naratunek_artykul_2007_03_6526.pdf

Edukacja

niebezpiecznych w transporcie

Na terenie kraju codziennie różnymi środkami transportu przewożone są tysiące

ton różnorodnych substancji chemicznych. W setkach zakładów przemysłowych

produkowane i przerabiane są ogromne ilości materiałów niebezpiecznych. Pomi-

mo zastosowania najwyższych środków ostrożności czasami dochodzi do awarii,

w wyniku których materiał niebezpieczny zostaje uwolniony i – przedostając się do

otoczenia – powoduje ogromne zagrożenie dla ludzi przebywających w jego pobliżu

oraz środowiska naturalnego, także dla ratowników.

mł. bryg. mgr inż. Bogusław Dudek

dowódca Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 2 w Katowicach Piotrowicach,

specjalizującej się w ratownictwie chemicznym

tych Państwowa Straż Pożarna

ustawowo zajęła się ratownictwem

chemicznym. Bazując na piętnasto-

letnim doświadczeniu, mogę stwier-

dzić, że jednym z ważniejszych ele-

mentów prowadzenia akcji ratowni-

czo-gaśniczej związanej z uwolnie-

niem materiałów niebezpiecznych

jest przeprowadzenie rozpoznania,

podczas którego dowiadujemy się,

z jakim materiałem mamy do czynie-

nia. Zidentyfikowanie i określenie

w dokładny sposób substancji oraz

poznanie jej własności fizykoche-

micznych i toksykologicznych po-

zwalają wypracować odpowiednią

taktykę działania ratowników, tzn.

określić strefę zagrożenia, zakres

ewakuacji ludzi i zwierząt, a także

odpowiedni dobór sprzętu ratowni-

czego, w tym zabezpieczenia osobi-

stego ratowników. Dzięki dokładnie

zidentyfikowanej substancji wiado-

mo również, jaki należy zastosować

neutralizator lub środek dekonta-

minacyjny. Uczestnicy akcji ratow-

niczej powinni wiedzieć, z jakimi

zagrożeniami mają do czynienia.

Ratownicy, którzy jako pierwsi do-

jadą na miejsce zdarzenia, powin-

ni w sposób szybki zorientować się

w zagrożeniach, by nie prowadzić

działań z narażeniem własnego ży-

cia i zdrowia.

Podstawowym aktem prawnym

regulującym zasady postępowa-

nia z materiałami niebezpieczny-

mi jest Ustawa z dnia 11 stycznia

2001 r. o substancjach i prepara-

tach chemicznych. (Dz.U. nr 11,

poz. 84 z 2001 r. z późn. zm.). Usta-

wa określa warunki, zakazy, ogra-

niczenia produkcji, wprowadzania

do obrotu oraz stosowania sub-

stancji i preparatów chemicznych

w celu ochrony przed szkodliwym

wpływem tych materiałów na zdro-

wie człowieka i środowisko natu-

ralne. Najważniejszym aktem wy-

konawczym tej ustawy jest Rozpo-

rządzenie Ministra Zdrowia z dnia

28 września 2005 r. w sprawie wy-

kazu substancji niebezpiecznych

wraz z ich klasyfikacją i oznako-

waniem (Dz.U. nr 201, poz. 1674

z 2005 r.). W wykazie tym znajdzie-

my wszystkie substancje uważane

za materiały niebezpieczne, czyli

te, na które – ze względu na zagro-

żenia – należy zwrócić szczególną

uwagę podczas prowadzenia ak-

cji ratowniczej. Ustawa o substan-

cjach i preparatach chemicznych

nie określa warunków transportu

tych materiałów. Określają je od-

dzielne ustawy i rozporządzenia.

W przypadku transportu materia-

łów niebezpiecznych opracowano

katalogi wymagań dla poszczegól-

nych rodzajów transportu:

– transport drogowy – umowa

europejska dotycząca między-

narodowego przewozu towarów

niebezpiecznych – ADR,

– transport kolejowy – regulamin

o międzynarodowym przewozie

towarów niebezpiecznych – RID,

– transport wodny śródlądowy

– umowa europejska o między-

narodowym przewozie towarów

niebezpiecznych żeglugą śród-

lądową – ADN,

– transport morski – międzynaro-

dowy morski kod towarów nie-

bezpiecznych – IMDG,

– transport lotniczy – międzynaro-

dowa organizacja lotnictwa cywil-

nego, załącznik nr 18 do przepi-

sów lotniczych – ICAO IT.

54 Na ratunek 3/07

Oznakowanie towarów

N a początku lat dziewięćdziesią-

Edukacja

Dzięki tym przepisom ratownicy

mogą w łatwy sposób zidentyfiko-

wać materiały niebezpieczne. Po-

mimo że istnieje 5 katalogów do-

tyczących transportu materiałów

niebezpiecznych (różniących się

między sobą), to jednak w zakresie

oznakowania są stosunkowo spójne

i w dalszej części artykułu posłużę

się zasadami oznakowania w trans-

porcie drogowym zgodnie z ADR.

Przepisy umowy ADR dzielą to-

wary niebezpieczne na podsta-

wie zagrożenia dominującego na

13 klas:

– Klasa 1 – Materiały i przedmioty

wybuchowe;

– Klasa 2 – Gazy;

– Klasa 3 – Materiały ciekłe za-

palne;

– Klasa 4.1 – Materiały stałe zapal-

ne, materiały samoreaktywne

i materiały wybuchowe stałe od-

czulone;

– Klasa 4.2 – Materiały samoza-

palne;

– Klasa 4.3 – Materiały wytwarza-

jące w zetknięciu z wodą gazy

palne;

– Klasa 5.1 – Materiały utleniające;

– Klasa 5.2 – Nadtlenki organicz-

ne;

– Klasa 6.1 – Materiały trujące;

– Klasa 6.2 – Materiały zakaźne;

– Klasa 7 – Materiały promienio-

twórcze;

– Klasa 8 – Materiały żrące;

– Klasa 9 – Różne materiały i przed-

mioty niebezpieczne.

Towarom tym zostały przypisane

indywidualne lub grupowe cztero-

cyfrowe numery rozpoznawcze UN

(ONZ), np. UN 1005 amoniak, UN

1992 materiał zapalny ciekły, trują-

cy, inaczej nieoznaczony (INO).

Każda jednostka transportowa

przewożąca towary niebezpieczne

powinna być oznakowana z przodu

i z tyłu prostokątnymi tablicami od-

blaskowymi barwy pomarańczowej.

W transporcie używane są dwa ro-

dzaje tablic – gładkie i z numera-

mi rozpoznawczymi. Jeżeli tablica

jest gładka i nie posiada żadnych

numerów, oznacza to, że przewo-

żone w pojeździe są tak zwane

sztuki przesyłki, tzn. materiały nie-

bezpieczne znajdują się w opako-

waniach (np. bębnach, kanistrach,

skrzyniach itp.). Natomiast jeżeli to-

wary są przewożone w cysternach,

kontenerach-cysternach lub luzem,

tablice powinny posiadać numery

rozpoznawcze. Dodatkowo takie

pojazdy powinny być oznakowane

nalepkami ostrzegawczymi (rys. 4,

s. 56). Jeżeli ratownicy otworzą sa-

mochód posiadający tablicę z nu-

merami, natrafią bezpośrednio na

materiał niebezpieczny, natomiast

jeżeli otworzą samochód z tablicą

gładką, natrafią na materiał nie-

bezpieczny odpowiednio zapako-

wany. Na cysternie również może

pojawić się z przodu gładka tabli-

ca, w przypadku gdy w różnych

komorach przewożone są różne

substancje, nie mniej na każdej ko-

morze powinna znaleźć się tablica

z numerami.

Tablice posiadają dwa numery:

jeden to numer rozpoznawczy nie-

bezpieczeństwa HIN, składający

się z dwóch lub trzech cyfr (infor-

mujący, z jakim rodzajem zagroże-

nia mamy do czynienia), a drugi

to numer rozpoznawczy materiału

zgodny z katalogiem substancji nie-

bezpiecznych, składający się z czte-

rech cyfr, zwany także numerem

UN lub ONZ. Na podstawie tych

numerów można w sposób precy-

zyjny określić, z jaką substancją

mamy do czynienia oraz jakie ce-

chy niebezpieczne posiada dana

substancja.

Numer rozpoznawczy zagrożenia

HIN składa się z dwóch lub trzech

cyfr. Cyfry te wskazują następujące

zagrożenia:

2 Emisja gazu spowodowana ciśnie-

niem lub reakcją chemiczną;

3 Zapalność materiałów ciekłych

(par) i gazów lub materiał ciekły

samonagrzewający się;

4 Zapalność materiałów stałych lub

materiał stały samonagrzewają-

cy się;

5 Działanie utleniające (wzmagają-

ce palenie);

6 Działanie trujące lub zakaźne;

7 Działanie promieniotwórcze;

8 Działanie żrące;

9 Zagrożenie samorzutną i gwał-

towną reakcją;

0 Brak dodatkowego zagrożenia;

X Zakaz kontaktu z wodą.

Rys. 1. Gładka tablica o wymiarach

30 cm x 40 cm do oznakowania pojazdu

przewożącego sztuki przesyłki

Rys. 2. Tablica z numerami rozpoznaw-

czymi o wymiarach 30 cm x 40 cm do

oznakowania cysterny, kontenera-cyster-

ny lub przewozu luzem

Rys. 3. Prawidłowe oznakowanie bębna

z dwuizobutyloaminą

www.naratunek.elamed.pl 55

Edukacja

Pierwsza cyfra informuje o za-

grożeniu dominującym, kolejne

– o zagrożeniach dodatkowych.

Powtórzenie cyfry powoduje nasi-

lenie zagrożenia, np. 30 – materiał

ciekły zapalny, 33 –materiał cie-

kły łatwo zapalny, X482 – materiał

stały, niebezpiecznie reagujący

z wodą, wydzielający gazy żrące,

669 – materiał silnie trujący mo-

gący samorzutnie ulegać gwał-

townej reakcji.

Każda sztuka przesyłki powinna

być oznakowana numerem rozpo-

znawczym zawartego w niej towa-

ru poprzedzonym drukowanymi

literami UN oraz nalepkami ostrze-

gawczymi (tabela dostępna na stro-

nie internetowej). Sztuki przesyłki

z materiałami i przedmiotami kla-

sy 1, 2 i 7 powinny być dodatkowo

oznakowane prawidłową nazwą

przewozową.

Podczas przeprowadzenia roz-

poznania wypadku z samocho-

dem przewożącym towary nie-

bezpieczne ważne jest sprawdze-

nie dokumentów: listu przewo-

zowego oraz instrukcji bezpie-

czeństwa dla kierowcy, w którą

każdy przewoźnik powinien być

wyposażony. W dokumencie

przewozowym poza informacjami

o nadawcy i odbiorcy powinien

znajdować się zapis z numera-

mi UN dla wszystkich rodzajów

przewożonych materiałów nie-

bezpiecznych, ich ilości oraz ro-

dzaje i liczba opakowań. Bardzo

dużo informacji zawierają także

pisemne instrukcje dla kierow-

cy informujące o zagrożeniach

wynikających z przewożonego

towaru, rodzaju stosowanych za-

bezpieczeń oraz sposobu postę-

powania w czasie awarii. Warto

dodać, że instrukcja dla kierowcy

musi być napisana w języku dla

niego zrozumiałym oraz języku

urzędowym każdego kraju, przez

który odbywa się tranzyt towarów

niebezpiecznych. Powinna ona

znajdować się w miejscu łatwo

dostępnym dla kierowcy.

Bardzo ważną sprawą podczas

przeprowadzenia rozpoznania

jest wykorzystanie innych ozna-

czeń, z którymi możemy mieć do

czynienia na oznakowanych sztu-

kach przesyłki. Zgodnie z Usta-

wą o substancjach i preparatach

chemicznych opakowania powin-

ny posiadać etykiety z informacja-

mi o substancji niebezpiecznej.

Do tych oznaczeń należą między

innymi określenie rodzaju zagro-

żenia oraz określenia dotyczące

prawidłowego postępowania z nie-

bezpieczną substancją chemiczną

(tabele z oznaczeniami dostępne

na stronie internetowej).

Mając dokładnie zidentyfikowa-

ną substancję chemiczną, o jej wła-

ściwościach najwięcej dowiemy się

z karty charakterystyki substancji

niebezpiecznej. Wszyscy dokonu-

jący obrotu substancjami chemicz-

nymi mają obowiązek posiadania

takich kart. Dzięki nim możemy

uzyskać kompleksowe informacje

niezbędne do prowadzenia akcji

ratownictwa chemicznego, tj. dane

fizykochemiczne, dane pożarowe,

toksykologiczne, informacje nie-

zbędne do udzielenia pierwszej po-

mocy przedmedycznej i lekarskiej,

informacje o ochronie środowiska

itp. Bardzo przydatne podczas pro-

wadzenia akcji są wszelkiego rodza-

ju komputerowe bazy danych oraz

programy wspomagania decyzji,

w które powinny być wyposażone

Centra Powiadamiania Ratunko-

wego (CPR). Ratownicy powinni

otrzymywać z CPR-ów informacje

o sposobach postępowania w przy-

padku zagrożeń powstałych pod-

czas uwolnienia materiałów niebez-

piecznych.

Nr 1

Nr 1.4

Nr 1.5

Nr 1.6

Nr 2.1

Wybuchowe

Podklasa 1.4

Wybuchowe

Podklasa 1.5

Wybuchowe

Podklasa 1.6

Łatwopalne

gazy

Nr 2.2

Nr 2.3

Nr 3

Nr 4.1

Nr 4.2

Gazy nie palne

Nie trujące

Gazy trujące

Ciecze

zapalne

Materiały stałe zapalne,

Samoreaktywne, Wybuchowe

Stałe odczulone

Samozapalne

Nr 4.3

Nr 5.1

Nr 5.2

Nr 6.1

Nr 6.2

Mat. reagujące

niebezpiecznie

z wodą

Utleniające

Nadtlenki

organiczne

Trujące

Zakaźne

Nr 7A

Nr 7B

Nr 7C

Nr 7D

Nr 7E

Nr 8

Radioaktywne

I biała

Radioaktywne

II żółta

Radioaktywne

III Żółta

Radioaktywne

(oznaczenie pojazdu)

Rozszczepialne

Żrące

Nr 9

lub

Pozostałe

zagrożenia

Kierunek ułożenia

Wysoka temperatura

Ostrożnie

przetaczać

Zakaz

przetaczania

Rys. 4. Wzory nalepek ostrzegawczych (numery nalepek odpowiadają poszczególnym

klasom ADR)

56 Na ratunek 3/07

zwrotu

Zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania (zwrot S)

S1 Przechowywać pod zamknięciem

S2 Chronić przed dziećmi

S3 Przechowywać w chłodnym miejscu

S4 Nie przechowywać w pomieszczeniach mieszkalnych

S5 Przechowywać w ... (cieczy wskazanej przez producenta)

S6 Przechowywać w atmosferze ... (obojętnego gazu wskazanego

przez producenta)

S7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty

S8 Przechowywać pojemnik w suchym pomieszczeniu

S9 Przechowywać pojemnik w pomieszczeniu dobrze

wentylowanym

S12 Nie przechowywać pojemnika szczelnie zamkniętego

S13 Nie przechowywać razem z żywnością, napojami i paszami dla

zwierząt

S14 Nie przechowywać razem z ... (materiałami określonymi przez

producenta)

S15 Przechowywać z dala od źródeł ciepła

S16 Nie przechowywać w pobliżu źródeł zapłonu — nie palić tytoniu

S17 Nie przechowywać razem z materiałami zapalnymi

S18 Zachować ostrożność w trakcie otwierania i manipulacji z

pojemnikiem

S20 Nie jeść i nie pić podczas stosowania

substancji/preparatu/produktu

S21 Nie palić tytoniu podczas stosowania

substancji/preparatu/produktu

S22 Nie wdychać pyłu

S23 Nie wdychać gazu/dymu/pary/rozpylonej cieczy (rodzaj określi

producent)

S24 Unikać zanieczyszczenia skóry

S25 Unikać zanieczyszczenia oczu

S26 Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody i

zasięgnąć porady lekarza

S27 Natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież

S28 Zanieczyszczoną skórę natychmiast przemyć dużą ilością ...

(cieczy określonej przez producenta)

S29 Nie wprowadzać do kanalizacji

S30 Nigdy nie dodawać wody do tej substancji/preparatu/produktu

S33 Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom

elektrostatycznym

S35 Usuwać substancję/preparat/produkt i jego opakowanie w sposób

bezpieczny

S36 Nosić odpowiednią odzież ochronną

S37 Nosić odpowiednie rękawice ochronne

S38 W przypadku niedostatecznej wentylacji stosować odpowiednie

indywidualne środki ochrony dróg oddechowych

S39 Nosić okulary lub ochronę twarzy

S40

Czyścić podłogę i wszystkie inne obiekty zanieczyszczone tą

substancją/preparatem/ produktem ... (środkiem wskazanym

przez producenta)

S41

Nie wdychać dymów powstających w wyniku pożaru lub

wybuchu

S42

Podczas fumigacji/rozpylania/natryskiwania stosować

odpowiednie środki ochrony dróg oddechowych (rodzaj określi

producent)

W przypadku pożaru używać ... (podać rodzaj sprzętu

przeciwpożarowego; jeżeli woda zwiększa zagrożenie, dodać ...

nigdy nie używać wody)

S45 W przypadku awarii lub, jeżeli źle się poczujesz, niezwłocznie

zasięgnij porady lekarza — jeżeli to możliwe, pokaż etykietę

S46 W razie połknięcia niezwłocznie zasięgnij porady lekarza

— pokaż opakowanie lub etykietę

S47 Przechowywać w temperaturze nieprzekraczającej ... °C (określi

producent).

S48 Przechowywać zwilżony (-ą) (właściwy materiał określi

producent)

S49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu

S50 Nie mieszać z ... (określi producent)

S51 Stosować wyłącznie w dobrze wentylowanych pomieszczeniach

S52 Nie zaleca się nanoszenia na duże płaszczyzny wewnątrz

pomieszczeń

S53 Unikać narażenia — przed użyciem zapoznać się z instrukcją

Zużytą substancję/preparat/produkt oraz opakowanie dostarczyć

na składowisko odpadów niebezpiecznych

S56

Używać odpowiednich pojemników zapobiegających skażeniu

środowiska

S57

Przestrzegać wskazówek producenta lub dostawcy dotyczących

odzysku lub wtórnego wykorzystania

S59

Substancję/preparat/produkt i opakowanie usuwać jako odpad

niebezpieczny

S60

S61

Unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie z instrukcją

lub kartą charakterystyki

S62

W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie

zasięgnąć porady lekarza i pokazać opakowanie lub etykietę

S63

W przypadku zatrucia drogą oddechową wyprowadzić lub

wynieść poszkodowanego na świeże powietrze i zapewnić

warunki do odpoczynku

S64

W przypadku połknięcia wypłukać usta wodą — nigdy nie

stosować u osób nieprzytomnych

Zwroty łączone

S43

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: