naratunek_artykul_2008_03_21365.pdf

Organizacja i zarządzanie

Medyczne aspekty

ratownictwa chemicznego

– dekontaminacja

Za dekontaminację masową w normalnych warunkach, określoną w powiatowym

planie ratowniczym, odpowiedzialne są jednostki ratownicze z PSP oraz podmioty

współdziałające z Krajowym Systemem Ratowniczo-Gaśniczym.

mł. bryg. lek. med. Jacek Nitecki

KW PSP w Krakowie, jnitecki@straz.krakow.pl

nywanych przez jednostki ratownicze, zmierzają-

cych do zneutralizowania szkodliwego oddziaływania

niebezpiecznych substancji chemicznych z wykorzy-

staniem środków technicznych będących do dyspozy-

cji jednostek ratowniczych.

Dekontaminacja prowadzona przez jednostki Pań-

stwowej Straży Pożarnej polega na rozcieńczaniu sub-

stancji chemicznej na ciele człowieka za pomocą wody,

czasem z dodatkiem detergentów.

Główne cele dekontaminacji ludzi to:

− usunięcie czynnika szkodliwego ze skóry i z odzieży

poszkodowanego,

− ochrona personelu medycznego przed wtórnym

skażeniem od poszkodowanego,

− ograniczenie rozprzestrzeniania się skażenia,

− stworzenie komfortu psychicznego poszkodowanym

poprzez zmniejszenie poczucia zagrożenia.

Prowadzenie dekontaminacji masowej, tj. co naj-

mniej 50-80 osób, wymaga zaangażowania licznej

 16  Na ratunek 3/08

D ekontaminacja ludzi jest to zespół czynności wyko-

Organizacja i zarządzanie

grupy ratowników chemicznych, osób prowadzą-

cych dekontaminację, personelu medycznego oraz

zabezpieczenia logistycznego. Zadanie to, określone

w powiatowym planie ratowniczym, w normalnych

warunkach realizowane jest głównie przez jednostki

ratownicze Państwowej Straży Pożarnej oraz podmio-

ty współdziałające z Krajowym Systemem Ratowniczo-

-Gaśniczym.

Punkty dekontaminacji dla dużej liczby osób poszko-

dowanych powinny być zlokalizowane w pobliżu miej-

sca pracy służb ratowniczych likwidujących skutki awa-

rii chemicznej, na granicy strefy bezpiecznej. Punkty

dekontaminacji masowej poszkodowanych budowane

są niezależnie od stanowisk dekontaminacji ratowników

i sprzętu ratowniczego.

Do dekontaminacji stosowane są następujące

środki:

− woda, która usuwa i rozcieńcza czynnik szkodliwy,

− woda z mydłem, które przyspiesza rozkład związków

chemicznych oraz ułatwia usuwanie substancji roz-

puszczalnych w tłuszczach,

− woda z podchlorynem sodowym, który bardzo szyb-

− dekontaminowanie poszkodowanych należy wyko-

nać tak szybko, jak jest to możliwe,

− rozbieranie poszkodowanych jest pierwszym etapem

procesu dekontaminacji,

− woda jest najlepszym środkiem do dekontaminacji,

szczególnie masowej.

Jeżeli służby ratownicze nie dysponują namiotem

dekontaminacyjnym lub kabinami dekontaminacyjny-

mi, a temperatura powietrza wynosi powyżej 20°C, do

zbudowania prowizorycznego stanowiska dekontami-

nacji masowej można wykorzystać sprzęt pożarniczy,

np. drabinę mechaniczną i prądownicę mgłową, bę-

dący w samochodach gaśniczych.

Punkty dekontaminacji masowej powinny spełniać

pewne wymogi. Ciągi dekontaminacyjne dla kobiet

i mężczyzn powinny być oddzielne, a dla poszkodowa-

nych na noszach należy przygotować oddzielne ciągi

dekontaminacji poziomej.

Należy zorganizować odbiór odpadów podekonta-

minacyjnych oraz zabezpieczyć dokumenty i przed-

mioty wartościowe. Bardzo ważne jest też zapewnienie

komfortu cieplnego poszkodowanym i zapewnienie im

Przykład punktu dekontaminacyjnego powstającego w oparciu o sprzęt dostępny w każdej JRG

ko doprowadza do hydrolizy i zobojętnienia większo-

ści substancji chemicznych. Jednak użycie tego środ-

ka wymaga utrzymania stałego stężenia roztworu,

co jest trudne w warunkach polowych. Tego środka

nie można również stosować na spojówki i otwarte

rany.

Z wymienionych środków należy zastosować ten, któ-

ry jest najłatwiej dostępny.

Podczas wykonywania dekontaminacji należy pa-

miętać, że:

pomocy medycznej oraz dodatkowo ograniczenie ska-

żenia środowiska procesem dekontaminacji.

Ewakuacja poszkodowanych

Ewakuację poszkodowanych z miejsca skażenia organi-

zuje i realizuje pluton ratownictwa chemicznego, który

prowadzi działania ratownicze zgodnie z obowiązują-

cymi procedurami. Rota ratownicza wyprowadza lub

wynosi poszkodowanych ze strefy skażenia do granicy

strefy. W pierwszej kolejności pomaga opuścić strefę

www.naratunek.elamed.pl  17 

Organizacja i zarządzanie

Przygotowanie do dekontaminacji

W punkcie przygotowania, również w sytuacji, gdy

substancją niebezpieczną jest gaz, ratownicy zdejmują

z poszkodowanego przesiąkniętą groźnymi substancja-

mi odzież. W pierwszej kolejności zdejmuje się odzież

z okolic twarzy, następnie z kończyn górnych i dolnych.

Należy pamiętać o wyjęciu soczewek kontaktowych.

Ubrania pakowane są do oznakowanych foliowych

worków, które są zawiązywane, a następnie wkładane

do drugiego worka i składowane w kontenerze. Przed-

mioty wartościowe, np. dokumenty, zegarki, biżuteria,

pakowane są do oddzielnego worka foliowego.

Po oddzieleniu odzieży od poszkodowanego na nadgar-

stek jego lewej ręki zakłada się opaskę z numerem identy-

fikacyjnym, którym oznacza się także worki z przedmiota-

mi wartościowymi i odzieżą. Jeżeli skóra poszkodowanego

jest zanieczyszczona substancją w postaci stałej, np. prosz-

kiem, to należy usunąć ją w sposób mechaniczny, jednak

tak, aby nie spowodować przekrwienia skóry.

Następnie poszkodowanego należy przenieść do

kabiny dekontaminacyjnej, gdzie odbierany jest on

przez rotę zajmującą się myciem. Ratownicy zmieniają

wierzchnią parę rękawic.

Ćwiczenia z dekontaminacji podczas forum w Inowrocławiu

Technika dekontaminacji

W kabinie znajdującej się w centralnej części namiotu

osoby poszkodowane są myte ciepłą wodą. Czas wyko-

nywania tej czynności (zwykle od 3-5 min) uzależniony

jest od liczby poszkodowanych i możliwości prowadze-

nia dekontaminacji. W sytuacjach wyjątkowych może

być skrócony do 1 min na osobę. Mycie rozpoczyna się

od głowy i włosów, a kończy się na stopach. Ratownik

myjący poszkodowanego posługuje się rozproszonym

strumieniem wody pod niskim ciśnieniem. Szczegól-

nie dokładnie należy umyć spojówki, pachy, pachwiny,

okolice odbytu oraz ewentualne obszary uszkodzonej

skóry. Ratownicy pracują w obniżonym stopniu ochro-

ny, tzn. w aparatach powietrznych, specjalnym umun-

durowaniu, rękawicach gumowych lub lateksowych

(2 pary) oraz butach gumowych. Po umyciu przeka-

zują poszkodowanego rocie znajdującej się w strefie

opieki medycznej.

Woda podekontaminacyjna przepompowywana jest

do przenośnych zbiorników brezentowych, a następ-

nie chemicznie neutralizowana, już po zakończeniu

działań. Odzież zgromadzona w kontenerach podlega

dekontaminacji w roztworze np. Para Safe lub przezna-

czona jest do spalenia, w zależności od zastosowanego

środka i stopnia splamienia. Przedmioty wartościowe

skażenia osobom chodzącym, w drugiej wynosi po-

szkodowanych znajdujących się w dalszej odległości

od źródła emisji, a w trzeciej kolejności osoby będące

w strefie największego skażenia. Rota ta pracuje w peł-

nym zabezpieczeniu przeciwchemicznym. Likwidacja

źródła emisji jest prowadzona równolegle z ewakuacją

poszkodowanych. Rota transportowa, która pracuje

w ochronie obniżonego stopnia (z wykorzystaniem apa-

ratów oddechowych, odpowiednich butów i rękawic),

przeprowadza lub przenosi poszkodowanych z granicy

strefy bezpiecznej do strefy dekontaminacji.

 18  Na ratunek 3/08

Organizacja i zarządzanie

zostają zabezpieczone, a w późniejszym czasie również

poddane oczyszczeniu.

Prezentowana powyżej procedura dekontaminacji

poszkodowanych jest już rozpowszechniona, a opisy-

wany sprzęt jest dostępny w jednostkach PSP.

sce. Urządzenia te nie stawiają wysokich wymagań

zdrowotnych ratownikom, a możliwość cichej pracy

pozwala na badanie i wykonanie podstawowych

czynności manualnych wymaganych we wstępnym

zaopatrzeniu poszkodowanych;

− stopień 4 to standardowe umundurowanie ratownika

bez zabezpieczenia dróg oddechowych. W zależno-

ści od toksyczności środka, który jest źródłem skażenia

na poszczególnych etapach udzielania pomocy, nale-

ży dopasować stopień zabezpieczenia ratownika.

Należy przyjąć, że najwłaściwszym postępowaniem

jest jak najszybsza ocena stanu poszkodowanych leżą-

cych, zabezpieczenie drożności dróg oddechowych (in-

tubacja), a nawet sztuczna wentylacja czy tlenoterapia

przed, jak również w trakcie procesu dekontaminacji.

Obecnie jest to bardzo trudne, a niekiedy niemożliwe

do wykonania przez siły PSP. Straż pożarna musi uzyskać

wsparcie personelu ratownictwa medycznego bezpo-

średnio w trakcie dekontaminacji, w przeciwnym wypad-

ku u poszkodowanych może nastąpić niedrożność dróg

oddechowych, opóźniona podaż tlenu czy omyłkowa

dekontaminacja zwłok w początkowej fazie akcji.

W obszarze opieki medycznej znajdującej się w stre-

fie bezpiecznej kontynuowane są procedury segrega-

cji poszkodowanych, tj. retriage, jak i dalsze czynności

mające na celu utrzymanie ich podstawowych funkcji

życiowych. Pacjenci przygotowywani są do dalszego

transportu. Podczas tych czynności ratownicy pracują

bez ochrony chemicznej.

W przypadku masowego wypadku chemicznego

część osób może samodzielnie, bez przejścia dekon-

taminacji na miejscu akcji, dotrzeć do jednostek ochro-

ny zdrowia, wprowadzając skażenie do ich wnętrza.

Dlatego konieczne jest również przygotowanie punk-

tów dekontaminacji bezpośrednio przed szpitalnymi

oddziałami ratunkowymi. Ważne jest przygotowanie

i zaznajomienie personelu pracującego w zespołach

ratownictwa medycznego z zasadami transportu osób

po zdarzeniach chemicznych i odkażania sprzętu. Am-

bulanse przewożące skażonych pacjentów bez uprzed-

niej dekontaminacji muszą być w środku prowizorycz-

nie wyścielone foliami, a po transporcie poddawane

dekontaminacji przed ponownym użyciem.

Konieczne jest ciągłe doskonalenie procedur oraz

korzystanie z coraz nowocześniejszych i bardziej do-

stępnych rozwiązań technicznych. 

Dyskusja

Bryg. dr inż. Jerzy Ranecki w artykule pt. „Poważne

awarie chemiczne” przedstawił m.in. schemat organi-

zacji akcji ratowniczej podczas skażenia chemicznego 1 .

Warto dokładniej przyjrzeć się schematom organiza-

cji punktów zbierania rannych, segregacji, reanimacji

i dekontaminacji. W schemacie zaznaczono, że w tych

punktach konieczne jest zabezpieczenie ratowników

w sprzęt chroniący drogi oddechowe i skórę przed

substancjami toksycznymi. I właśnie tu znajduje się sed-

no problemu. Jak wynika ze schematu w szczególnych

przypadkach dopuszczalna jest reanimacja nawet nie-

zdekontaminowanych poszkodowanych, a segregacja,

czyli wstępny triage, dokonywany jest przed dekonta-

minacją. Słusznie, ale czynności te nie powinny zbyt-

nio opóźniać dekontaminacji.

Wiadomo, że w tego typu zdarzeniach konieczna jest

współpraca wszystkich służb ratowniczych. Obecnie

współpraca w strefie dekontaminacji jest trudna, po-

nieważ w jednostkach ratownictwa medycznego nie ma

sprzętu ochronnego dla ratowników. Należy podkreślić,

że stosowany w PSP sprzęt ochronny nie jest przystoso-

wany do wykonywania podstawowych medycznych czyn-

ności ratunkowych. Strażak w ubraniu gazoszczelnym

czy w aparacie powietrznym ma znacznie ograniczone

możliwości oceny podstawowych czynności życiowych.

Również obsługa sprzętu z zestawu PSP R1 jest znacznie

utrudniona. Dlatego jedynym sposobem zrealizowania

proponowanej procedury jest wyposażenie personelu

ratownictwa medycznego w odpowiedni sprzęt ochron-

ny. Sprzęt, w który wyposażone są jednostki PSP, nie

musi, a często nie może być używany przez „medyków”,

z uwagi na konieczność spełnienia wysokich wymogów

zdrowotnych oraz odpowiedniego stałego treningu.

W wielu krajach poziomy zabezpieczeń przeciw-

chemicznych dzieli się na cztery stopnie:

− stopień 1 i 2 to sprzęt całkowicie izolujący, bazujący

na aparatach na sprężone powietrze, wymagający

od ratowników intensywnego przeszkolenia i wytre-

nowania do jego użycia (PSP);

− stopień 3 to lekkie ubrania przeciwchemiczne po-

łączone z filtracyjnymi systemami ochrony dróg od-

dechowych, które coraz częściej są dostępne w Pol-

1 Ranecki J.: Poważne awarie chemiczne, „Na ratunek”

2/08, s. 16.

www.naratunek.elamed.pl  19 

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: