O INTEGRACJ� SPO�ECZN� M�ODOCIANYCH I DOROS�YCH UPO�LEDZONYCH UMYS�OWO Materia�y z sympozjum pod redakcj� IGNACEGO WALDA Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1978 Zygmunt Piotrowski Redaktor W�adys�aw Sto�owski Redaktor techniczny El�bieta Mlicyneska Korektor Barbara Majewska � Copyright by � Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Warszawa 1978 T >?U�Jv.ilJ>W, Warszawa 1978 . . Wydawnictwa Szkolne l Pedagogiczne Wydanie pierwsze. Nak�ad 2000 + 257 egz. Arkuszy: drukarskich 10; wydawniczych 8,63 V - Oddano do sk�adania dnia 07. 01.1978 r. ; <� � Podpisano do druku dnia 26 VI 1978 r. i,- Druk uko�czono w grudniu 1978 r. Papier drukow_y satynowany kl. V, 65 g, 61X06 om zam�wienie nr 4W3/STO/K. Cena z� 40,� 5^105 � WSiP Zak�ad Graficzny w �odzi Ignacy Wdld S�OWO WPROWADZAJ�CE * Punktem wyj�cia do przygotowania niniejszej ksi��ki by�y przeredagowane materia�y Sympozjum Polskiego Zespo�u do Ba- da� Naukowych nad Upo�ledzeniem Umys�owym, przeprowadzo- nego 24 listopada 1975 r. w Warszawie. Zesp� do Bada� Naukowych nad Upo�ledzeniem Umys�owym powsta� w r. 1969 przy Towarzystwie Walki z Kalectwem, a na- st�pnie, w r. 1972 przeszed� do Towarzystwa Przyjaci� Dzieci. Zesp� stawia� sobie jako zadanie: skupienie przedstawicieli r�- nych dyscyplin w celu krzewienia wsp�czesnych pogl�d�w na temat upo�ledzenia umys�owego, inspiracji bada� w tej dziedzinie oraz stworzenia forum, na kt�rym przedstawiciele r�nych spe- cjalno�ci mogliby wymienia� swoje do�wiadczenia. Zesp� ma w swoim dorobku zorganizowanie w r. 19?o w Warszawie II Kongresu Mi�dzynarodowego Stowarzyszenia do Bada� Nau- kowych nad Upo�ledzeniem Umys�owym, przygotowanie mate- ria��w dotycz�cych upo�ledzenia Umys�owego na i Krajowy Kongres Rehabilitacji w r. 1971, zorganizowanie sesji popularno- naukowej, konkursu na prace badawcze po�wi�cone problema- tyce upo�ledzenia umys�owego, wsp�prac� z szeregiem o�rodk�w badawczych i r�ne opracowania programowe i legislacyjne. Zesp� jest czynnym cz�onkiem Stowarzyszenia Mi�dzynarodo- wego do Bada� Naukowych nad Upo�ledzeniem Umys�owym, a jego przedstawiciele uczestniczyli, poza wspomnianym ju� Kongresem warszawskim, w Kongresie w Hadze w r 1973 i w Waszyngtonie w r. 1976. Wyb�r tematu Sympozjum w r. 1975 podyktowany by� istot- nymi wzgl�dami naukowymi i spo�ecznymi. Tradycyjnie s�owa �upo�ledzony umys�owo" kojarzy�y si� z poj�ciem dziecka upo�ledzonego, dlatego te�, kiedy by�a mowa o upo�ledzeniu umys�owym, zazwyczaj zaw�a�o si� kr�g rozwa- �a� do dzieci. Podej�cie to by�o szeroko rozpowszechnione nie tylko w�r�d os�b nie przygotowanych fachowo. Pami�tam, �e kiedy w roku 1965 prowadzono w Instytucie Psychoneurologicz- nym badania nad postawami lekarzy i psycholog�w w stosunku do upo�ledzonych umys�owo, zwr�cili�my si� z ankiet� do du�ej grupy lekarzy r�nych specjalno�ci i psycholog�w. Jedno z pyta� ankiety brzmia�o: jaki lekarz specjalista powinien zajmowa� si� upo�ledzonymi umys�owo? Ogromna wi�kszo�� lekarzy i psycho- log�w odpowiedzia�a, �e powinien to by� psychiatra dzieci�cy. To niedostrzeganie faktu, �e dzieci upo�ledzone umys�owo dora- staj�, odbija�o si� nie tylko na niezauwa�aniu upo�ledzonych umys�owo doros�ych. Wyra�a�o si� ono r�wnie� w traktowaniu umys�owo upo�ledzonych, bez wzgl�du na wiek, jako wyro�ni�- tych dzieci, tak jakby poziom inteligencji mia� by� jedynym Wska�nikiem decyduj�cym o mo�liwo�ciach i potrzebach cz�owie- ka. A tymczasem upo�ledzeni umys�owo dorastaj�, zmieniaj� si� ich potrzeby i sytuacja, i rzecz� niezb�dna jest rozwa�enie spe- cyficznych potrzeb tej grupy os�b. Temu w�a�nie celowi Zesp� do Bada� Naukowych nad Upo�ledzeniem Umys�owym postano- wi� po�wi�ci� specjalne spotkanie. By�o to pierwsze polskie sympozjum na ten temat, cho� po- szczeg�lne prace po�wi�cone tej problematyce publikowali ju� uprzednio przedstawiciele r�nych dyscyplin. Spotkanie nasze zgromadzi�o pracownik�w r�nych dziedzin, poniewa� jest to problematyka, w kt�rej zbiegaj� si� zainteresowania medycyny, psychologii, pedagogiki, nauk spo�ecznych, prawnych itd. By�o ono zar�wno okazj� do przedstawienia stanowisk poszczeg�lnych dyscyplin, jak i do mi�dzydyscyplinarnej dyskusji. Wiadomo z bada� epidemiologicznych, �e zmiana wymaga� spo�ecznych w r�nych okresach �ycia ludzkiego wp�ywa na wska�niki rozpowszechnienia upo�ledzenia umys�owego w popu- lacji. O ile w wieku szkolnym liczb� dzieci upo�ledzonych umy- s�owo szacuje si� na 2�3%, to w populacji doros�ej odsetek os�b funkcjonuj�cych jako upo�ledzone jest znacznie mniejszy. Wi��e si� to przede wszystkim z tym, �e wielu lekko upo�ledzonych funkcjonuje w spo�ecze�stwie na poziomie zadowalaj�cym, przy- stosowuje si� do niego i nie jest traktowana jako upo�ledzeni umys�owo. Niemniej przeto pozostaje znaczna grupa os�b zar�w- no g��biej upo�ledzonych, jak i cz�� lekko upo�ledzonych, kt�- rzy nie potrafi� sprosta� zadaniom doros�ego �ycia i wymagaj�, w ma�ym zreszt� stopniu, opieki lub pomocy. Tradycyjnie r�wnie� uwa�a�o si�, �e sprawa upo�ledzonych, zw�aszcza g��biej upo�ledzonych, to sprawa zak�ad�w dla g��biej upo�ledzonych. Nic my�niejszego. Prowadzone przez nas ostatnio badania nad losow� pr�b� g��biej upo�ledzonych umys�owo, kt�- rych wiek obecnie waha si� od 15 dof 25 roku �ycia, wskazuj�, �e tylko 17�/o tej m�odzie�y przebywa w zak�adach dla upo�ledzo- nych umys�owo. Ogromna wi�kszo�� upo�ledzonych, w tym i g��- biej upo�ledzonych, przebywa w spo�ecze�stwie. Zastanowienie si� zatem nad potrzebami upo�ledzonych, ich mo�liwo�ciami, po- trzebami w zakresie s�u�b i plac�wek zwi�zanych ze spo�ecze�- stwem jest spraw� ogromnej wagi. Ksi��ka niniejsza stanowi pr�b� prezentacji podstawowych problem�w w tym zakresie. Tak wi�c zosta�y przedstawione za- gadnienia polityki spo�ecznej wobec upo�ledzonych umys�owo na tle og�u zagadnie� polityki spo�ecznej i polityki spo�ecznej w stosunku do wszystkich kategorii upo�ledzonych. Zagadnieniu temu po�wi�cony jest rozdzia� przygotowany przez M. Soko��w-' sk�. Istotn� spraw� jest zagadnienie aspekt�w prawnych, doty- cz�cych upo�ledzonych umys�owo. Jest to tym istotniejsze, �e w przygotowanym obecnie i z�o�onym do Ministerstwa Zdrowia i Opieki Spo�ecznej projekcie ustawy o ochronie zdrowia psychi- cznego, problematyka upo�ledzonych umys�owo zar�wno od stro- ny przestrzegania ich praw, jak i stworzenia podstawy prawnej dla rozwoju odpowiednich s�u�b i plac�wek zaj�a sporo miejsca. Spraw� t� omawia R. Garlicki. Zagadnienie o ogromnym znaczeniu spo�ecznym, przede wszy- stkim ze wzgl�du na liczebno�� tej grupy upo�ledzonych, a mia- nowicie lekkie upo�ledzenie umys�owe i -jego uwarunkowania spo�eczne przedstawione zosta�o w pracy A. FiTkowskiej-Ma�kie- wie� i A. Ostrowskiej, na podstawie bada� prowadzonych obecnie przez Instytut Filozofii i Socjologii PAN. Trzy nast�pne prace dotycz� podstawowych dla przystosowa- nia spo�ecznego upo�ledzonych zagadnie� nauczania, przygotowa- nia zawodowego i organizacji pracy. S� to artyku�y H. Borzysz- kowej, B. G�reckiego i J. Malinowskiego. Istotne zadania, szczeg�lnie w zakresie pomocy g��biej upo�le- dzonym, stoj� przed pomoc� spo�eczn�. Zagadnienia te zar�wno od strony zak�ad�w, jak i pomocy p�otwartej i otwartej, przed- stawione s� w pracy O. Horoszewicza. Szczeg�ln�, jedn� z najtrudniejszych spraw w tej dziedzinie jest sprawa upo�ledzonych umys�owo na wsi. Jest to sprawa trudniejsza ze wzgl�du na ograniczon� dost�pno�� na wsi roz- maitych s�u�b. Problematyce tej po�wi�cone jest opracowanie E. Andrzejewskiej, Z. Cz�api�skiej, J. Radwa�skiej, J. Radwa�- skiego i J. Serejskiego. Do spraw najbardziej chyba przemilczanych nale�� u nas sprawy �ycia seksualnego upo�ledzonych umys�owo. Sprawy te, kt�re na �wiecie budz� du�e zainteresowanie i sta�y si� przedmio- tem rosn�cej literatury 1, w Polsce, praktycznie rzecz bior�c, nie by�y dot�d dyskutowane. Dlatego te� prosili�my A. Jaczewskiego o wprowadzenie do dyskusji na ten temat, w nadziei, �e b�dzie ona kontynuowana przy dalszych okazjach. Praca J. Dziedzica po�wi�cona jest problematyce wychowania fizycznego i sportu w procesie rehabilitacji os�b upo�ledzonych umys�owo. Publikacja nasza zawiera r�wnie� raporty z bada� lub spra- wozdania dotycz�ce wybranych istotnych zagadnie� zwi�zanych z problematyk� przystosowania w spo�ecze�stwie os�b upo�ledzo- nych umys�owo 2. Prezentowana ksi��ka nie ro�ci sobie pretensji do wyczerpu- j�cego przedstawienia sprawy, ani te� do podania pe�nego recep- tariusza w�a�ciwego post�powania. Zale�a�o nam przede wszyst- kim na wskazaniu nowoczesnych kierunk�w bada� i post�powa - 1 Por. np. F. F. De la Gruz, G. D. La Veck (red.): Human Sexuality and the Mentally Retarded, Penguin Books, Baltimore 1974, pp. XII -)- 352. 2 W publikacji niniejszej zamieszczono wybrane doniesienia. ni� praktycznego. Trudno�ci w sformu�owaniu konkretnych pro- gram�w w tej dziedzinie wi��� si� z dwoma przyczynami: 1. W nowoczesnych koncepcjach naukowych k�adzie si� nacisk na potrzeb� integracji upo�ledzonych umys�owo ze spo�ecze�- stwem i na zasad� normalizacji w organizowaniu s�u�b i plac�- wek. W�r�d badaczy i praktyk�w toczy si� wci�� sp�r o kszta�t i granice normalizacji w konkretnych warunkach spo�ecznych. Sp�r ten nie jest do ko�ca rozstrzygni�ty, dlatego te� nie spos�b proponowa� konkretnych rozwi�za� organizacyjnych. Utopi� by- �oby zreszt� oczekiwanie, �e mo�liwe jest stworzenie takiego optymalnego modelu, kt�ry pasowa�by**do wszystkich r�norod- nych i zmieniaj�cych si� przecie� warunk�w spo�ecznych. 2. Nasze do�wiadczenia krajowe zbierane s� w warunkach okre�lonej sytuacji zastanej. Jest to sytuacja, w kt�rej np. o�wia- ta specjalna jest roz...
rl98ps