Przerwa-Tetmajer Kazimierz - Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy.pdf

(236 KB) Pobierz
903031422.001.png
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
KAZIMIERZ PRZERWA-TETMAJER
Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy ¹
U Dunaju², u szerokiej rzeki,
stanął cesarz z wojskami licznemi.
O! jakiż świat daleki
do swojej ziemi…
Cesarz Zygmunt³, z Luksemburga pan,
przy nim panów i rycerzy wian⁴.
O! jakież smutne są przeczucia duszy…
Tak zaporą legli Turkom wbrew⁵,
z Luksemburga cesarz Zygmunt, lew.
Przy nim panów i rycerzy mnogo,
z których każdy kopię w boju kruszy.
O! jakże srogą
jest melancholia duszy…
Oblegali miasto⁶, przed sułtanem⁷,
lecz on przyszedł z wojskiem chorągwianem.
A gdy wojsko sułtana ujrzeli,
wartownicy do pana bieżeli;
do Zygmunta, rzymskiego cesarza,
wszystkich Niemców pana i mocarza.
Zląkł się Zygmunt i jego rycerze,
choć się każdy zdał życiem ofiarny⁸;
Strach, Rycerz
wszystkich blady lęk za włosy bierze,
ale nie zląkł się Zawisza Czarny⁹.
¹ Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy — Tetmajer był zafascynowany postacią Zawiszy Czarnego, prócz tego
wiersza napisał o nim również dramat. Fascynacji daje wyraz esele Stanisława Wyspiańskiego: postaci Poety,
wzorowanej właśnie na Tetmajerze, ukazuje się widmo Zawiszy.
² na — druga co do długości rzeka Europy, przepływająca przez Bawarię (Niemcy), Kotlinę Panońską
(Węgry) i Wołoszczyznę (Rumunia).
³ Zygmn semrsi — (–) król węgierski od , niemiecki od , książę Luksemburga od
, król włoski od , cesarz rzymski od .
⁴ wian — wieniec.
⁵ wrew — przeciw.
⁶ miaso — twierdza Gołubiec, położona na prawym brzegu Dunaju, wykupiona przez Turków od serbskiej
załogi (wcześniej Zygmunt Luksemburczyk odrzucił podobną ofertę).
⁷ san — tytuł władcy Turcji (do ) bądź innych krajów muzułmańskich.
⁸ yiem oarny — sens: zdolny do ofiarowania życia.
⁹ Zawisza Czarny z arowa — (ok. –) polski rycerz, przez pewien czas na służbie króla Węgier
Zygmunta Luksemburskiego.
903031422.002.png 903031422.003.png
 
O świtaniu uciekała rzesza,
cesarz Zygmunt dumny i dostojny — —
Hańba
od Dunaju wstecz wojsko pośpiesza,
każdy rycerz ozdobny i zbrojny;
z schylonymi wstydem na pierś głowy¹⁰
uciekają przed strasznymi łowy¹¹
rozpędzonej poza nimi wojny.
Jadą, jadą o świtaniu słońca,
lecz to słońce na plecy im świeci,
na ich plecach lśni blacha błyszcząca,
lecz Zawisza został samotrzeci¹².
Dwaj pachołcy przy nim pozostali,
prości ludzie, ubodzy i mali,
ze zagrody wyszli polskich kmieci¹³.
Tak samotrzeć Zawisza pozostał,
nie by dufał¹⁴, aby wrogom sprostał,
bowiem wiedział, że nie jest człek święty,
którym Pan Bóg posyła anioły,
ale znał się w rycerstwie poczęty
i czcił miecz swój, ogromny i goły.
Zląkł się Zygmunt i jego rycerze,
choć się każdy zwał życiem ofiarny,
wszystkich blady lęk za włosy bierze,
ale nie zląkł się Zawisza Czarny.
Ani mu to cnota, ni nadgroda¹⁵,
ani mu się cześć za to należy;
nie znać lęku jest dusza rycerzy —
Rycerz
to tak kwitnie, jak kwiat wśród ogroda,
gdy posiany, oplęt¹⁶, podlewany —
to rzecz zwykła, nikt się nie cuduje¹⁷…
Któż się dziwi, kogo Bóg werbuje,
że ten kroku nie dał¹⁸ przed pogany?…
Ach! Jak smutną jest duszy zaduma,
gdy nad głową nieszczęście łopota¹⁹…
Ach! Jak gorzką jest duszy tęsknota,
gdy w świat cały²⁰ z nikim się nie kuma²¹…
Ach! Jak ciężką jest samotność duszy,
gdy się wszystko koło człeka łamie…
Ach! Jak zwisa zbezwładnione²² ramię,
gdy się serce w piersiach z żalu kruszy…
Smutek, Samotność
¹⁰ gowy — dziś popr.: głowami.
¹¹ owy — dziś popr.: łowami.
¹² samorzei (daw.) — sam z dwoma towarzyszami.
¹³ mieć — zamożny chłop posiadający własne gospodarstwo.
¹⁴ ać (daw.) — nazbyt wierzyć we własne siły.
¹⁵ nagroa — dziś popr.: nagroda.
¹⁶ oleć — wypielić chwasty dookoła; „oplęt” to dawna forma imiesłowu przymiotnikowego biernego.
¹⁷ ować si — dziwić się.
¹⁸ ro nie ać — nie uciec, nie ustąpić, nie cofnąć się.
¹⁹ ooa — dziś popr.: łopocze.
²⁰ w świa ay — w całym świecie.
²¹ mać si (daw.) — stowarzyszać się, przyjaźnić.
²² zezwaniony — taki, który stał się bezwładnym.
- Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy
Ach! Jak strasznie czuć jest opuszczenie…
W puste serce wąż bólu się wsuwa,
i żelazną obręczą je skuwa
krew mieniące²³, zabójcze milczenie…
Ach! Jak twardo głucha ziemia jęczy,
gdy samotna stopa ją uderza — —
którą oko samotne przemierza,
jak posępna jest ta gloria tęczy…
Ach! Jak smutnym jest żywot człowieka,
który nadrósł²⁴ ludzkiego żywota — —
pozostaje mu tylko tęsknota — —
ani wzywa kogo, ani czeka,
ni spodziewa się, ku komu dąży,
żal się przed nim sunie, jak chorąży²⁵,
i nad głową widzi próżnię świata,
w gwiazdy sianą²⁶ bezdenną kopułę;
jego serce więdnie, jak kwiat czułe,
i liść śmierci nad sobą zaplata…
Nieprzyjaciel to k'niemu²⁷ nie dąży,
nie ma nazwy dlań wrogów nawała —
on tu stoi: trwałości chorąży,
Rycerz
pan swej duszy, władca swego ciała,
ślubowany sam sobie i wpięty
w własne koło swego przeznaczenia,
ani wrogi, śmiały, ni zawzięty,
tylko rycerz…
Na miecz swój spogląda,
miecz ze stali kuty i z płomienia,
krwią nabrzmiały, chociaż krwi nie żąda.
W złym przeczuciu na miecz swój poziera²⁸,
bije trwogą serce bohatera.
Broń, Sława
I powiada sam w sobie: o mieczu,
zaliś²⁹ nie jest ty w Polsce ostatni?
Będą, będą rycerze szkarłatni,
lecz czy ciebie nie będą w odwieczu³⁰
wspominali — żeś był miecz ostatni?
I czy będzie jeszcze w Polsce ręka,
która taki, jak mój, miecz podniesie —
czy się serce polskie nie zalęka,
że się zbłąka w mych wawrzynów³¹ lesie?
Czy na taką potęgę i chwałę
będzie serce w sumieniu dość śmiałe?
²³ mienić (daw.) — zmieniać.
²⁴ narosnć oś — wyrosnąć ponad coś.
²⁵ ory — dawniej: żołnierz niosący sztandar swojego oddziału (obecnie: stopień podoficerski).
²⁶ w gwiazy sian — nakrapianą gwiazdami.
²⁷ niem (daw.) — w jego stronę.
²⁸ ozierać — spoglądać.
²⁹ zali (daw.) — czy.
³⁰ w owiez — w dalekiej przyszłości.
³¹ wawrzyn — laur, roślina będąca symbolem sławy.
- Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy
O mój mieczu, o mieczu mój krwawy,
zaliś nie jest ty w Polsce ostatni?
Będą jeszcze rycerze szkarłatni,
lecz nie będąż Hektorowej³² sławy?
O mój mieczu, w dalekim Dunaju
utopiony, stracony dla kraju…
Słyszę imię me w wieków rozłogu³³,
jak na turzym zatrąbione rogu,
Dziedzictwo
płynie echem, lecz się nie uderza
O hełm niczyj, ni się od puklerza³⁴
niczyjego odbite nie wraca,
lecz się w echu, jak chmura, roztraca…
Jako z woru owsa, tak się sieje
ziarno z mego krwawego nazwiska
I na głowy spada, i połyska,
ale w żaden się szyszak³⁵ nie dzieje³⁶
i nikomu zeń kłosu na głowie
wzwyż tryumfu nie pną aniołowie³⁷…
O mój mieczu, o mieczu mój krwawy,
zaliś nie jest ty w Polsce ostatni?
Będą jeszcze rycerze szkarłatni,
lecz nie będzie już serc bez obawy,
serc bez lęku…
W świat z daleka widno³⁸
Turkom Niemców ucieczkę bezwstydną.
Pan Zawisza do ołtarza wstawa³⁹
I z cichego wychodzi namiotu —
na miecz wsparta⁴⁰ jego ręka prawa,
a twarz smutku pełna, nie kłopotu.
Cóż kłopotać się⁴¹, gdy jedno czeka,
czyj duch nadrósł w głębizny człowieka…
I poglądał na tych, którzy, mali,
sami jedni przy nim pozostali;
Chłop, Lud, Odwaga
proste chłopy polskie, hen ze Spiża⁴²
za starostą swym spiskim przybyłe —
patrzą śmiało, gdy się śmierć przybliża,
patrzą śmiało w otwartą mogiłę…
O, maluczcy olbrzymiego ducha!
Oto jeden na ligawce⁴³ dzwoni⁴⁴,
³² eorowy — Hektor był bohaterem liay Homera, tragicznym obrońcą skazanej na zagładę Troi.
³³ rozg (daw.) — rozległa przestrzeń.
³⁴ lerz — nieiwelka, okrągła tarcza.
³⁵ szysza — rodzaj stożkowatego hełmu bez przyłbicy.
³⁶ iać si (daw.) — odziewać się.
³⁷ i niom ze os na gowie wzwy rym nie n anioowie — inwersja: i nikomu z niego aniołowie nie
pną rosnącego wzwyż kłosa triumfu.
³⁸ wino (daw.) — wiadomo.
³⁹ wsawa — dziś popr.: wstaje.
⁴⁰ na miez wsara — dziś popr.: o miecz wsparta.
⁴¹ ooać si (daw.) — martwić się.
⁴² ze ia — dziś popr.: ze Spiszu, regionu w dorzeczu Popradu, obecnie na Słowacji.
⁴³ ligawa — ludowy instrument dęty z wydrążonego pnia drzewa.
⁴⁴ wonić — tu: grać.
- Elegia na śmierć Czarnego Zawiszy

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin