Dwie płcie, dwa mózgi VI 2005.pdf

DWIE P¸CIE,

Ró˝nice w budowie i aktywnoÊci

mi´dzy mózgiem kobiety

a m´˝czyzny sà znaczne.

Ich poznanie mo˝e przyczyniç si´

do opracowania w∏aÊciwych

dla p∏ci metod leczenia depresji,

schizofrenii i innych schorzeƒ

P ewnego pochmurnego styczniowego dnia tego roku

Lawrence Summers, rektor Harvard University, rozp´ta∏

prawdziwà burz´. Wystarczy∏a sugestia, ˝e jednà z przyczyn

nieproporcjonalnie ma∏ej liczby kobiet naukowców mogà byç

wrodzone ró˝nice w budowie mózgu obu p∏ci, by roznieciç

na nowo spór ciàgnàcy si´ od koƒca XIX wieku. Wtedy to na-

ukowcy wykazali, ˝e mózg kobiety jest zwykle mniejszy ni˝

m´˝czyzny, i niektórzy zacz´li powo∏ywaç si´ na ten fakt ja-

ko argument przemawiajàcy za mniejszà sprawnoÊcià inte-

lektualnà p∏ci pi´knej.

A jednak do dziÊ nikt nie znalaz∏ ˝adnego dowodu na to,

˝e anatomiczne odmiennoÊci uniemo˝liwiajà kobietom si´-

ganie po akademickie laury w matematyce, fizyce czy in˝y-

Larry Cahill

24 ÂWIAT NAUKI

CZERWIEC 2005

DWA MÓZGI

nierii [ ramka na stronie 31 ]. Wykazano natomiast, ˝e mózg

m´˝czyzny i kobiety jest pod wieloma wzgl´dami bardzo po-

dobny. Niemniej naukowcy badajàcy ró˝ne aspekty jego funk-

cjonowania, od przetwarzania mowy i sposobu odnajdowania

drogi po zapami´tywanie emocji, w ciàgu ostatnich 10 lat

udokumentowali tak˝e zdumiewajàcà liczb´ strukturalnych,

biochemicznych i czynnoÊciowych ró˝nic mi´dzy p∏ciami.

Owe ró˝nice sà nie tylko interesujàcymi osobliwoÊciami

wyjaÊniajàcymi, dlaczego m´˝czyêni tak ch´tnie oglàdajà

Âwiat wed∏ug Bundych . Majà one znacznie powa˝niejsze kon-

sekwencje. Przemawiajà za koniecznoÊcià opracowania

odmiennych dla obu p∏ci metod leczenia wielu zaburzeƒ:

depresji, uzale˝nieƒ, schizofrenii czy zespo∏u stresu poura-

zowego (PTSD). Sprawiajà ponadto, ˝e naukowcy zajmujàcy

si´ strukturà i funkcjà mózgu muszà uwzgl´dniaç p∏eç ba-

danych podczas analizy wyników, a w∏aÊciwie ju˝ podczas

rekrutacji ochotników – w przeciwnym razie powinni liczyç

si´ z faktem, ˝e wnioski mogà byç mylàce.

Wyrzeêbiç mózg

DO NIEDAWNA NEUROLODZY sàdzili, ˝e zró˝nicowanie budowy

mózgu obu p∏ci dotyczy w zasadzie tylko tych obszarów, któ-

re odpowiadajà za zachowania rozrodcze. W artykule „Sex

Differences in the Brain”, opublikowanym w Scientific Ame-

rican w 1966 roku, Seymour Levine ze Stanford University opi-

sa∏, jak hormony p∏ciowe powodujà, ˝e samce szczurów wspi-

CZERWIEC 2005 ÂWIAT NAUKI 25

najà si´ na samice, te zaÊ pr´˝à grzbiet

w ∏uk i wypinajà zad, by zwabiç zalotni-

ków. Levine wspomnia∏ w swej pracy

tylko o jednej cz´Êci mózgu – podwzgó-

rzu, ma∏ej strukturze le˝àcej u podstawy

mózgu, odpowiedzialnej za regulacj´

wytwarzania hormonów oraz kontrol´

podstawowych zachowaƒ, takich jak je-

dzenie, picie i seks. W konsekwencji ca-

∏e pokolenie neurologów wychowa∏o si´

w przeÊwiadczeniu, ˝e „p∏ciowe zró˝ni-

cowanie mózgu” odnosi si´ wy∏àcznie

do zachowaƒ rozrodczych, hormonów

p∏ciowych i podwzgórza.

˝e pewne rejony kory czo∏owej, miejsca,

gdzie zachodzi wiele procesów poznaw-

czych, sà wi´ksze u kobiet ni˝ u m´˝-

czyzn, podobnie jak cz´Êç kory lim-

bicznej bioràcej udzia∏ w reakcjach

emocjonalnych. Z kolei u m´˝czyzn

wi´ksze sà niektóre obszary kory cie-

mieniowej, która uczestniczy w procesie

orientowania si´ w przestrzeni, oraz cia-

∏o migda∏owate – struktura pobudzana

przez informacje o ∏adunku emocjonal-

nym. Ró˝nice dotyczàce rozmiaru pew-

nych obszarów (i inne opisywane w tym

artykule) sà wzgl´dne – oddajà propor-

w mózgu m´˝czyzny. Po zliczeniu neu-

ronów w próbkach pobranych od zmar-

∏ych naukowcy ustalili, ˝e u m´˝czyzn

dwie z szeÊciu warstw kory tego rejonu

zawierajà mniejszà liczb´ neuronów w

jednostce obj´toÊci. Podobne wyniki uzy-

skano nast´pnie dla p∏ata czo∏owego.

Neurolodzy mogà teraz zajàç si´ zbada-

niem, czy ró˝nice te korelujà ze zdolno-

Êciami poznawczymi – na przyk∏ad czy

wzrost g´stoÊci neuronów w korze s∏u-

chowej kobiet poprawi ich wyniki w te-

stach sprawnoÊci j´zykowej.

Ró˝nice anatomiczne mogà byç w du-

˝ej mierze spowodowane aktywnoÊcià

hormonów p∏ciowych dzia∏ajàcych na

uk∏ad nerwowy w okresie p∏odowym.

Wp∏ywajà one na rozwój struktur móz-

gu i tworzenie po∏àczeƒ mi´dzy neuro-

nami, kszta∏tujàc architektur´ i zag´sz-

czenie komórek w ró˝nych obszarach.

Co ciekawe, te rejony mózgu, które w

badaniach Goldstein wykazywa∏y zale˝-

ne od p∏ci zró˝nicowanie anatomiczne,

odpowiadajà u zwierzàt rejonom o naj-

wi´kszej liczbie receptorów hormonów

p∏ciowych. Zale˝noÊç mi´dzy wielkoÊcià

pewnych obszarów u doros∏ych a miej-

scem dzia∏ania hormonów p∏ciowych w

˝yciu p∏odowym przemawia za tym, ˝e

przynajmniej niektóre ró˝nice w funk-

cjach poznawczych nie sà pochodnà kul-

tury ani zmian hormonalnych w okresie

dojrzewania p∏ciowego, lecz istniejà ju˝

w chwili narodzin.

Intrygujàce wyniki badaƒ nad zachowaniem ludzi

i zwierzàt to kolejne argumenty za tezà,

˝e mózgi obu p∏ci ró˝nià si´ ju˝ w chwili narodzin.

Poglàd ten nie wytrzyma∏ jednak kon-

frontacji z nowszymi spostrze˝eniami

podkreÊlajàcymi wp∏yw p∏ci na wiele

aspektów dzia∏ania ludzkiego mózgu,

jak pami´ç, emocje, widzenie, s∏yszenie,

rozpoznawanie twarzy czy odpowiedê

na stres. Przez ostatnie 5–10 lat poja-

wia∏o si´ coraz wi´cej takich obserwacji

w zwiàzku z wprowadzeniem nowych

metod badaƒ: emisyjnej tomografii

pozytonowej (PET) i czynnoÊciowego

magnetycznego rezonansu jàdrowego

(fMRI) – zaawansowanych, nieinwazyj-

nych technik obrazowania medyczne-

go, które umo˝liwiajà podglàdanie dzia-

∏ania mózgu ˝yjàcych osób.

DoÊwiadczenia przeprowadzone ty-

mi metodami ujawni∏y anatomiczne

zró˝nicowanie rozmaitych obszarów

rozsianych po ca∏ym mózgu. Jill M.

Goldstein i jej wspó∏pracownicy z Har-

vard Medical School wykorzystali ma-

gnetyczny rezonans jàdrowy do zmie-

rzenia wielkoÊci wielu obszarów

korowych i podkorowych. Odkryli m.in.,

cj´ wielkoÊci danej struktury do ca∏ko-

witej wielkoÊci mózgu badanej osoby.

Jak si´ przypuszcza, ró˝nice w wiel-

koÊci pewnych obszarów mózgu od-

zwierciedlajà ich znaczenie dla orga-

nizmu. I tak naczelne polegajà raczej

na wzroku ni˝ na w´chu, szczury zaÊ

odwrotnie. W zwiàzku z tym w mózgu

naczelnych odpowiednio wi´kszy ob-

szar zajmuje si´ przetwarzaniem wra-

˝eƒ wzrokowych, u szczurów natomiast

dominujà struktury zwiàzane z funk-

cjonowaniem zmys∏u w´chu. Te anato-

miczne dysproporcje mi´dzy mózgiem

m´˝czyzny i kobiety mogà wi´c powo-

dowaç, ˝e sposób ich funkcjonowania

jest odmienny.

Ró˝nice mi´dzy p∏ciami da si´ za-

uwa˝yç tak˝e na poziomie komór-

kowym. Grupa Sandry Witelson z

McMaster University wykaza∏a, ˝e za-

g´szczenie neuronów w niektórych cz´-

Êciach kory p∏ata skroniowego, zwiàza-

nej z przetwarzaniem i rozumieniem

mowy, jest wi´ksze w mózgu kobiety ni˝

Wrodzone sk∏onnoÊci

KILKA FRAPUJ Ñ CYCH OBSERWACJI dokona-

nych podczas badaƒ behawioralnych

potwierdza, ˝e niektóre ró˝nice mi´dzy

p∏ciami pojawiajà si´ jeszcze przed uro-

dzeniem. Przez lata naukowcy wykazy-

wali, ˝e ch∏opcy i dziewczynki inaczej

dobierajà sobie zabawki. Ch∏opcy wy-

bierajà raczej pi∏ki i samochody, pod-

czas gdy dziewczynki ch´tniej si´gajà

po lalki. Ale nikt nie potrafi∏ rozstrzy-

gnàç, czy te preferencje sà podyktowa-

ne kulturà, czy mo˝e wrodzonymi w∏a-

ÊciwoÊciami mózgu.

Aby odpowiedzieç na to pytanie, Me-

lissa Hines z City University London

wraz z Gerianne M. Alexander z Texas

A&M University postanowi∏y przyjrzeç

si´ ma∏pom – naszym najbli˝szym ku-

zynom ze Êwiata zwierzàt. Grupie kocz-

kodanów zielonosiwych da∏y do wyboru

ró˝ne zabawki: szmaciane lalki, ci´˝a-

rówki oraz troch´ innych, neutralnych

p∏ciowo przedmiotów, jak ksià˝ki z ob-

Przeglàd / Dwa mózgi

n Neurobiolodzy odkryli anatomiczne, biochemiczne i funkcjonalne ró˝nice mi´dzy

mózgiem kobiety i m´˝czyzny.

n OdmiennoÊci dotyczà niemal ca∏ego mózgu – rejonów zaanga˝owanych w mówienie,

pami´ç, emocje, widzenie, s∏yszenie, a tak˝e odnajdowanie drogi.

n Naukowcy pracujà nad ustaleniem, jak te ró˝nice p∏ciowe powiàzaç ze sposobem

myÊlenia i zachowania si´ kobiet i m´˝czyzn. Odkrycia na tym polu mogà przyczyniç si´

do opracowania p∏ciowo specyficznych metod leczenia zaburzeƒ psychicznych

– schizofrenii, depresji, uzale˝nieƒ i zespo∏u stresu pourazowego.

26 ÂWIAT NAUKI

CZERWIEC 2005

zabrali kamer´ wideo na oddzia∏ po∏o˝-

niczy, by zarejestrowaç sk∏onnoÊci jed-

nodniowych noworodków. Pokazywano

im albo przyjacielskie twarze studentek,

albo ruchome mechanizmy, które kolo-

rem, wielkoÊcià i kszta∏tem przypomi-

na∏y twarze studentek, a nawet zawie-

ra∏y przemieszane elementy obrazujàce

ich charakterystyczne cechy. Aby unik-

nàç stronniczoÊci, badacze na tym eta-

pie doÊwiadczenia nie znali jeszcze p∏ci

dzieci. Gdy obejrzano nagrane taÊmy,

okaza∏o si´, ˝e dziewczynki d∏u˝ej ob-

serwowa∏y rzeczywiste twarze, podczas

gdy ch∏opców ciekawi∏y g∏ównie obiek-

ty mechaniczne. Tak wi´c odmiennoÊç

zainteresowaƒ by∏a ewidentna od pierw-

szego dnia ˝ycia, z czego wynika, ˝e

zró˝nicowanie p∏ciowe jest wbudowa-

ne w nasz aparat poznawczy ju˝ w ∏o-

nie matki.

RÓ˚NA WIELKOÂå

Ró˝nice anatomiczne mi´dzy mózgiem

kobiety i m´˝czyzny znajdujemy we

wszystkich p∏atach. Gdy zespó∏ Jill M.

Goldstein z Harvard Medical School

zmierzy∏ wzgl´dnà obj´toÊç wybranych

obszarów kory mózgu (wyra˝onà jako

u∏amek ca∏kowitej obj´toÊci mózgu), oka-

za∏o si´, ˝e inne obszary mózgu sà wi´k-

sze u kobiet, a inne u m´˝czyzn ( poni˝ej ).

Niejasne pozostaje, czy te anatomiczne

rozbie˝noÊci sà przyczynà ró˝nic w zdol-

noÊciach poznawczych.

P∏at

ciemieniowy

P∏at

czo∏owy

P∏at

potyliczny

P∏at

skroniowy

W szponach stresu

P ¸ CIOWE ZRÓ ˚ NICOWANIE biochemicznych

cech mózgu i jego konstrukcji anato-

micznej w wielu przypadkach wp∏ywa na

to, jak m´˝czyêni i kobiety reagujà na

zmiany w otoczeniu oraz jak odbierajà

i zapami´tujà sytuacje stresowe. Dobrze

to widaç na przyk∏adzie cia∏a migda-

∏owatego. Naukowcy, m.in. Goldstein,

zaobserwowali, ˝e jest ono wi´ksze u

m´˝czyzn ni˝ u kobiet, a u samców

szczurów neurony tego obszaru tworzà

liczniejsze po∏àczenia z innymi komór-

kami nerwowymi ni˝ u samic. Mo˝na

wi´c przypuszczaç, ˝e ró˝nice anato-

miczne przyczyniajà si´ do odmienne-

go reagowania obu p∏ci na stres.

Aby oceniç, czy cia∏o migda∏owate sa-

micy i samca rzeczywiÊcie inaczej od-

powiada na stres, zespó∏ Kathariny

Braun z Otto-von-Guericke-Universität

w Magdeburgu w Niemczech na krót-

ko odstawi∏ m∏ode koszatniczki od mat-

ki. Dla tych po∏udniowoamerykaƒskich

OBSZARY WI¢KSZE U KOBIET

OBSZARY WI¢KSZE U M¢˚CZYZN

razkami. Okaza∏o si´, ˝e samce najd∏u-

˝ej zajmowa∏y si´ zabawkami dla ch∏op-

ców, samice zaÊ sp´dza∏y czas tak jak

dziewczynki. Ksià˝ki z obrazkami i inne

neutralne zabawki okaza∏y si´ jednako-

wo interesujàce dla obu p∏ci.

To raczej ma∏o prawdopodobne, by

koczkodany dzia∏a∏y pod presjà ludzkiej

kultury. Wyniki badania dowodzà wi´c,

˝e dobór zabawek przez dzieci jest przy-

najmniej w cz´Êci spowodowany wro-

dzonymi ró˝nicami biologicznymi. Roz-

bie˝ne preferencje, jak równie˝ wszystkie

anatomiczne odmiennoÊci w budowie

mózgu obu p∏ci pojawi∏y si´ prawdopo-

dobnie w toku ewolucji jako efekt presji

selekcyjnej. W badaniach, w których u˝y-

to zabawek, zarówno ch∏opcy, jak i sam-

ce koczkodanów, wybierajà te przedmio-

ty, które mogà byç wprawiane w ruch i

prowokujà przepychanki i utarczki. Wy-

daje si´, ˝e cechy te pozwalajà na çwicze-

nie zachowaƒ przydatnych podczas polo-

waƒ czy zdobywania partnerki. Podobnie

mo˝na przyjàç hipotez´, ˝e osobniki p∏ci

˝eƒskiej wybierajà zabawki sprzyjajàce

doskonaleniu umiej´tnoÊci niezb´dnych

w przysz∏oÊci podczas wychowywania

dzieci.

Zespó∏ Simona Barona-Cohena z Uni-

versity of Cambridge obra∏ innà, rów-

nie pomys∏owà drog´ badania wp∏ywu

genów i wychowania na kszta∏towanie

odmiennoÊci mi´dzy kobietà i m´˝-

czyznà. Naukowcom znany by∏ fakt, ˝e

niemowl´ta p∏ci m´skiej i ˝eƒskiej w

ró˝nym stopniu interesujà si´ innymi

ludêmi. Baron-Cohen ze swojà stu-

dentkà Svetlanà Lutchmayà opisali fakt,

˝e jednoroczne dziewczynki sp´dzajà

wi´cej czasu na obserwowaniu matki

ni˝ jednoroczni ch∏opcy. A gdy tak

ma∏ym dzieciom pozwoli si´ wybieraç

film do oglàdania, dziewczynki d∏u˝ej

patrzà na obrazy twarzy ludzkich, pod-

czas gdy ch∏opcy sk∏aniajà si´ ku filmom

o samochodach.

OczywiÊcie preferencje te mogà byç

skutkiem ró˝nic w sposobie zajmowa-

nia si´ niemowl´tami odmiennej p∏ci

przez doros∏ych. Aby wyeliminowaç ten

czynnik, Baron-Cohen i jego studenci

LARRY CAHILL uzyska∏ tytu∏ doktora neu-

rologii w 1990 roku w University of Cali-

fornia w Irvine. Nast´pne dwa lata sp´-

dzi∏ w Niemczech, badajàc mechanizmy

uczenia si´ i zapami´tywania u suwaków

(drobnych gryzoni blisko spokrewnionych

z myszoskoczkami) za pomocà ró˝nych

technik obserwowania komórek mózgu,

po czym powróci∏ do Irvine, gdzie obec-

nie jest profesorem nadzwyczajnym na

Wydziale Neurobiologii i Zachowania i

cz∏onkiem Center for the Neurobiology of

Learning and Memory.

CZERWIEC 2005 ÂWIAT NAUKI 27

Okaza∏o si´ tak˝e, ˝e neurony hipo-

kampa dzia∏ajà inaczej u samic i sam-

ców, przynajmniej podczas nabywania i

zapami´tywania doÊwiadczeƒ. Janice

M. Juraska z University of Illinois i jej

wspó∏pracownicy wykazali, ˝e uloko-

wanie szczurów we wzbogaconym Êro-

dowisku (klatki pe∏ne zabawek oraz to-

warzystwo innych szczurów sprzyjajàce

oddzia∏ywaniom spo∏ecznym) powodo-

wa∏o inne zmiany w strukturze komó-

rek nerwowych hiopokampa u samic, a

inne u samców. U samic obfitoÊç bodê-

ców wzmaga∏a rozga∏´zianie si´ den-

drytów, wieloramiennych struktur przy-

pominajàcych korzenie drzew, które

odbierajà sygna∏y od innych komórek

nerwowych. Zmiany te przypuszczalnie

odzwierciedla∏y wzrost liczby po∏àczeƒ

mi´dzy neuronami, co – jak si´ uwa˝a –

ma zwiàzek z powstawaniem pami´ci.

W przypadku samców z∏o˝one Êrodowi-

sko nie mia∏o ˝adnego wp∏ywu na sto-

pieƒ rozga∏´zienia dendrytów lub na-

wet nieznacznie go zmniejsza∏o.

Jednak w sytuacjach stresowych cza-

sami lepiej uczà si´ samce szczurów. Ze-

spó∏ Tracey J. Shors z Rutgers Universi-

ty odkry∏, ˝e krótka ekspozycja na seri´

jednosekundowych elektrowstrzàsów

poprawia∏a wykonywanie wyuczonych

zadaƒ i jednoczeÊnie zwi´ksza∏a g´stoÊç

po∏àczeƒ dendrytycznych z innymi neu-

ronami w mózgach samców, niekorzyst-

nie zaÊ wp∏ywa∏a na procesy pami´cio-

we i liczb´ po∏àczeƒ mi´dzy neuronami

samic. Odkrycia takie majà interesujàce

implikacje spo∏eczne. Im wi´cej wiemy

o odmiennoÊciach mechanizmów zapa-

mi´tywania informacji, tym lepiej mo-

˝emy kszta∏towaç i ró˝nicowaç warun-

ki uczenia si´ ch∏opców i dziewczynek.

Choç hipokamp samiczek szczurów

niekorzystnie reaguje na ostry stres, to

wydaje si´ bardziej odporny na przed∏u-

˝ajàce si´ dzia∏anie bodêca stresowego.

Zespó∏ Cheryl D. Conrad z Arizona State

University zamknà∏ szczury na szeÊç go-

dzin w drucianej klatce, co wywo∏uje

niepokój tych zwierzàt. Nast´pnie na-

ukowcy ocenili odpornoÊç neuronów hi-

pokampa na ÊmiercionoÊnà neuro-

toksyn´ (jest to standardowa metoda

mierzenia wp∏ywu stresu na komórki).

D∏ugotrwa∏e ograniczenie ruchu spra-

wi∏o, ˝e neurony hipokampa samców

sta∏y si´ bardziej wra˝liwe na toksyn´,

nie obserwowano natomiast ˝adnego

efektu u samic. Ta i podobne do niej ob-

serwacje wskazujà, ˝e samice sà znacz-

NATURALNE PREFERENCJE

Koczkodany zielonosiwe ( Cercopithecus aethiops )

obserwowane przez Gerianne M. Alexander z Texas

A&M Univeristy oraz Meliss´ Hines z City Univer-

sity London wykazywa∏y podczas wybierania za-

bawek takie same preferencje jak ch∏opcy i dziew-

czynki. Samce ( górne zdj´cie ) sp´dza∏y wi´cej

czasu na zabawie ci´˝arówkami, podczas gdy sa-

mice ( dolne zdj´cie ) bardziej interesowa∏y si´ lal-

kami ( wykres ). Taki wzór zachowaƒ przemawia za

tym, ˝e równie˝ ludzkie wybory w dzieciƒstwie mo-

gà byç w du˝ej mierze wynikiem szczególnego

ukszta∏towania obwodów neuronalnych, a nie wy-

∏àcznie efektem wychowania.

„M¢SKIE”

ZABAWKI

„KOBIECE”

ZABAWKI

PI¸KA

SAMOCHÓD

POLICYJNY

LALKA CZERWONA

MISKA

Samce Samice

gryzoni, które w naturalnym Êrodowisku

˝yjà w du˝ych koloniach, ka˝da, nawet

chwilowa, izolacja musi byç wstrzàsem

emocjonalnym. Naukowcy zmierzyli na-

st´pnie g´stoÊç receptorów serotoniny

na neuronach ró˝nych obszarów móz-

gu. Serotonina to neuroprzekaênik

(czàsteczka sygna∏owa przenoszàca

informacj´ mi´dzy neuronami), który

ma kluczowe znaczenie dla zachowaƒ

emocjonalnych. (Fluoksetyna np., ina-

czej prozac, bioxetin lub deprexetin,

przed∏u˝a dzia∏anie serotoniny, blo-

kujàc jej wychwyt zwrotny ze szczeliny

synaptycznej).

Naukowcy umieÊcili m∏ode koszat-

niczki w takim miejscu, by s∏ysza∏y na-

wo∏ywania matki, i odkryli, ˝e ten bo-

dziec s∏uchowy powodowa∏ wzrost

g´stoÊci receptorów serotoniny na neu-

ronach cia∏a migda∏owatego m∏odych

samców, natomiast obni˝a∏ ich g´stoÊç

u samic. Choç trudno na tej podstawie

wyciàgaç wnioski dotyczàce ludzi, wyni-

ki te wskazujà, ˝e jeÊli coÊ podobnego

dzieje si´ w mózgu dzieci, to oddzielenie

od matki mo˝e w diametralnie odmien-

ny sposób wp∏ywaç na samopoczucie

noworodków ró˝nej p∏ci. Eksperymen-

ty podobne do opisanego sà niezb´dne

do wyjaÊnienia, dlaczego zaburzenia l´-

kowe sà o wiele cz´stsze u dziewczynek

ni˝ u ch∏opców.

Kolejnym rejonem mózgu, nieco ina-

czej zbudowanym u kobiety i m´˝czy-

zny, a tak˝e reagujàcym na stres w za-

le˝ny od p∏ci sposób, jest hipokamp

– struktura bioràca udzia∏ w przechowy-

waniu wspomnieƒ oraz zapami´tywa-

niu punktów orientacyjnych w terenie.

Techniki obrazowania konsekwentnie

pokazujà, ˝e hipokamp jest wi´kszy u

kobiet. Ta anatomiczna ró˝nica zdaje si´

dobrze korelowaç z tym, w jaki sposób

m´˝czyêni i kobiety odnajdujà drog´. Z

wielu badaƒ wynika, ˝e panowie ch´t-

niej pos∏ugujà si´ okreÊlaniem odleg∏oÊci

i kierunków (tzw. nawigacja zliczenio-

wa), podczas gdy panie skupiajà si´ na

rozpoznawaniu charakterystycznych

obiektów (punktów topograficznych). In-

teresujàce, ˝e podobne ró˝nice zaobser-

wowano tak˝e u szczurów. Samce poru-

szajà si´ w labiryncie, wykorzystujàc

informacj´ o kierunku i po∏o˝eniu, pod-

czas gdy samice w tych samych koryta-

rzach odnajdujà drog´ dzi´ki punktom

orientacyjnym. (Naukowcom pozosta∏o

jeszcze do udowodnienia, ˝e samce

szczurów niech´tnie pytajà o drog´).

28 ÂWIAT NAUKI

CZERWIEC 2005

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: