Słowacki Juliusz - Do emigracji o potrzebie idei.pdf

(176 KB) Pobierz
903125772.001.png
Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-
JULIUSZ SŁOWACKI
ś
Do emigracji o potrzebie idei
Dwa są dzisiaj narody, które stoją nie pod człowiekiem, ale pod ideą narodową, nad
Naród, Siła
każdym człowiekiem, choćby najwyżej stojącym, ulatującą. Idee obu tych narodów są
materialne i grube, wszakże silne są, bo niby chęć jedną i żądanie całego narodu wyobra-
żają.
Anglia wyraża się trzema słowy: cc paoa a morz .
Patriota
Rosja zaś tymi trzema: cc paoa a ziemi .
W tych narodach każdy człowiek, nie wychodząc z szranków¹, które mu natura jego
ducha zakreśliła, może być patriotą.
Anglik, dobry zegarmistrz, czuje, iż zegarmistrzem będąc lepszym nad innych, do-
pomaga krajowi swemu w celach jego ostatecznych. Majtek², lepiej nad inne³ wiosłem
robiący, (choćby w obcym się znajdował porcie samotny) wie dobrze, że jego sztuka
i sprawność we władaniu łodzią, wyobrażenie rodząc wysokie o marynarce angielskiej,
świadczą o jej wyższości, a stąd wojnę może od ojczyzny jego oddalają. — Podobnie ko-
bieta patriotką być może, gdy wyroby angielskie w używanie wprowadza; pisarz, gdy gust
do literatury rozszerza, a tym samym język czyni powszechnym i morza nim obejmuje.
Podobnież w Rosji, każdy Rosjanin, czy to w kraju, czy za granicą będący, choćby
Rosjanin, Gra, Pieniądz
najpłochszy⁴, w osobie swojej świadectwo dać może o sile podbijającej moskiewskiej,
a to nie tylko w ważnych pracach, ale nawet w śmiałym rzuceniu pieniędzy na kartę.
W zakupieniu miłości pierwszej najsławniejszej tancerki pokazuje młodzik, iż na wszystkie
hazardowne⁵ przedsięwzięcia niesie go ducha natura i zdaje się mówić: „Oto patrzcie na
mnie! Ja młokos i szaleniec, ale podobni mojemu duchowi a wyżsi ludzie milionami
gotowi tak się rzucić, aby zajęli najwyższe stanowiska w Europie!”
To o dwóch narodach, mających ideę.
Są w Europie ludy, które niższe koniecznie być muszą z postępem czasu, albowiem
chęć swoją objawiają tylko w ideale: ideał zaś ten musi koniecznie uosobić się w człowieku.
Ideałem np. Francji był Napoleon⁶.
Przywódca
Teraz ideału nie ma⁷, nawet przeczucie o nim urodzić się nie może. A kto by chciał
Patriota, Poeta
ancuskim być patriotą, nie wie z pewnością, do której się partii ma rzucić. Jeżeli pra-
cować chce, nie wie, którą z prac patriotyzm mu każe przedsiębrać: czy drogi żelazne
prowadzić, czy Algier kolonizować, czy cukier z buraków wyciskać, czy lnianymi fabry-
¹ zrai — ogrodzony plac, gdzie odbywały się turnieje rycerskie; tu: pole zmagań, ograniczony obszar
działania.
² majte — marynarz niższej rangi, wykonujący najprostsze prace na statku.
³ epiej ad ie — dziś popr.: lepiej niż inni.
⁴ poc — niepoważny, lekkomyślny, niestały w uczuciach (tu możliwe też z ros. pacoj : zły, lichy).
⁵ azardo (daw.) — ryzykowny.
⁶ apoeo oaparte a. apoeo (–) — pierwszy konsul Republiki Francuskiej, następnie cesarz
.oraz prezydent, a potem król Włoch.
⁷ teraz idea ie ma — pamiętać trzeba, że Słowacki pisał to w r.  (przyp. redaktora wyd. źródłowego,
dr. Antoniego Małeckiego).
903125772.002.png 903125772.003.png
 
kami Anglię gubić? Jeżeli poetą jest, nie wie, ku czemu lud powołać. Wolność bowiem
stała się synonimem konstytucyjnej formy, a forma nie wystarcza natchnąć poetę.
Kraj więc taki musi oczekiwać na ideał, tj. na człowieka; a tymczasem przez czas
duchowego iterregm ⁸ upada.
W niektórych narodach duchowe i fałszywe są ideały, najczęściej przez poetów stwo-
rzone.
Niemieckim ideałem jest zawsze Markiz de Poza⁹, który z najwyższym zapałem kró-
lewskich kolan dopada, prosi o wolność druku, o zaprowadzenie wieku złotego na ziemi.
Studenci wszyscy ku niemu się podnoszą, rzemieślniczki nawet niemieckie przenikają się
duchem jego; ale już minister stanu, co mówię, nawet hoat¹⁰ i urzędnik niższy, obe-
znany z trudnością machiny rządu, kiwa głową z politowaniem, gdy mu ten ideał przed
oczy syn zapaleniec postawi. I ma słuszność.
Peel¹¹ i Wellington¹² pod ideą panowania na morzu rosną z dniem każdym, do idei
swojej modlić się mogą, myśląc o niej, bezsenne noce przepędzać; a gdy to czynią rosną,
a ministrami być nie przestają.
I przeciwnie, pruski który minister, za ideałem Szyllera¹³ poszedłszy, musiałby śmiać
się przed zwierciadłem z egzaltowanej swojej postawy i gestów.
Hiszpania ani idei nie ma, ani ideału.
Polska najnieszczęśliwsza!
Patriota, Polska, Szlachcic,
Marzenie
Zapomniawszy o misji, którą dawniej na świecie pełniła, zaczęła być naśladowniczką
ancuskich idei; we własnym zaś duchu twórczość swoją postawiła pod ideaem ooroego
aa , który w obozie arystokratycznym za myślą porządku, w demokracji zaś głośno za
równością cielesną obstaje.
Cóż zostaje tym, którzy na wzór takiego ideału kształcić się nie mogą? Cóż się stanie
ze starcem, z kupcem, z urzędnikiem cywilnym, z gospodarzem? Żaden z nich, widzimy,
w każdej chwili patriotą być nie może.
A tak kraj -milionowy przez wyłączność ideału swego pozbawił się codziennego
usiłowania dziewiętnastu, a tylko ku jednemu milionowi popisowej młodzieży obraca
swoje wejrzenie.
Gizotom¹⁴, Tiersom¹⁵ i Lamartinom¹⁶ ciągle będzie wyrzucał aż do trumny, iż nie
służyli w Ayce, i nie dopomogli jako podoficery¹⁷ do sławy oręża ancuskiego. Dla
starości jedynie staremu Peelowi przebaczy, iż sam swoją ręką nie wrzucał bomb ręcznych
do Pekinu.
Taka to bezwładność ogarnąć musi powoli masę narodu, która ciągle ku celom osta-
tecznym nie jest jako morze przez gwiazdę miesięczną podnoszona.
⁸ iterregm (łac.) — bezkrólewie; czas pomiędzy śmiercią lub abdykacją władcy a wstąpieniem na tron
następcy.
⁹ ariz de oza , własc. ariz de oa — jeden z bohaterów dramatu Do aro Friedricha Schillera.
¹⁰ orat — radca dworu; wysoki tytuł w Niemczech i Austrii od XVI do początku XX w.
¹¹ ir obert ee (–) — premier Wielkiej Brytanii w latach – oraz –.
¹² rtr eee i eigto (–) — brytyjski wojskowy i polityk.
¹³ zer , własc. riedric cier (–) — niemiecki poeta i filozof okresu romantyzmu, autor m.in.
d do radoci .
¹⁴ izot , własc. raoi izot (–) — . historyk i polityk.
¹⁵ ier , własc. dope ier (–) — . prawnik, dziennikarz, historyk i polityk.
¹⁶ poe de amartie (–) — . polityk i pisarz, tradycyjnie uważany za pierwszego twórcę .
romantyzmu.
¹⁷ podocer — dziś popr. forma M. lm: podoficerowie.
  Do emigracji o potrzebie idei
W imię ancuskich komunizmów podniosą się ruchy, wręcz zaraz przez całe drugie
masy niekomunistów niszczone.
Jezuityzm¹⁸ swoją chorągiew podniesie, a sektarze przeciw jezuitom powstaną.
A jednak wszyscy nie wycinać się, ale służyć wyższej idei powinni.
Dlatego to rzekłem, że nad ideaem aa — nie zniszczywszy go wcale, owszem
świętością go celu podnosząc — postawić trzeba z ide prai (trzecią mię-
dzy Anglią i Rosją) mat cz , która by w niebo prowadząc ku celom ostatecznym,
wskrzeszała pył drogi, po której stąpa, a człowiekowi nie hołdując żadnemu, wszystkich
podniesionych w kraj jeden zaprowadziła.
Idea dopiero wszystkie i rozmaite siły ruchu w narodzie rozwinie. I nie będzie to
Naród, Polska, Dojrzałość
odtąd naród, który ciągle na konia tylko wsiąść usiłuje, ale lud (jak powiedział jeden
z filozofów mesjanizmu) wyższy jednym idei stopnikiem na świecie, a stąd potrzebny
Bogu w spełnieniu jego woli na ziemi.
Idei każdy człowiek służyć może. A jeżeli jest jedna i najwyższa, w celu ostatecznym
stworzenia całego zamknięta, w nikim nie złamie sił, natchnień nie wystudzi, cnót nie
uczyni bezużytecznymi, ale wszystko to jako iea dcoa ooba będzie obracała w krew
jedną i w siłę narodu.
Powtarzam, tak jako Anglia, która rośnie dziś każdym zegarmistrzem i każdym kredy-
tem kupca, i każdym majtkiem, i każdym ministrem, a człowiekowi żadnemu nie oddaje
caoicie ducha swego — ale idei .
Wy, którzy w kontrakcie społecznym albo w jezuityzmie, albo w konstytucyjnych
machineriach szukacie sił waszych, dlaczegóż nie pomyśleliście o wyjęciu z dusz waszych
dawnej polskiej idei, która była zbdoaiem raj a ooci dca iego z za
trzeeiem ooci da ztic itc z dca zaprzecze , a która bez zgody duchów
trwać w żaden sposób nie mogła.
O świętą duchową wolność chodziło ojcom naszym, o formę rządu, która w przewi-
dzeniu bożym musi koniecznie nastąpić i być uczynioną przez narody.
Prawo położyli jakoby z oczekiwaniem na przyjście Chrystusa.
Chrystus
Bo oto Chrystus, przyszedłszy w starożytnej ojców naszych ojczyźnie, choćby się był
Polska
w najniższym na ziemi obywatelu urodził, podług praw ojczyzny położyć mógł eto oje
ite przeciw Herodowi, królestwo nawet swoje przyszłe zapowiedzieć, a nie znalazłaby
się była¹⁹ zaprawdę żadna karta w prawach polskich, która by go na krzyż narodowy
zaprowadziła.
Więcej powiem! Apostołowie na eto i zaprzeczeniu Chrystusa Pana oparci, podług
praw naszych wolność mieli zawiązać się w świętą konfederacją²⁰ kościoła, a słowem i czy-
nem rozprzestrzeniać ideę pańską.
A związek apostolski wywoływać mógł ducha narodów i otrzymać zgodę jednomyślną,
ogłaszającą panem i królem a oego .
Zbudowanie zatem kraju takiego było wysokim celem ojców naszych.
A niedotrwanie w tym duchu świętym obaliło ojczyznę starożytną.
Albowiem duchy, które pojmą najwyższą myśl bożą i podług tej myśli rozpoczną
Praca
świętą postępu budowę, a dla trudności pracy od myśli bożej odstąpią, zgruchotane są
pod ruiną niedokończonej budowy.
Jestże to chwałą duchów naszych, że nie czujemy się zdolni podnieść ojców roboty
Jedzenie, Pieniądz
Naród
i żyć tak, jak żyli nasi ojcowie, u których jedomo z dca nie była niepodobieństwem,
a świętość i oa jedego obatea uszanowaną była przez wszystkich, dopóki jadło, kielich
i pieniądz nie zaczęły jednomyślności i głosu ludzkiego kupować.
¹⁸ jezitzm — tu: jedna z opcji we . polityce w XIX w.; jezici — męski zakon katolicki, istniejący, aby
bronić Kościoła katolickiego przed reformacją, w XVIII i XIX w. przypisywano im bezwzględność, stosowanie
zasady, że cel uświęca środki.
¹⁹ ie zaazab i ba — daw. forma czasu zaprzeszłego, wyrażająca czynność wcześniejszą od wydarzeń
opisywanych w czasie przeszłym.
²⁰ oederacj — dziś popr. forma B. lp: konfederację.
  Do emigracji o potrzebie idei
Karze nas Bóg jako ludzi, którzy zaczęli, a ustali²¹… Jako Anioły, które widziały nie-
biosa, a nie weszły… Jako naród, który stał przewodnikiem i wzorem ludów, a zszedł
na małego naśladowcę innych narodów, teraz zaś chce iść za duchem Francuzów, Niem-
ców i Anglików, a swej przeszłości wstydzi się jako szaleństwa i snu poczętego w pijanej
młodości godzinie.
Biada wam, którzy sobie wmawiacie, że krzyżem podobni jesteście do Chrystusa,
Chrystus, Polska, Wina,
Poświęcenie
niepomni na to, że Chrystus niewinnie, owszem, wolę swą zgodziwszy z wolą Ojca, na
krzyżu cierpiał za narody.
Owszem podobni jesteście do sług, którzy rozkazu bożego nie wykonali — kościo-
Polak
łów, w których by świętość ducha ludzkiego mieszkać mogła, nie postawili — pracy
się wyrzekli — oczekiwanie serc ludzkich (utęsknionych zawsze za ideałem) zawiedli —
wyższość niższym ideom przyznali i niewytrwaniem drogę postępu opóźnili — a teraz
chcą już nie-Polakami na widownię świata powrócić.
Bo to nie-Polak, który sobie nie zostawi iti we wnętrzu ducha własnego nie
zgwałconej prawem dla ducha świętych zaprzeczeń, albo też niezdolny jest duchem świę-
tym zlać się w jedność organiczną. Nie-Polak, kto pod martwą ołowianą kartą prawa
zgodzi się być kołkiem obrotu w obrotów nieświętych machinie.
Bo nie jest ostateczną formą w myśli bożej dla ludzkości owa niby-równość przed pra-
Niewola
Polityka
wem i reprezentowana przez kilkuset myśl milionów, gdzie już reprezentanci opozycyjni
niewolnikami są, ulegając prawom, na które się nie zgodzili.
Kto dziś skupuje stronników albo wykazaniem materialnych korzyści chce obudzić
zapał Polaków, taki popełnia grzech przeciwko Duchowi świętemu ziemi naszej, dla któ-
rego Bóg nas oddał w niewolę.
Bóg bowiem chce Polski, aby czyniła oo mi oociami do trej d
ideaac ie arod .
Niemożność zrealizowania tej idei w ciele jest: duchy albowiem wasze są wysokie
i mogłyby dojść do jedności kresek²² przez miłość! Nie przez trunek i jadło…
eto także od anioła iść powinno jako eto ducha; a gdy od ciała idzie, szataństwem
jest i ziemi ohydą.
Ażali²³ ty, Emigracjo, nie jesteś jako obrzmie eto z dca położone i jednością ducha
Duch, Emigrant,
Buntownik
trzymane przeciwko wszelkim mocom widzialnym i cielesnym?
Stoisz jako wielki io dco zaprzeczcie . A Bóg sam wyraźnie ci to ukazuje,
że duchem czynisz sprawę polską; albowiem — co chwila nogi twoje toną coraz głębiej
w glinę ancuskich cmentarzy — a ty z ciała prawie wyjęta… jesteś jako w pierwszy dzień
żywa, a teraz już nawet twórczą być zaczynasz.
Czas to jest, abyś się zlała w jednej idei ognisko, na wsze strony rozrzuciła słów i czy-
nów miecze! Słyszysz wszędy o ruchach budzącego się ducha, a ty we Francję wpatrzona
nie rozumiesz, co znaczą różne elektryczne strumienie, tam i tu potrącające masy naro-
dów.
Nie chciwość to jadła ani złota, ani machin, rusza duchami ludzkimi, lecz moc Ducha
Świętego dawno już przez materialistów odepchnięta niewiarą!
Cudów pragniesz? Lecz te będą w rozbudzeniu się duchów, w objawieniu się nagłym
azej trzej poiej atr , która teraz oszukaną jest i uśpioną brzękiem różnych
opinii.
Wiedzy dostań! A bądź jako chłopek, który już teraz trzema słowy Kopernika o sto-
Wiedza, Chłop
²¹ ta — tu: przerwać działanie lub marsz z powodu zmęczenia.
²² jedo ree — jednomyślność w głosowaniu.
²³ aai (starop.) — czyż.
  Do emigracji o potrzebie idei

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin