Psychologia wychowawcza - Maria Przetacznik - Gierowska.txt

	Maria Przetacznik-Gierowska Ziemowit W�odarski 
	PSYCHOLOGIA WYCHOWAWCZA
	Wydanie sz�ste rozszerzone i zmienione.
	Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1994.



Ok�adk� i strony tytu�owe projektowa� Roman KirylenkoRedaktor Danuta SulewskdRedaktor techniczny Stanis�awa Rzepkowska.
	Tytu� dotowany przez Ministra Edukacji Narodowej.
	list.
	Uopyright@by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp.z o o.
	Warszawa 1994.
	ISBN 83-01-11331-6.


	Cz�� druga.
Psychologia wychowania 


Rozdzia� 23.
RӯNE KONCEPCJE WYCHOWANIA.
	Wprowadzenie Wychowanie w systemie nauk pedagogicznych Wielo�� koncepcji i definicji-Wychowanie a nauczanie i kszta�cenie-Poj�cie wychowania Wychowanie jako przedmiot analizy psychologicznej Dzia�alno�� wychowawcza-Proces wychowania-�rodowisko wychowawcze-Zmienno�� cel�w w r�nych okresach �ycia Wychowanie a kszta�towanie osobowo�ci Zakres i granice oddzia�ywa�-Wychowanie jako jeden z wyznacznik�w rozwoju osobowo�ci e Zale�no�� od r�nic indywidualnych-Rola wychowania w rozwoju osobowo�ci Tw�rcze aspekty wychowania Wychowanie konstruktywne a wychowanie masowe-Stymulowanie aktywno�ci tw�rczej e Ukierunkowanie dzia�ania na kreatywne zadania osobiste i spo�eczne e Wychowanie przez sztuk� Podsumowanie Pytania sprawdzaj�ce Zadania.

	Wprowadzenie.
Termin, wychowanie"jest u�ywany zar�wno w j�zyku naukowym, jak i w j�zyku potocznym.
Potoczne poj�cie wychowania ma wiele znacze� subiektywnych, zale�nych od tego, kto pos�uguje si� tym s�owem i w jakiej sytuacji je stosuje.
Wychowanie jest ponadto przedmiotem bada� i rozwa�a� w naukach humanistycznych, przede wszystkim w pedagogice, lecz tak�e w historii, psychologii, socjologii, filozofii i in.
Zaznacza si� to cz�sto w nazwie subdyscyplmy, mieszcz�cej si� w obr�bie dyscypliny podstawowej-np.historia wychowania, psychologia wychowawcza, socjologia wychowania lecz zwi�zanej tak�e z systemem nauk pedagogicznych.
W tym rozdziale, rozpoczynaj�cym drug� cz�� podr�cznika, po�wi�con� psychologicznej problematyce wychowania, zestawimy niekt�re wsp�czesne S.
Skorupka tSlowmk frazeologiczny ��zyka polskiego t.
U 1968, s.639-640)wyr�ni� 17 r�nych kontekst�w s�owa, wychowanie"i 5 kontekst�w czasownika, wychowywa�': 1)jak(np.starannie, surowo), 2)kogo-na czym(np.na wzorach klasycznych), 3)kogo-w czym(np.w poszanowaniu dla starszych), 4)kogo na kogo(np.na dobrego obywatela), 5)na ludzi(w sensie og�lnym: , pokierowa� w�a�ciwie czyim� wychowaniem').
	koncepcje pedagogiczne i psychologiczne.
Uka�emy ponadto wybrane aspekty proces�w i zjawisk wychowawczych, kt�re s�-czy te� mog� sta� si� w przysz�o�ci-przedmiotem docieka� psycholog�w.

	Wychowanie w systemie nauk pedagogicznych.
Wychowanie a nauczanie i kszta�cenie.
Wychowanie stanowi jedno z podstawowych poj�� w naukach pedagogicznych.
Poj�cia o analogicznym, cho� nie takim samym zakresie, to nauczanie Bwwwwe czy kszta�cenie, jakkolwiek temu ostatniemu nadaje si� czasami znaczenie �?g?
'�'szersze, podobne do tego, w jakim wyst�puje ono w potocznych kontekstach: kszta�cenie umys�u i serca, cia�a i ducha itp.
Kszta�cenie wyst�puje w�wczas jako poj�cie nadrz�dne w stosunku do wychowania i nauczania.
R�wnie� wychowanie spe�nia w niekt�rych koncepcjach pedagogicznych podobn� nadrz�dn� rol�.
Ma ono w�wczas znaczenie szersze, obejmuj�ce, ca�okszta�t oddzia�ywania"wychowawc�w i �rodowiska wychowawczego na jednostk� lub grup�(por.np.
Wo�oszyn, l 962), w odr�nieniu od jego w�szego znaczenia, kt�re dotyczy przede wszystkim oddzia�ywania na osobowo�� cz�owieka(por.np.
Muszy�ski, 19851.
Poj�cie wychowania w pedagogice.
R�norodno�� koncepcji wychowania w pedagogice nie sprowadza si� do szeroko�ci zakresu tego poj�cia: wa�niejsze wydaj� si� jako�ciowe sk�adniki teorii wychowania, wyznaczaj�ce charakterystyczne cechy przypisywane wychowaniu.
Nie wchodz�c w szczeg�y ani w historyczne uwarunkowania i oceny tych teorii zwr�cimy uwag� jedynie na pewne-niekiedy alternatywne sposoby rozumienia wychowania w pedagogice, zw�aszcza na te, kt�re s� istotne dla psychologii wychowawczej.
Wychowanie jako oddzia�ywanie na rozw�j dzieci i m�odzie�y przeciwstawia si� wychowaniu permanentnemu v, ustawicznemu, jakie zachodzi w ci�gu ca�ego �ycia cz�owieka.
Wychowanie naturalne poprzez udzia� jednostki w r�nych formach �ycia spo�ecznego w jej naturalnym �rodowisku, np.w rodzinie lub grupie r�wie�niczej, przeciwstawia si� wychowaniu instytucjonalnemu, np.w przedszkolu, szkole czy w rozmaitych plac�wkach opieku�czych, kt�re w zale�no�ci od swoich zada� urzeczywistniaj� okre�lone programy wychowawcze.
Te dwa rodzaje wychowania cz�sto wzajemnie si� uzupe�niaj�.
Do��cza si� do nich tzw.wychowanie masowe za pomoc� �rodk�w masowego przekazu, takich jak radio, prasa czy telewizja, dostarczaj�cych nie tylko informacji, lecz i wzorc�w post�powania.
Wychowaniu teleologicznemu, realizuj�cemu w praktyce z g�ry za�o�one i wytyczone cele ideologiczne(np.kszta�towanie okre�lonego pogl�du na �wiat s�u��ce tworzeniu i/lub umacnianiu ustroju spo�eczno-politycznego), mo�na przeciwstawi� wychowanie aksjologiczne, wywodz�ce si� z systemu warto�ci i oparte na analizie wsp�czesnych system�w filozoficznych.
Poj�cie wychowania w pedagogice.
Analiz� krytyczn� koncepcji wychowania socjalistycznego i pr�by stworzenia pedagogiki dzia�aj�cej na zasadzie odmiennego ni� dot�d paradygmatu mo�na znale�� min.w pracy zbiorowej pod redakcj� 2.
	Kwieci�skiego i 1.
	Witkowskiego Ku pedagogii pogrmiczd(1990).


	Wychowanie instrumentalne, polegaj�ce na, urabianiu"wychowanka, kt�ry staje si� w�wczas przedmiotem manipulacji pedagogicznych, pozostaje w sprzeczno�ci z wychowaniem podmiotowym, opartym na stymulowaniu w�asnej aktywno�ci jednostki, w spos�b po�redni wyzwalaj�cy zachowania i dzia�ania tw�rcze.
Te alternatywy mo�na by mno�y�, nie zamierzamy jednak ukaza� ca�okszta�tu problem�w nurtuj�cych wsp�czesn� pedagogik�, lecz raczej pragniemy przedstawi� niekt�re typowe dla niej kontrowersje.
Psychologia wychowania mo�e przyczyni� si� zar�wno do ich g��bszej analizy, jak i do ich rozwi�zania.

	Wychowanie jako przedmiot analizy psychologicznej.
Psychologia wychowawcza korzysta z dorobku nauk pedagogicznych i dyscyplin z nimi powi�zanych.
Wiedza o wychowaniu uzyskana w wyniku bada� prowadzonych przez pedagog�w, socjolog�w i historyk�w wychowania dostarcza psychologom zbioru fakt�w i uog�lnie� dotycz�cych r�norodnych sk�adnik�w rzeczywisto�ci wychowawczej.
Psychologia wychowawcza ze swoistymijej funkcjami w systemie nauk psychologicznych bada jednak wychowanie oraz nauczanie w odmienny spos�b, realizuje odr�bne zadania teoretyczne i badawcze, na co zwr�cono uwag� we wst�pnej cz�ci podr�cznika.
Dzia�alno�� wychowawcza.
Psychologiczna analiza wychowania dotyczy wielu jego aspekt�w.
Dla psychologa zajmuj�cego si� wychowaniem od strony teoretycznej podstawowym zadaniem jest analiza struktury i funkcji wychowania w odniesieniu do ca�okszta�tu aktywno�ci cz�owieka i kolejnych faz jego rozwoju psychicznego w ci�gu ca�ego �ycia, a nie tylko w stadium dzieci�stwa i m�odo�ci.
Wychowanie samo w sobie stanowi specyficzn� dziedzin� czy sfer� aktywno�ci jednostki.
Dzia�alno�� t� podejmuje si� albo samorzutnie, bez specjalnego przygotowania w pewnym okresie �ycia(np.rodzice wobec dzieci, prze�o�ony wobec pracownik�w), albo te� uprawia si� j� zawodowo po zdobyciu odpowiedniego wykszta�cenia(np.nauczyciel wobec uczni�w, wychowawca wobec podopiecznych, pensjonariuszy, dzieci czy m�odocianych w plac�wce opieku�czej, leczniczej lub penitencjarnej).
Proces wychowania.
Przedmiotem analizy psychologicznej jest r�wnie� proces wychowania, jego cele, warunki i przebieg, efekty i wyniki, mechanizmy i prawid�owo�ci.
Tradycje polskiej psychologii wychowawczej, traktowanej jako odr�bna dyscyplina psychologiczna, nie za� jako, psychologia dla nauczycieli"�wiadcz� o nadawaniu szczeg�lnego znaczenia procesualnym aspektom wychowania, a zw�aszcza jego celom i mechanizmom(Baley, 1938, 1959: Gurycka, l 979).
oraz w Biuletynie Oddzia�u Pozna�skiego Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.
Problemy Rozwoju Edukacji", wydawanym od 1990 r.(zw�aszcza w zamieszczonych tam materia�ach z sympozjum: Filozofowa� w kontek�cie edukacji).
Por.tak�e: Konarzewski, 1988: Gnitecki, 1991: Rutkowiak(red), 1992.


	�rodowisko wychowawcze.
	W psychologii wychowania nie pomija si� r�wnie� analizy �rodowiska �wuowew wychowawczego, a �ci�lej m�wi�c-charakterystyki specyficznych cech 898898688 jyzj��tryeh �rodowisk kt�re oddzia�uj� wychowawczo na jelnos(t� 84@6 przedszkola, szko�y, grupy r�wie�niczej, zak�adu pracy itp.
Nie brak jednak w polskiej psychologii wychowawczej koncepcji ��cz�cych kilka aspekt�w wychowania, np.aspekt czynno�ciowy, procesualny i �rodowiskowy.
Podkre�la si� w�wczas, �e wychowawca wsp�dzia�aj�c z wychowankiem w okre�lonym �rodowisku zmierza do doskonalenia(czy te� optymalizacji)aktywno�ci jednostki oraz do zmian osobowo�ci stanowi�cej podmiotowy warunek jej dzia�ania(por.
Gerstmann, l 982).
Uwydatnia si� te� rol� do�wiadczenia indywidualnego w procesie wychowania(W�odarski, 1983: Go��b, l 985).
Do rozmaitych sk�adnik�w tych koncepcji b�dziemy nawi�zywa� w nast�pnych rozdzia�ach.
	Zakres I gTUllCC oddzia�ywa�.
	Wychowanie.
	pa twej teoretyczne i empiryczne dotycz�ce czynnik�w oraz mechanizm�w rozwoju.
	*898888+98 ��jh�w�gei s�dzimy bowiem, �e oddzia�ywania wychowawcze mo�na �a�a�.
	�waa: zw�wno za jedne z wa�nych wyznacznik�w kszta�towania osobowo�ci, jak i.
	TOZWO)li.

	Wychowanie a kszta�towanie osobowo�ci.
Zakres i granice oddzia�ywa�.
Wychowanie jako jeden z wyznacznik�w rozwoju osobowo�ci.
Nasuwa si� przede wszystkim pytanie o zakres i granice oddzia�ywa� wychowawczych na osobowo��.
Odpowied� na to niezmiernie trudne pytanie zale�y m in.od tego, jak� spo�r�d wielu psychologicznych teorii osobowo�ci uznamy za najbardziej u�yteczn� dla dyskutowania tych kwestii ze wzgl�du na zadania psychologii wychowawczej oraz w ramach tej dyscypliny.
Nie do nas bowiem nale�y formu�owanie og�lnych twierdze� odnosz�cych si� do istoty osobowo�ci, jej struktury, eta...