Brzozowski Stanisław - Legenda Młodej Polski.pdf - Wolne Lektury - Aniulajda

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

STANISŁAW BRZOZOWSKI

Legenda Młodej Polski

    

adi

lei

Mli oe si i ojaiaje jak oksa li o kadaj si jak g k i

sokj li o iod e i ka si osaa dogii jak sad ieisa

idnokgai

leko kada si ea łkie sa naknienio oa ene słoa saia si

i ado nie ajał głiej o nie odnalał słaoi

ile osania do iae ski sania si ennego

ile najsasniejse gd dsa aisa ni a osa j ia nienaii

a k iena dogoenna ja ła i odanie gne do kego

dło słoo nieoieiane jak iano do sojej gle

k liie i enoi e nie en gn nie aieie

a jaiele oi a ede sski

oie najieniejsej i najlisej jaił

ssko o jese oe e nie jes as i e as do ieie i e

ieie jedna

i aj as sski na li sski k ae a ed so gd o

is k ojeie aj e o as lał

oia i isj ksik ej ka jes ła i ie nieaodna ielia

jedna

Florencja, . lipca 

 

I. ase a i isoia : Świadomość kulturalna uważa swoje życie wewnętrzne za pro-

ces samoistny i wystarczający samemu sobie: polega on na przyswajaniu sobie wartości

i treści wytwarzanych przez ǳieje; wartości te wytworzone przez historię posiadają swo-

ją własną ǳiejową logikę; przyswajając je sobie, wprowaǳamy do naszego wnętrza całe

ǳieje; dramat historyczny Europy w nas się rozgrywa. Charakter zachodniej kultury

polega na dążeniu do świadomego wytwarzania samej psychiki, samej historii. Psychika

nagromaǳająca w sobie wartości wytworzone przez ǳieje Europy nie może znaleźć dla

siebie wyzwolenia jak tylko przez zawładnięcie tym procesem ǳiejowym, który całą kul-

turę europejską, Europę psychiczną wytwarza. Społeczeństwo świadomej i wyzwolonej

pracy jest wzorem ǳiejowym, ku któremu ciąży mocą swej wewnętrznej logiki kultu-

ra. Świadomość kulturalna rozwĳa się ǳiś w kierunku wyzyskiwania pracy ǳiejów na

rzecz bezǳiejowego subiektywizmu. Tak powstaje sprzeczność zasadnicza kultury no-

woczesnej: nie może ona być wyrównana przez żaden automatyczny rozwój — krytyka

ciągłości kulturalnej — ale wymaga heroicznego zwrotu woli: heroizmu ǳiejowego jako

planu życia.

s oan : Samotna jednostka, nieznajdująca dla siebie miejsca w ży-

ciu klas posiadających, do których należy jako ǳiałacz kulturalny „Młodej Polski”. Ro-

mantyzm jako stan świadomości, wytwarzanej w społeczeństwie, lecz niezdolnej do wy-

twarzania samego społecznego życia. Zwrot współczesnej krytyki ancuskiej przeciw-

ko romantyzmowi. Sama krytyka ta powstaje w granicach romantyzmu, tj. chciałaby

przyjąć psychiczny rezultat życia, a odrzucić samą naturę tego życia. Romantyzm jako

wynik nieuchronny życia ǳiejowego, w którym prawo jest nieobecne. Głęboka krytyka

romantyzmu musi być krytyką społecznego ustroju. Wartość wewnętrzna świadomości

romantycznej zależna jest od procesu życiowego, który ją stworzył. Ubóstwo psychiczne

Młodej Polski jako wynik nicości wewnętrznej tego polskiego sas o , przeciwko któ-

remu była Młoda Polska buntem. Usiłowania przywrócenia ciągłości tradycji przez „ob-

łaskawienie” ruchu młodopolskiego i zapoznanie ǳiejowego znaczenia lat –¹.

Ciągłość tradycji jako ciągłość dobrowolnej i idealizowanej niewoli. Liryzm helotów. In-

telekt taroczkowy².

Polska ieinniała : Za organ narodowego czucia i myślenia służą nam warstwy

bierne i bezsilne. Pragnienie spokoju i wygody jako postulat ǳiejowy, założenie ﬁlozoﬁi.

Epikureizm pogodnego dogasania. Polska tragiczna: zbuǳenie się ǳiejowej siły. Pro-

blem ǳiejowy to przymierze i żywa łączność mięǳy myślą klasy robotniczej a włościań-

stwem. Jesteśmy na takiej głębokości, że myśleć trzeba o zasadniczym zwrocie w całym

ǳiejowym życiu. Krytyka tradycji. Katolicyzm jako system myśli i jako fakt ǳiejowy.

Jezuityzm jako formacja ǳiejowo-kulturalna. Stosunek ǳiejów Polski do Zachodu. Na-

sza tragiczna — wreszcie obłudna izolacja. Chrześcĳaństwo. Prawo i łaska. Chrześcĳań-

stwo jest w całkowitej sprzeczności z socjalizmem. Kościół katolicki jako chrześcĳaństwo

prawǳiwe. Katolicyzm jako powszechność izolacji. Kościół Milusińskich. Katolicyzm

Sienkiewicza. Polska, odcięta od świata, roǳina. Klasycyzm Polski zǳiecinniałej.

Mi i legend : Filozoﬁa bezwzględnego tworzenia. Krytyka języka. Słowo, wy-

twór ǳiejów, ukrywa je przed nami, staje się źródłem wszelkiego dogmatyzmu, wszelkiej

metaﬁzyki. Metaﬁzyka — mistycyzm wyrywają nas ze związku z ǳiejami obecnymi;

maskują własną naszą twórczość; oddają nas we właǳę historii minionej. Wyzwolenie

ǳiejowe. Twórcza istota społeczeństwa. Irracjonalizm zasadniczy. Filozoﬁczne znaczenie

historii. Idea prawa. Krytyka naturalizmu. Przesilenie w teorii poznania. Samowieǳa

i dojrzałość człowieka odczute jak jego zniknięcie. Granice pragmatyzmu. Krytyka em-

piriokrytycyzmu. Filozoﬁa Sorela. Vico. Idea mitów ǳiejowych. Tworzenie i jego logika.

Ocalenie naszego twórczego ja; ja głębokie. Filozoﬁa Bergsona. Młoda Polska na zasad-

niczym rozdrożu świadomości kulturalnej.

V. s nie oea : Świadomość heroiczna klasy robotniczej jako zadanie. Zabo-

bon gotowego świata. Polska bezskrzydłych. Poezja i prawda polskich klas posiadających.

Skok w próżnię. Fikcje świata istniejącego bez luǳkiego męstwa. Racjonalizm jako atro-

ﬁa woli i odwagi. Irracjonalizm słabości.

eda sa aaek : Rozkład świadomości kulturalnej i tworzenie się

świadomości heroicznej. Moment przesilenia. Ucieczka świadomości rozszczepionej. Pa-

rodia swobody; etapy dekadentyzmu. Bunt psychiczny konsumentów. Psychologia i ﬁ-

lozoﬁa śp. zasługi. Wyzwolony dekadent i robotnik. Filozoﬁa heroicznego prawa, bez-

względnego samostwarzania się luǳkości.

Polskie eaega ³: Skandal kulturalny. Patriotyczne grabarstwo: polski ro-

mantyzm jest literaturą zaginioną, apokryﬁczną. Romantyzm i „Młoda Polska”. Psycho-

logia na wspak odwrócona. I. Przemilczany i przegadany Norwid. Styl i dusza. ǲiejo-

wość bezwzględna i samotna, niewzruszona wiara. Transcendentalizm Norwida: ǲieje

jako swoboda. Cywilizacja chrześcĳańska. Katolicyzm Norwida: ﬁlozoﬁa łaski. ǲiejowe

znaczenie sztuki. II. Tragizm ǳiejowego wpływu. Ciągłość pracy i teatralizm wyobraźni.

Złuǳenia perspektywy teatralnej. Praca ǳiejowa emigracji. Emigracja i Zachód ówcze-

sny. Filozoﬁa ǳiejowego ducha. Mickiewicz i psychika europejska. Złuǳenia polskiej

¹ laa — tzw. rewolucja  roku, seria wystąpień robotniczych w Rosji i w Królestwie Polskim.

² aoko (neol.) — zdatny głównie do gry w karty (konkretnie: w taroka).

³ eaega — gmina w Bawarii, w Niemczech, słynie misteriów pasyjnych, organizowanych co  lat

od roku . Dla Brzozowskiego nazwa ta służy jako symbol naśladowania męki, chęć usprawiedliwiania się

męką od pracy.

  Legenda Młodej Polski



swobody. Monsalwat. Towiański i komuna duchowa Romina. Odwrócenie zasadniczych

dążeń romantyzmu w psychologii i myśli Młodej Polski. Młoda Polska i Krasiński. Ham-

let i Chrystus. Obłuda umęczonej psychiki. Kultura bezpłodności ǳiejowej i psycholo-

gicznej izolacji. Nieprzemĳająca prawda romantyzmu. Romantyzm i bezwzględne two-

rzenie. Praca życia Słowackiego. Znaczenie piękna. Romantyzm i światopogląd tragiczny.

Zadania twórczości polskiej.

oojenie ds : Bezǳiejowość współczesnej psychiki polskiej: jej metamor-

fozy i maski. Widmo bezǳiejowego świata. ǲiejowa rzeczywistość jako jedyny grunt

bezwzględnego tworzenia. Bankructwo fetyszyzmu naukowego. Wyzwolenie nauki ży-

wej. Proudhon. Złuǳenie naukowości. Metaﬁzyka jaźni wolnej od życia. Ibsen pocie-

szyciel. Duchowe znaczenie biologii. Nowaczyński. Psychologia bezwzględnego gestu.

Tworzenie od biologicznych głębin. Polska bezcielesna. Jaźń i biologia.

ieoska dni nas : Upiór i maszyna. Patos kultury zachodniej i ﬁlozoﬁczne

wyznania wiary rozbitków. Idea klasy robotniczej. Fikcje demokracji. Młoda Polska i Eu-

ropa psychiczna. Postulaty samoistności narodowej. Historia i tożsamość. Miriam jako

inicjator kultury zachodniej. Psychologia ponadǳiejowego absolutu. Czyste przeżycie.

Sztuka i dusza Hamsuna. Indywidualność królewska i psychologiczne atomy. Metaﬁ-

zyczne znaczenie piękna. Geneza estetyzmu: krytyka metaﬁzyczna czystej sztuki. Pater

i Miriam. Trochę zwierzęcej młodości.

aali dekaden soli : Literatura ancuska II cesarstwa; koncep-

cja sztuki i psychologia Flauberta. Świadomość kulturalna i ǳieje. Emil Zola i wiara

w naukę. Bezwzględna rzetelność psychiki: twórczość Baudelaire'a. Psychologia symbo-

lizmu. Bezwzględnie kształtowana psychika: Laforgue, Barrès. Granice literatury an-

cuskiej. Absolutne wypowieǳenie; kult psychiki zawsze gotowej.

o i ao : Wychowawcze znaczenie kultur obcych. Psychologia abstrak-

cyjnej ǳiejowości. Engels i Guliwer. Humor jako religia narodowa, jego ǳiejowe za-

łożenia. Dickens. Filozoﬁa konkretnego czasu. Humor jako heroizm konkretności. Po-

chwała śmiechu. Apologia śmieszności. Humor jako tworzenie bezwzględne. Zachodnie

bajki Stevensona. Humor jako platonizm; jako dobre sumienie bezwzględnego indy-

widualizmu. Morze jako wychowawca. Meredith. — Dusza kultury włoskiej. Filozoﬁa

wszechobecnego prawa. Vico. — Leopardi. — Carlyle i Carducci. Dusze narodów. My

i Europa.

sa saona : Religĳne znaczenie twórczości Kasprowicza. Jej momenty. Li-

ryzm Norwida. Kilka słów o Whitmanie. Bezwzględne znaczenie liryzmu. Poezja Staﬀa.

iiele ajeni : Psychologia mistycyzmu. Mistycyzm i empiryzm. Misty-

cyzm naukowy. Neomistyka jako wola chaosu. Poezja Micińskiego. Epicki stan dusz

i rozlewność mistyczna. Goethe.

a na sa klsk : Epopeja klęski. Psychologia klęski bezwzględnej. Życie

pozostawione sobie. Żeromski i sztuka zadomowiona. Złuǳenia obojętności ǳiejowej.

Reymont. Poezja Orkana. Psychologia twórczości Żeromskiego. Siedlisko wewnętrz-

nej klęski. Złuǳenia artystycznego wyzwolenia. Wyrzeczenie się woli ǳiejowej. a

o eanie i ieje ge .

anisła siaski : Walka z bezǳiejowością. I. Psychologia utworów mło-

ǳieńczych. Śmierć za życia i estetyzm. Myśl jako zjawisko estetyczne. Rozszczepienie

wewnętrzne. Moment l . Psychologia zwierciadeł. II. Tworzenie symbolicznego czy-

nu. Myśl jako gest. Czyn w teatrze. Czyn jako linia. Dusza bezǳiejowa i naród: strach

przed zoologią ǳiejów. III. Znaczenie illeid . Przyjęcie odpowieǳialności za czyn ir-

racjonalny i konkretny. Usiłowanie wyjścia poza logikę indywidualną. kałka , olesła .

Wyznanie Poo . Znaczenie trwałe twórczości Wyspiańskiego. Tworzenie się Europy

żywych, swobodnie stworzonych narodów. Książka niniejsza.

.  „”  

iadoo klalna aa soje ie enne a oes saoisn i saaj

sae soie olega on na sajani soie aoi i ei aan e ieje

aoi e oone e isoi osiadaj soj łasn iejo logik sajaj

je soie oaa do nasego na ałe ieje daa ison o nas

  Legenda Młodej Polski



si oga aake aodniej kl olega na deni do iadoego aania

saej siki saej isoii Psika nagoaaja soie aoi oone e

ieje o nie oe nale dla sieie olenia jak lko e aładniie o

ese iejo k ał kl eoejsk o sin aa ołeeso

iadoej i olonej a jes oe iejo k ke i o sej en

nej logiki kla iadoo klalna oa si i kienk skiania a

iej na e eiejoego sieki ak osaje seno asadnia kl

nooesnej nie oe ona nana e aden aoan oj kka

igłoi klalnej ale aga eoinego o oli eoi iejoego jako lan

Byłoby rzeczą ciekawą i pożyteczną zdać sobie sprawę, jakiego roǳaju pojęcia i wy-

obrażenia kojarzą się ǳiś w umyśle przeciętnego Europejczyka z wyrazem „kultura”,

„kultura nowoczesna”. Sam wyraz nie schoǳi z ust i mimo woli nasuwa się remini-

scencja z Carlyle'a⁴, iż wszelkie sprawy życia rozstrzygają się w ciszy, że hałaśliwa uwaga

oznacza najczęściej zanik jakiejś funkcji, niezdolność całkowitą do wypełniania czynności

i prac, o których się mówi. Kiedy rozważa się styl, strukturę myślową ǳieł i pisarzy, do

których określenie „kulturalny” stosowane jest ǳiś najczęściej, nabiera się dość ǳiw-

nego wyobrażenia o tym, jakiego roǳaju pojęcia mają nasi współcześni o warunkach

i naturze wielkich procesów historycznych. W samej rzeczy, typem „kulturalnego” w no-

Piękno

woczesnym stylu umysłu są luǳie w roǳaju Rèmy de Gourmonta⁵, Anatola France'a⁶,

Oscara Wilde'a⁷, Patera⁸, Jerzego Simmla⁹ itp. Cechuje ich wszystkich jedna wspólna

właściwość: oto wykorzystanie wielkich doświadczeń dorobków ǳiejowych dla celów

indywidualnych; cechuje ich taki stosunek do całego zasobu myśli, uczuć, wartości wy-

tworzonych przez luǳkość, jak gdyby całe zadanie historii redukowało się do tego, by

wytworzyć w umyśle danej jednostki obraz świata harmonĳny, piękny lub zaciekawiają-

cy.

Kulturą nazywa się ǳisiaj przetwarzanie pracy ǳiejowej luǳkości i jej dorobku na

czyniące zadość aspiracjom indywidualnym subiektywne sny o życiu umysłów giętkich

i wyraﬁnowanych.

Zadajmy sobie trud przeanalizowania dokładnie i szczerze procesów psychologicznych

Sztuka, Wychowanie

oznaczanych przez nas jako nabywanie kultury, a przekonamy się, że mają one na ogół

charakter ucieczki intelektualnej, oddalenia się od tego, co stanowi treść naszego nowo-

czesnego życia. Wydaje się rzeczą niezaprzeczalną, że potrzeby życia czynnego, w którym

bierzemy uǳiał, odgrywają barǳo małą i przeważnie negatywną rolę w tym procesie.

Nikt nie zechce twierǳić, że nowoczesna literatura i sztuka powstają pod naciskiem im-

pulsów bezpośrednich, dążeń mających za zadanie zabezpieczyć istnienie i trwanie danej

grupy luǳkiej. Niewątpliwą zaś jest rzeczą, że wszystko, co wartość kultury przez nas

oǳieǳiczonej stanowi, w ten właśnie zostało wytworzone sposób. Swój intelekt, swoją

wrażliwość zdobył człowiek, walcząc o swe istnienie: są to dorobki społecznej walki o byt.

ǲiś nabywamy je, oddalając się od tego zasadniczego stanowiska życiowego, które je wy-

tworzyło. Przyswajanie sobie wyników ǳiałalności, pracy, walki ǳiejowej, olbrzymie-

go twórczego życiowego procesu historii nie jest związane ze zdolnościami i dążeniami

⁴ alle oas (–) — szkocki satyryk i eseista, a przede wszystkim historyk i ﬁlozof historii,

popularyzator i jeden z twórców swoistej historiozoﬁi zwanej heroizmem. Wzbuǳał kontrowersje jako spo-

łeczny komentator i miał duży wpływ na myśl prawicową w epoce wiktoriańskiej. ǲieła: oaeoie e

dla oae i ieiasek oaesa isoii , ao esas .

⁵ de oon (–) — ancuski poeta, pisarz i krytyk, przedstawiciel symbolizmu. Pisownia

„Rémy de Gourmont” jest błędna; spopularyzował i stosował ją tłumacz de Gourmonta, Ezra Pound (winno

być: „Remy”).

⁶ ane naole (–) — właśc. François-Anatole Thibault, ancuski poeta, pisarz i ǳiennikarz.

Laureat literackiej Nagrody Nobla (). Najsłynniejsze ǳieła France'a to: odnia lesa onnad (),

osoda od lo si k () oraz ogoie łakn ki ().

⁷ ilde sa (–) — irlanǳki pisarz, poeta i dramaturg. Słynął z ekstrawaganckiego i amoralnego

trybu życia. Najsłynniejsze ǳieła: Poe oiana aa (), ala Lad indeee (), oiea

e naenia (), M idealn (), d oani na seio ().

⁸ Pae ale oaio (–) — angielski krytyk literacki i pisarz, znawca antyku i renesansu, uprawiał

krytykę impresjonistyczną.

⁹ iel eog (–) — niemiecki socjolog, ﬁlozof, eseista i teoretyk kultury. Twórca mikrosocjolo-

gii, prekursor socjologii coǳienności. Autor m.in.: ilooi ienia (), ojologii () i ilooi kl

().

  Legenda Młodej Polski



Brzozowski Stanisław - Legenda Młodej Polski.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: