USTRÓJ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ PODSUMOWANIE Na czele państwa stał król wybierany w elekcji viritim. Król podpisywał dwa zestawy dokumentów: artykuły henrykowskie i pacta conventa. Uprawnienia króla: 1. W zakresie władzy ustawodawczej: - zwoływał i odwoływał sejm - bez jego zgody żadna ustawa nie miała mocy prawnej - posiadał inicjatywę ustawodawczą. 2. W zakresie władzy wykonawczej: - mianował urzędników państwowych - był naczelnym wodzem armii. Władzę ustawodawczą miał sejm walny. W senacie po Unii Lubelskiej zasiadało 140 członków. W skład senatu wchodzili: 1. marszałek wielki – odpowiedzialny za działalność dworu królewskiego, dbał o bezpieczeństwo publiczne i króla; 2. marszałek nadworny – zastępca marszałka wielkiego; 3. kanclerz – kierował kancelarią publiczną, był odpowiedzialny za politykę zagraniczną i administrację wewnętrzną państwa; 4. podkanclerzy – zastępca kanclerza; 5. podskarbi – kierował skarbem państwa. Do senatu wchodzili też urzędnicy terytorialni, wojewodowie i kasztelanowie oraz biskupi i arcybiskupi rzymskokatoliccy. Senat miał inicjatywę ustawodawczą. Izba poselska składał się po Unii Lubelskiej ze 170 członków (122 z Polski i 48 z Litwy). Do sejmu wchodzili też przedstawiciele miasta Krakowa i Wilna, ale bez prawa głosu. Posłowie byli wybierani na sejmikach ziemskich. Posłowie byli zaopatrzeni na sejm w instrukcje poselskie, musieli na sejmie brać udział w głosowaniu według instrukcji, ograniczało to samodzielność posłów.Kadencja sejmu trwała 2 lata. Obradował pod przewodnictwem marszałka wybieranego spośród posłów. Sejm obradował na: - zebraniach plenarnych (cała izba obraduje razem) - komisjach sejmowych – komisje był wybierane spośród posłów i odpowiadały przed sejmem. Podstawowymi zadaniami sejmu było ustawodawstwo i kontrola finansów państwa i króla. W sejmie szlacheckim panowała zasada jednomyślności – wszyscy musieli się zgodzić, żeby ustawa przeszła. Ponieważ jednomyślność nie jest możliwa, w sejmie stosowano praktykę ucierania głosów – gdy grupa posłów sprzeciwiała się ustawie to ich pomijano, a jeżeli było ich więcej to tak ich przekonywano, że zmieniali w końcu zdanie. Ta praktyka była stosowana do połowy XVII wieku. W drugiej połowie XVII wieku doszło do rygorystycznego przestrzegania tej zasady, gdy jeden poseł się sprzeciwiał to ustawa nie przechodziła. Były różne rodzaje sejmów: - zwykłe – co 2 lata - nadzwyczajne - konwokacyjne – dla uchwalenia wolnej elekcji i pacta conventa. Na sejmach konwokacyjnych obowiązywała zasada większości głosów. W II połowie XVII wieku praktyką stały się sejmy konfederacyjne, ponieważ sejmy były ciągle zrywane, dlatego dla załatwienia ważnych spraw grupa posłów zawiązywała konfederację dla załatwienia tej konkretnej sprawy i nie obowiązywało na tych sejmach liberum veto. Władzę wykonawczą miał król i urzędnicy, którzy byli senatorami i ci którzy nie byli w senacie: - podskarbi nadworny - odpowiadał za finanse dworu - hetman wielki i polny – dowodzili armią pod nieobecność króla urzędnicy terytorialni: - wojewodowie – zarządzali województwem, dowodzili pospolitym ruszeniem na swoim terenie i ustalali taksy wojewodzińskie (ceny za towary) - kasztelanowie – (zarządzali kasztelaniami). Do senatu nie wchodzili starostowie. Urzędnicy byli mianowani dożywotnio przez króla, byli nieusuwalni i niezależni. PODZIAŁ TERYTORIALNY Korona dzieliła się na 2 prowincje: - Wielkopolskę - Małopolskę Prowincje dzieliły się na województwa, kasztelanie, starostwa. SKARB PAŃSTWA Dochody były: 1. Stałe: - z królewszczyzn - z podatków (chłopi i mieszczanie) - specjalny podatek, który płacili Żydzi - cła i myta - regalia królewskie - sprzedaż urzędów. 2. Niestałe - podatki nadzwyczajne. SIŁA ZBROJNA Podstawą było pospolite ruszenie. Oprócz tego było jeszcze wojsko stałe: - wojsko kwarciane – do obrony granic - piechota wybraniecka – na każde 20 łanów z królewszczyzn wybierano do piechoty jednego chłopa, wtedy jego gospodarstwo było zwalniane z pańszczyzny - obce regimenty – wojsko zaciężne - w XVI wieku pojawiły się wojska prywatne magnatów. SĄDOWNICTWO Ponieważ społeczeństwo polskie było podzielone na stany, dla każdego stanu było oddzielne sądownictwo i prawa: 1. Dla duchowieństwa - sądy kościelne oparte na prawie kanonicznym 2. Dla szlachty - sądy ziemskie, sędziów wybierano na sejmikach. Instytucją odwoławczą początkowo był król, lecz potem za Stefana Batorego król utracił te prawa i utworzono trybunały jako sądy apelacyjne. Były trybunały: koronny i litewski. Były to najwyższe instancje dla szlachty. 3. Mieszczanie mieli sądy miejskie, ale większość utraciła prawa na rzecz królewskiego marszałka. 4. Chłopi – sądownictwo patrymonialne.
cobra519