Andrzej Giry�ski, Stefan Przybylski Integracja spo�eczna os�b upo�ledzonych umys�owo w �wietle ujawnianych do nich nastawie� spo�ecznych Wy�sza Szko�a Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1993 Badania finansowane przez Resortowy Program Bada� Podstawowych 111.32 Kierownik: prof. dr hab. Jan Pa�czyk Wydanie pracy finansowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej Opiniowali: doc. dr Marianna Marek-Ruka prof.dr hab. Zofia S�kowska Redaktor: Julita Kobos � Copyright by Wydawnictwo Wy�szej Szko�y Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Warszawa 1993 Sk�ad tekstu: Przedsi�biorstwo Handlu i Us�ug �Dalatel", Warszawa, Al. Niepodleg�o�ci 221. Druk: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej Nak�ad 200 egz. ^^ J 111.32 SPIS TRE�CI i221. WST�P Rozdzia� I. PROBLEMY KSZTA�CENIA INTEGRACYJNEGO Rola os�b upo�ledzonych umys�owo w integracji spo�ecznej............... Pe�nosprawni r�wie�nicy uczni�w upo�ledzonych umys�owo a kszta�cenie inte- gracyjne ...............................""rrr."": .".".-.""*].. Nauczyciele a integracja uczni�w niepe�nosprawnych .................. Rodzice a kszta�cenie integracyjne................................ Spo�ecze�stwo a integracja spo�eczna.............................. Rozdzia� II. METODOLOGIA BADA� Problemy i pytania badawcze Techniki badawcze Teren bada� Osoby badane Rozdzia� III. ANALIZA I INTERPRETACJA WYNIK�W BADA� Do�wiadczenia nauczycieli szk� masowych z pracy z dzie�mi upo�ledzonymi umys�owo.............................................. Stan kontakt�w zachodz�cych mi�dzy dzie�mi pe�nosprawnymi a ich r�wie�- nikami o obni�onym poziomie intelektualnym w ocenie nauczycieli szk� masowych ............................................. Kszta�cenie dzieci upo�ledzonych umys�owo w opinii nauczycieli szk� maso- wych ................................................. Stan deklarowanej przez nauczycieli wiedzy z zakresu pedagogiki specjalnej . Dostrzeganie przez nauczycieli pracuj�cych z dzie�mi upo�ledzonymi umys�o- wo mo�liwo�ci wsp�lnego nauczania dzieci o r�nym poziomie intelektu- alnym .................,.............................. Dostrzeganie przez nauczycieli pracuj�cych z upo�ledzonymi umys�owo po- trzeby istnienia kontakt�w mi�dzy dzie�mi o zr�nicowanym poziomie inte- lektualnym ............................................. Integracja spo�eczna dzieci upo�ledzonych umys�owo w ocenie nauczycieli szk� specjalnych, preferowane formy kszta�cenia.................. Dostrzeganie przez m�odzie� pe�nosprawn� zr�nicowania mo�liwo�ci intelek- tualnych os�b stanowi�cych �rodowisko spo�eczne ................. Stan wiedzy m�odzie�y pe�nosprawnej o osobach upo�ledzonych umys�owo i jej kontakty z r�wie�nikami upo�ledzonymi umys�owo ............. Gotowo�� uczni�w pe�nosprawnych do w��czenia si� w proces integracji szko- lnej i pozaszkolnej z r�wie�nikami o obni�onym poziomie intelektualnym . 8 10 12 13 16 18 20 22 33 36 38 38 61 Ocena dotychczasowych kontakt�w z r�wie�nikami pe�nosprawnymi dokonana przez uczni�w najstarszych klas szk� specjalnych .................. 65 Dostrzeganie przez uczni�w ucz�szczaj�cych do plac�wek szkolnictwa specjal- nego potrzeby i mo�liwo�ci wsp�lnej nauki z r�wie�nikami pe�nosprawnymi 67 Stopie� zadowolenia dziecka z upo�ledzeniem umys�owym i jego rodzic�w z okre�lonej plac�wki kszta�cenia specjalnego...................... 71 Pogl�dy rodzic�w posiadaj�cych dziecko pe�nosprawne i rodzic�w posiadaj�- cych dziecko niepe�nosprawne na temat potrzeby i miejsca kszta�cenia dzie- ci z upo�ledzeniem umys�owym ............................... 75 Stan kontakt�w spo�ecznych dzieci o r�nych mo�liwo�ciach intelektualnych w ocenie rodzic�w, korzy�ci i niebezpiecze�stwa z tym zwi�zane ......... 80 Typowe formy sp�dzania wolnego czasu przez m�odzie� ucz�szczaj�c� do pla- c�wek szkolnictwa specjalnego w opinii i ocenie rodzic�w ............ 85 Stan znajomo�ci i dotychczasowe kontakty �rodowiska lokalnego z osobami upo�ledzonymi umys�owo.................................... 87 Dostrzeganie przez badanych potrzeby istnienia kontakt�w os�b o r�nym po- ziomie intelektualnym ...................................... 90 Opinie �rodowiska lokalnego na temat potrzeby i miejsca kszta�cenia dzieci z upo�ledzeniem umys�owym................................. 94 Sytuacja rodzin wychowuj�cych dziecko upo�ledzone umys�owo w ocenie ba- danych ................................................. 97 Dystans spo�eczny ujawniany przez �rodowisko w stosunku do upo�ledzonych umys�owo w zestawieniu z innymi kategoriami os�b niepe�nosprawnych . . 100 S�dy badanych grup spo�ecznych o osobach niepe�nosprawnych.......... 109 /^Nastawienia badanych grup spo�ecznych do os�b upo�ledzonych umys�owo wynikaj�ce z zastosowania testu zda� niedoko�czonych.............. 111 Podsumowanie, uwagi i wnioski ko�cowe ......................... 114 ZA��CZNIKI: 1. Ankieta dla nauczycieli szk� masowych ........................ 120 2. Ankieta dla nauczycieli klas/szk� specjalnych dla dzieci upo�ledzonych umys�owo w stopniu lekkim................................. 123 3. Ankieta dla nauczycieli klas/szk� specjalnych dla dzieci upo�ledzonych umys�owo w stopniu umiarkowanym i znacznym .................. 126 4. Ankieta dla rodzic�w dzieci pe�nosprawnych ..................... 129 5. Ankieta dla rodzic�w dzieci z plac�wek szkolnictwa specjalnego....... 131 6. Ankieta dla uczni�w klas najstarszych szk� masowych.............. 134 7. Kwestionariusz wywiadu do badania stosunku uczni�w szk� specjalnych do r�wie�nik�w ucz�cych si� w szkole masowej................... 137 8. Kwestionariusz wywiadu do badania �rodowiska lokalnego (s�siedzi bli�si) 139 9. Kwestionariusz wywiadu do badania �rodowiska lokalnego (s�siedzi dalsi) 141 BIBLIOGRAFIA........................................... 143 WST�P Na przestrzeni lat stosunek spo�ecze�stwa do os�b niepe�nosprawnych ulega� zmianom. Pocz�tkowo ewoluowa� od eliminowania tych os�b (zabijania) do izolowania ich od szerszych kr�g�w spo�ecze�stwa. By� to okres, kt�ry mo�na nazwa� okresem segregacji, a histori� opieki, wychowania i nauczania � histori� segregacji. Okres przeciwstawny do wspomnianego nazywamy okresem integracji os�b niepe�nosprawnych ze spo�ecze�stwem. Ma on tak�e swoj� historyczn� perspektyw�. Historia integracji wi��e si� przede wszystkim z rozwojem jej teorii, kt�ra r�wnie� znalaz�a zastosowanie w praktycznej realizacji w �yciu spo�ecznym. Pocz�tek historii integracji jest trudny do ustalenia. Niemniej jednak, nie wdaj�c si� w historyczne rozwa�ania, mo�na powiedzie�, �e idea ta zacz�a nabiera� rozg�osu w latach sze��dziesi�tych naszego stulecia. W latach tych w wielu krajach zmienia� si� przede wszystkim stosunek do os�b niepe�nosprawnych i kreowano nowe zasady, kt�re spowodowa�y wkr�tce zmiany instytucjonalne. 'Lata sze��dziesi�te to budowanie w wielu krajach podwalin do innego sposobu widzenia osoby niepe�no- sprawnej. ��czy�o si� to przede wszystkim z tworzeniem nowej terminologii i nada- waniem starym poj�ciom nowych znacze�. Powstanie tej terminologii pozwoli�o tworzy� nowe prawa, kt�re torowa�y drog� do innej rzeczywisto�ci, do nowych rozwi�za� instytucjonalnych. Wszystko to, co dzia�o si� wok� spraw dotycz�cych integracji, mia�o sw�j spo�eczny rezonans. Przyjmowanie nowego sposobu my�lenia, a w konsekwencji i dzia�ania, na- st�powa�o w r�nych krajach z wi�kszymi lub mniejszymi oporami. Najwcze�niej i najszerzej idea ta, ten spos�b traktowania niepe�nosprawnych zyska�y spo�eczny akces w Stanach Zjednoczonych i niekt�rych krajach skandynawskich (g��wnie w Szwecji), w p�niejszym czasie w Wielkiej Brytanii i we W�oszech. W Polsce zainteresowano si� ni� w latach siedemdziesi�tych. Ukaza�o si� wtedy N wiele publikacji, w kt�rych pr�bowano przedstawi� jej istot�, zalety i wady (A. Hulek, 1969, 1977; O. Lipkowski, 1976). W tym czasie �rodowisko zajmuj�ce si� problemami terapii i praktyki pedagogiki specjalnej podzieli�o si� na dwa obozy, przy czym nie by�o to wynikiem konfliktu mi�dzy zwolennikami a przeciwnikami tej idei, gdy� granica podzia�u by�a umiejscowiona mi�dzy zwolennikami integracji ca�kowitej (totalnej) a zwolennikami integracji cz�ciowej! 4^ .<// Polaryzacja stanowisk w �rodowisku maj�cym wp�yw na kszta�towanie polityki kszta�cenia sprawi�a, i� przyj�te w konsekwencji rozwi�zania maj� charakter po�redni i s� swego rodzaju p�rodkami. Z jednej strony stwarzaj� one mo�liwo�� integracji ca�kowitej, z drugiej za� � akceptuj� i podtrzymuj� takie formy kszta�cenia, kt�re niewiele maj� wsp�lnego z ide� integracji. Istnieje zatem potrzeba bli�szego poznania i oceny funkcjonuj�cego w Polsce systemu kszta�cenia. W przeprowadzonych badaniach poddano analizie pewien wycinek realizowanej idei integracji w naszej polskiej rzeczywisto�ci. Jest nim funkcjonuj�cy w kraju sys- tem kszta�cenia dzieci, kt�re w przyj�tej u nas nomenklaturze okre�lane s� jako upo�ledzone umys�owo. Analiza ta jest szczeg�lnie istotna, gdy� dotyczy najlicz- niejszej populacji (spo�r�d innych wyr�nionych u nas kategorii niepe�nosprawno�ci) i bardzo zr�nicowanej wewn�trznie (od niewielkiego upo�ledzenia a� do bardzo g��bokiego). Wycinkowo�� przeprowadzonych bada� polega na tym, �e uwzgl�dnio- no w nich jedynie cz�� owej populacji, a mianowicie dzieci i m�odzie� w wieku szkolnym. Pomini�to jak�e istotne w ca�o�ciowym rozpatrywaniu tego zjawiska problemy dzieci (a zw�aszcza ich rodzin) w wieku przedszkolnym, jak te� problemy os�b doros�ych (praca, wypoczynek itp.). Wynika�o to jedynie z ograniczonych mo�liwo�ci organizacyjnych, technicznych czy materialnych. Postawienie swego rodzaju diagnozy, po kilkunastu latach podejmowania r�norakich pr�b s�u��cych integracji, mo�e ukaza�, w jakim st...
rl98ps