Tyniec.pdf

Zanim przybyli benedyktyni

Położone dziś w granicach administracyjnych Krakowa opactwo w Tyńcu jest najstarszym

z istniejących dziś klasztorów w Polsce. Pierwsi benedyktyni przybyli tu około połowy XI

w. Wszakże Tyniec ma też swoją prehistorię. Prowadzone od kilkudziesięciu lat badania

archeologiczne dostarczyły wielu danych potwierdzających obecność osadnictwa na

wzgórzu klasztornym i w jego okolicach już w pierwszym tysiącleciu przed Chrystusem, a

więc na długo przed przybyciem benedyktynów.

Wydobyte materiały (fragmenty ceramiki, groty, ozdoby, zapinki z brązu, rogu i kości

oraz materiał kostny) pochodzą ze schyłku epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. 1000 lat

przed przybyciem mnichów teren ten zamieszkiwała ludność celtycka. Liczne ślady

pobytu Celtów można oglądać w tynieckim lapidarium. Dla określenia osadnictwa

celtyckiego w zachodniej Małopolsce stosuje się dziś powszechnie nazwę „grupa

tyniecka”, utworzoną od pierwszej przebadanej na większa skalę osady tej jednostki

kulturowej, właśnie w Tyńcu.

Okres przedbenedyktyński wypełnia też legenda o Walgierzu Wdałym i jego pięknej

żonie, Heligundzie. Częściowo legendarna, a na pewno hipotetyczna, jest tradycja

mówiąca o gródku należącym do rodu Starżów – Toporów, których przodkiem miał być

wspomniany Walgierz.

Wedle utrwalonej w XVI w. tradycji miał mieć miejsce konflikt pomiędzy księciem, a

panem na Tyńcu. W efekcie książę skonfiskował dobra Toporów i następnie przekazał je

benedyktynom.

Nie można wykluczyć, że istotnie taki konflikt miał miejsce w latach 30. XI w., w okresie

kryzysu monarchii wczesnopiastowskiej, a podejmujący dzieło odbudowy państwa w

latach 40. tego stulecia, książę Kazimierz Odnowiciel, skonfiskował dobra Toporów

osadzając na nich benedyktynów.

Spór o fundatora Opactwa

Pierwszym, który podał datę roczną (1044 r.) założenia tynieckiego opactwa był Jan

Długosz (zm. 1480 r.). Niestety nie znamy źródła, z którego Długosz zaczerpnął ową

datę. Najstarszy dokument tyniecki, z około 1124 r., jest tylko potwierdzeniem

posiadłości, jakie klasztor już miał w tym czasie. Nie było natomiast właściwego

dokumentu fundacyjnego, gdyż w XI w. takiej praktyki w Polsce jeszcze nie było,

wystarczała wola panującego. Na pewno już w ciągu drugiej połowy XI w. klasztor istniał,

co potwierdzają zachowane pozostałości kościoła, fundamenty i najstarsze pochówki.

Od ponad 100 lat wśród historyków toczy się dyskusja, kto dokładnie i kiedy założył

tynieckie opactwo. Jedni bronią przekazu Długosza o 1044 r. i osobie księcia Kazimierza

Odnowiciela, inni odnoszą sprowadzenie mnichów do czasów Bolesława Szczodrego i

wiążą to wydarzenie z jego koronacją królewską (1075).

W realiach wczesnego średniowiecza proces fundacji klasztoru był jednak procesem

złożonym. Postrzegać go należy raczej jako pewien zjawisko trwające niekiedy wiele lat.

Dziś zatem przeważa opinia, że tym, który zapoczątkował tyniecką fundację, był książę

Kazimierz Odnowiciel, a inicjatorką była być może jego matka, królowa Rycheza.

Zapewne dzięki jej pośrednictwu, właśnie z Kolonii (skąd pochodziła) przybyli do Krakowa

pierwsi mnisi. Kolejni władcy – Bolesław Szczodry, królowa Judyta, żona Władysława

Hermana oraz Bolesław Krzywousty – nadawali klasztorowi kolejne dobra i przez to

stawali się jego współfundatorami. Proces fundacji zamknąć można z chwilą poświęcenia

kościoła klasztornego przez papieskiego legata, zapewne około 1124 r., który przy tej

okazji wystawił dokument z potwierdzeniem otrzymanych już posiadłości.

Skąd zostali sprowadzeni pierwsi mnisi ?

Założone w 909/910 r. opactwo w Cluny odegrało niemałą rolę zarówno w dziejach życia

monastycznego, ale również w kształtowaniu kultury Europy. Klasztorny kościół stał się

wzorcem wyznaczającym styl budowy innych świątyń. Opaci Cluny byli doradcami

papieży i cesarzy, książąt i biskupów. Możni, którzy ofiarowywali opactwu swe hojne

nadania, wierzyli, że dzięki temu dostąpią opieki patrona opactwa św. Piotra Apostoła,

stając się jego domownikami, zaś dzięki modlitwie mnichów dostąpią zbawienia.

Wiele wspólnot benedyktyńskich odwoływało się do Cluny, czerpiąc stamtąd bądź

zwyczaje i praktyki liturgiczne, bądź wywodząc swe początki z burgundzkiego opactwa.

Jedną z takich wspólnot był Tyniec. Utrwalona od XIII w. legenda, którą przekazuje też

Długosz, wiązała przybycie do Tyńca pierwszych mnichów właśnie z Cluny. Tam bowiem

miał zostać mnichem młody książę Kazimierz, za dyspensą papieską opuścił klasztor, a

objąwszy tron w Polsce, sprowadził ze „swego" opactwa za zgodą św. Odylona,

pierwszych 12 mnichów, dla których ufundował na tynieckiej skale klasztor w 1044 r. Do

tej legendy żywo nawiązywano od początku XVII w., sprowadzając z Cluny odpis

tamtejszych zwyczajników, w stallach umieszczając obraz klunicakiego opata św. Piotra

Czcigodnego, a w formule zakonnych ślubów dodawano zwrot sub congregatione

Cluniacensi (na kongregację Cluny). Zostawiając legendę z jej własnym życiem, trzeba

dodać, że istotnie w pierwszym wieku istnienia Tyńca, pojawia się historyczny „łącznik" z

Cluny - wszak to kardynał Idzi z Tuskulum, legat papieski, mnich w Cluny, stąd określany

jako „kluniacki" kardynał, wystawił najstarszy zachowany dokument Tyńca i zapewne to

on poświęcił pierwszy kościół klasztorny.

Lata 60. XX w.

Podczas prowadzonych w latach 60. XX w. wykopalisk pod kościołem, w zachodniej części

nawy głównej, odsłonięto wkopany w ziemię pusty grób, zawierający resztki trumny wraz

z żelaznymi okuciami i dwie kości rzepek ludzkich. Grób ten został przykryty gipsową

posadzką kościoła romańskiego, około połowy lub w drugiej połowie XII w. Podczas prac

związanych z przebudową kościoła lub z wykonaniem nowego grobu, zapewne przed

połową XIII w., wspomniany pochówek został opróżniony.

Po jego odsłonięciu przyjęto w zasadzie powszechnie, że mógł to być grób Bolesława

Szczodrego, jako fundatora opactwa. Uznano, że zachowane okucia trumienne mogą

świadczyć o transporcie zwłok z Węgier. Potwierdzałoby się to w przypadku Bolesława,

który po konflikcie z biskupem Stanisławem, opuścił Polskę i udał się na Węgry, gdzie

niebawem zmarł, zapewne otruty.

Jakiś czas po jego śmierci króla Bolesława sprowadzono do kraju jego szczątki. Złożenie

ich w grodzie wawelskim mogło budzić rozmaite protesty, żyjących wówczas jeszcze

świadków konfliktu. Bardziej neutralnym miejsce mogło być nieodległe od Krakowa

opactwo w Tyńcu, którego zmarły monarcha był współfundatorem i dobrodziejem. Nie

można jednak określić, kiedy tego dokonano: czy jeszcze za panowania Władysława

Hermana, gdy wrócił do Polski, syn Bolesława Mieszko (w połowie lat 80. XI w.), czy już

za panowania Bolesława Krzywoustego. Za tą pierwszą opcją przemawia fakt, że

uroczysty pogrzeb zmarłego monarchy stanowił legalizację władzy jego następcy, w tym

przypadku Władysława Hermana. Zatarcie śladów po monarszym pochówku wiązano z

rozwojem kultu św. Stanisława, zwłaszcza po jego kanonizacji w 1254 r., a jednocześnie

z rozwojem „czarnej” legendy króla-zabójcy świętego biskupa. Należy jednak pamiętać,

że mamy tu do czynienia jedynie z hipotezą, interesującą, ale w zasadzie niemożliwą do

udowodnienia.

Opactwo jako świadek długiej i burzliwej historii

Architektura opactwa jest świadkiem jego długiej i burzliwej historii. W części zachowane

są fundamenty romańskie z drugiej połowy XI w. (kościół) i przełomu XI i XII w. (część

klasztoru). W drugiej połowie XV w., kościół i klasztor zostały przebudowane i

rozbudowane w stylu gotyckim, do czego wykorzystano materiał z zabudowań

romańskich.

W XVII i XVIII w., dokonano kolejnej rozbudowy i na gotyckich murach kościoła osadzono

barokowe sklepienia. Natomiast średniowieczne mury budynków posłużyły jako

fundamenty pod barokowe ściany, co widać w odsłoniętych częściach dawnej biblioteki.

Oglądane w Tyńcu zabytki są fragmentami dawnej świetności opactwa. Większość

wystroju kościoła, biblioteki i archiwum, uległa rozproszeniu, bądź zniszczeniu w ciągu

XIX w., po skasowaniu opactwa przez zaborców. Tynieckie pamiątki są dziś rozproszone

w różnych muzeach, archiwach i bibliotekach polskich. Najcenniejsze rękopisy znajdują

się w zbiorach Biblioteki Narodowej w Warszawie, w tym XI w. sakramentarz, księgi

liturgiczne z XIV i XV w. oraz rękopis z dziełami Józefa Flawiusza. Większość księgozbioru

trafiła do Tarnowa i przechowywana jest w bibliotece tamtejszego seminarium

duchownego. W skarbcu katedralnym w Tarnowie, znajdują się gotyckie i barokowe

kielichy, monstrancje oraz srebrne antependium ołtarzowe (w katedrze).

Walka o Tyniec

Wydarzenia polityczne drugiej połowy XVIII w., które działy się w Polsce, nie ominęły, ani

nie oszczędziły też tynieckiego opactwa. Konfederaci barscy przygotowywali miejsca

oporu przeciw wojskom rosyjskim, którymi dowodził generał Aleksander Suworow. W

1769 r. przybyli do Tyńca inżynierowie wojskowi i rozpoczęli prace nad dostosowaniem

klasztoru do potrzeb obrony. Opactwo zostało zamienione w nowoczesną fortecę, której

centrum stanowiło wzgórze klasztorne, bronione przez system szańców na pobliskich

wzgórzach. Dzisiejsze ukształtowanie okolic klasztoru, górny i średni ogród oraz mury

wzdłuż drogi na wzgórze są tego pozostałościami.

Główne walki o Tyniec rozpoczęły się 20 V 1771 i trwały kilkanaście miesięcy, aż do

kapitulacji, którą konfederaci złożyli względem wojsk austriackich. W wyniku działań

wojennych, opactwo uległo poważnemu zniszczeniu. Podpisany w 1772 r. traktat

rozbiorowy spowodował, że Tyniec znalazł się poza granicami Polski. Kolejne kampanie

wojenne, związane z Napoleonem, przyczyniły się do dalszego zniszczenia i upadku

opactwa, a ostatecznie w 1816 r. jego kasaty.

Powrót 1939

Odnowa Tyńca łączy się z belgijskim opactwem św. Andrzeja w Brugii. Przygotowano tam na

użytek wiernych przekład mszalika wraz z komentarzem. Pod koniec lat dwudziestych w związku z

podjęciem polskiej edycji tego dzieła, przybył do naszego kraju jeden z belgijskich mnichów, o.

Karol van Oost. W stosunkowo krótkim czasie pojawiły się jednak propozycje założenia nowego

klasztoru benedyktyńskiego, a także chętni kandydaci, których kierował on do opactwa św.

Andrzeja.

Spośród różnych możliwości nowej fundacji powracała wciąż myśl o powrocie do Tyńca, który

wyróżniał się swą długowiekową historią. Pierwszym przyczółkiem fundacji był, otwarty w 1936 r. w

Rabce, dom św. Benedykta, przy którym prowadzono internat dla młodzieży gimnazjalnej. Po

trzech latach zabiegów ostatecznie zapadła decyzja o przeniesieniu się do Tyńca. Stało się to

możliwe dzięki zgodzie biskupa krakowskiego, księcia Adama Sapiehy. W lipcu 1939 r. grupka

mnichów przeprowadziła się z Rabki do Tyńca. Oficjalny powrót i przejęcie klasztoru miało miejsce

30 lipca t.r.

W 1947 r. przystąpiono do odbudowy klasztoru, którą ukończono dopiero na początku XXI w. W

latach 1947–1952 odbudowano narożnik południowo wschodni. Odbudowę i rekonstrukcję skrzydła

północno wschodniego, środkowego i zachodniego przeprowadzono w latach 80. Ostatnim etapem była

odbudowa południowego skrzydła dawnej biblioteki, którą rozpoczęto w połowie lat 90., a prace nad

adaptacją wnętrza dokończono w latach 2007–2008.

Opaci i przeorzy

Daty dotyczą wzmianek w dokumentach oraz lat pełnienia władzy.

Aron zm. 1059

Anchoras, ok. 1075

Berninius(?) 1083(?)

Sieciech(?) 1095(?)

Gilbert(?) do 1106(?)

Bierołt do 1122(?)

Brun(?) do 1139(?)

Prejectus(?) 1151(?)

Gotmar(?) do 1167(?)

Hildebrand 1166-1167

Herman do 1177

Miłowan(?) 1177-1194(?)

Chwalibóg 1194(?)-1212(?)

Michał 1213

Lutfryd 1224-1244

Jan 1244-1247

Bolebor 1247(?)-1259

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: