBLICZNEJ DZIAŁALNOŚCI FINANSOWEJ I JEJ ELEMENTY.
Polega ona na oddziaływaniu na poszczególne podmioty(np. ludność, przedsiębiorców) za pomocą obietnic korzyści finansowych(np. ulgi podatkowe) lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi (np. restrykcyjne opodatkowanie dochodów osób fizycznych ze źródeł nieujawnionych), które są zawarte w różnych rozwiązaniach prawno-finansowych. Rozwiązania te(czyli instytucje prawno-finansowe) pełnią rolę bodźców prawno-finansowych, skierowanych do konkretnych grup adresatów. Funkcja ta ma duże znaczenie w gospodarce rynkowej, małe- w centralnie sterowanej.
5. POJĘCIE BODŹCÓW PRAWNO-FINANSOWYCH.
Bodźce prawno-finansowe to wszelkie rozwiązania prawno-finansowe, które za pośrednictwem obietnicy korzyści finansowej lub poprzez zagrożenie sankcją finansową mają wywoływać skutek w postaci nasilenia zjawisk korzystnych i hamowania zjawisk niekorzystnych.
6. KLASYFIKACJA BODŹCÓW PRAWNO-FINANSOWYCH.
1)
- pozytywne(pubudzające),
- negatywne(hamujące),
- pozytywno-negatywne;
2)
- intensyfikujące,
- sterujące(zachęcają do dokonania określonego wyboru);
3) ze względu na instytucje prawno-finansowe:
- podatkowe,
- cenowe,
- ubezpieczeniowe;
4) ze względu na sposób powstania:
- zamierzone,
- niezamierzone.
7. WARUNKI SKUTECZNEGO FUNKCJONOWANIA BODŹCÓW PRAWNO-FINASNOWYCH(WEWNĘTRZNE I ZEWNĘTRZNE).
Wewnętrzne(cechy tkwiące w samym bodźcu):
- stabilność bodźca(bodziec powinien funkcjonować na tyle długo, aby adresat miał pewność, iż spotka go nagroda lub kara finansowa),
- stabilność bazy bodźcowej(baza bodźcowa- moment, od którego zaczyna działać bodziec),
- siła bodźca(korzyść lub dolegliwość powinna być odczuwalna dla adresata, czyli bodziec powinien osiągnąć prób bodźcowy- minimum korzyści/dolegliwości finansowej odczuwalnej dla adresata),
- realność bodźca(powinien być możliwy do zrealizowania dla adresata),
- progresywność bodźca(kara lub nagroda finansowa wzrasta w miarę wzmożonego wysiłku),
- bezlimitowość(ściśle związana z progresywnością),
- prostota bodźca(zrozumiałość dla adresata),
- szybkość działania(odstęp bodźca od zachowania nie powinien być duży),
- bezkonfliktowość(konfliktowość zachodzi wtedy, gdy na danym odcinku istnieją co najmniej 2 bodźce, z których jeden jest tak silny, że zagłusza działanie pozostałych, ale teoretycznie jest możliwe jednoczesne zrealizowanie wszystkich bodźców).
Zewnętrzne(okoliczności, w jakich bodziec funkcjonuje):
- stabilność prawa,
- rygorystyczne i konsekwentne przestrzeganie przepisów(zarówno ze strony państwa, jak i obywateli),
- stan gospodarki,
- model zarządzania w państwie,
- należyty stopień przygotowania adresatów.
8. NIEPRAWIDŁOWOŚCI W DZIAŁANIU SYSTEMU BODŹCOWEGO.
- konfliktowość,
- sprzeczność(na danym odcinku istnieją 2 bodźce, ale jeden wyklucza działanie drugiego- nie jest możliwa realizacja jednoczesna obu),
- naturalizacja(inaczej neutralizacja: przyzwyczajanie się do bodźca),
- obojętnienie na odcinkach niebodźcowanych,
- pojawienie się bodźców szkodliwych, czyli antybodźców.
9. PODSTAWOWE POJĘCIA USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH.
- sektor finansów publicznych,
- środki publiczne,
- wydatki publiczne,
- rozchody publiczne,
- deficyt sektora finansów publicznych,
- nadwyżka sektora finansów publicznych,
- państwowy dług publiczny
10. POJĘCIE SEKTORA FINANSÓW PUBLICZNYCH.
6 grup sektora finansów publicznych:
1) organy władzy publicznej,
2) publiczne placówki naukowe i kulturalne,
3) imiennie wskazane podmioty działające w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń, np. ZUS, KRUS, ZOZ-y,
4) państwowe i samorządowe osoby prawne wykonujące zadania publiczne,
5) fundusze celowe,
6) jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych.
3 podsektory:
1) rządowy,
2) samorządowy,
3) ubezpieczeń społecznych.
11. ŚRODKI PUBLICZNE I ICH LEGALNA KLASYFIKACJA.
Środki publiczne wg ustawy:
- dochody publiczne,
- przychody publiczne,
- środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi.
12. DOCHODY PUBLICZNE W UJĘCIU USTAWY O FINANSACH PUBLICZNYCH I W UJĘCIU DOKTRYNY.
Wg doktryny dochody publiczne to to samo, co środki publiczne. Wg ustawy- to ta część środków publicznych, która pochodzi z operacji o charakterze bezzwrotnym:
- daniny publiczne,
- inne dochody o bardzo zróżnicowanym charakterze, np. dochody z mienia.
13. POJĘCIE DOCHODÓW PUBLICZNYCH I PRZYCHODÓW PUBLICZNYCH.
W kwestii dochodów publicznych patrz pytanie nr 12.
Przychody publiczne- środki pochodzące z operacji o charakterze zwrotnym:
- otrzymane kredyty i pożyczki,
- środki ze sprzedaży papierów wartościowych,
- środki ze spłaconych pożyczek,
- środki pochodzące z prywatyzacji(zdaniem mgr Wojewody ta grupa jest tu zaliczona niewłaściwie).
14. TEORETYCZNA KLASYFIKACJA DOCHODÓW PUBLICZNYCH(RÓŻNE KRYTERIA PODZIAŁU).
1) ze względu na podmioty, od których są pobierane:
- od osób fizycznych,
- od osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej;
2) ze względu na rodzaj budżetu, do którego są odprowadzane:
- dochody budżetu państwa,
- dochody budżetów samorządowych;
3) wg funkcji dochodów:
- zasadnicze,
- uboczne;
4) wg kryterium ostatecznego pobrania dochodów:
- bezzwrotne,
- zwrotne;
5) wg kryterium wzajemności świadczenia ze strony podmiotu publicznego:
- odpłatne,
- nieodpłatne;
6) ze względu na możliwość egzekwowania dochodów:
- przymusowe,
- dobrowolne;
7) ze względu na to, czy obowiązujące przepisy nakazują pobieranie jakiegoś dochodu:
- obligatoryjne,
- fakultatywne;
8) ze względu na okoliczność ich pobierania:
- zwyczajne,
- nadzwyczajne(np. podatek od nadzwyczajnego wzbogacenia wojennego);
9) ze względu na „ciągłość” pobierania:
- pobierane w sposób powtarzający się,
- pobierane sporadycznie;
10) wg kryterium dochodów własnych i zasilających(zewnętrznych):
- własne(są określone jako własne w przepisach),
- zasilające(dotacje i subwencje);
11) wg kryterium pochodzenia:
- pochodzące z kraju,
- pochodzące z zagranicy.
PRAWO BUDŻETOWE
15. PLANY FINANSOWE I ICH RODZAJE.
Plan finansowy określa w pieniądzu źródła zadań rzeczowych. Rodzaje planów:
- analityczne(przewidują zjawiska na podstawie dotychczasowego przebiegu),
- dyrektywne(stanowią normę postępowania dla wykonawcy planu).
16. POJĘCIE BUDŻETU PAŃSTWA JAKO PLANU FINANSOWEGO.
Budżet to podstawowy plan finansowy państwa mający charakter dyrektywny, uchwalony na z góry określony okres w specjalnym trybie. Zawiera on z jednej strony wielkości i tytuły bezzwrotnych z zasady dochodów, a z drugiej- wielkości i tytuły także bezzwrotnych wydatków na cele publiczne. Budżet jest planem jednostronnie dyrektywnym(po stronie wydatków).
17. BUDŻETY SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO JAKO PLANY FINANSOWE, TRYB UCHWALANIA.
Patrz nowy podręcznik(wydanie 2008)- str. 118-121.
18. USTAWA BUDŻETOWA A BUDŻET PAŃSTWA.
Pojęcia budżetu i ustawy budżetowej nie są tożsame. Zgodnie z Konstytucją RP i Ustawą o finansach publicznych budżet państwa na konkretny rok budżetowy jest uchwalany przez Sejm w formie ustawy budżetowej.
19. DEFINICJA BUDŻETU: NA SZCZEBLU PAŃSTWA I NA SZCZEBLU SAMORZĄDU.
Patrz pytanie nr 16.
20. POJĘCIE ZASAD BUDŻETOWYCH.
Zasady budżetowe można rozumieć dwojako:
1) jako postulaty doktryny kierowane pod adresem budżetu,
2) jako cechy charakterystyczne budżetu.
21...
gosicka