Arystoteles---Zacheta_do_filozofii.pdf

ARYSTOTELES

„ Z A C H Ę T A D O F I L O Z O F I I „

( PROTEPTIKOS )

1. WST Ę P

Frg. 1. Protreptikos Arystotelesa napisany dla Temisona , króla Cypru, dowodzi, Ŝe nikt od niego nie ma

lepszych warunków dla oddania się filozofii; posiada bowiem wielkie bogactwa, tak iŜ moŜe łoŜyć na to, a przy

tym cieszy się dobrą sławą.

2. DOBRA MATERIALNE DLA LUDZI BEZ ZASAD I M Ą DRO Ś CI

Frg, 2 . [...] uniemoŜliwia im czynienie tego, co uwaŜają za swój obowiązek; widząc niepowodzenie tych ludzi

powinniśmy tego unikać i wierzyć, Ŝe szczęście nie więcej polega na zdobyciu dóbr materialnych niŜ na

właściwym usposobieniu duszy. Wszak nikt nie moŜe powiedzieć, Ŝe szczęśliwe jest ciało ozdobione okazałym

strojem, lecz raczej ciało zdrowe i w dobrej kondycji, nawet przy braku wymienionych rzeczy. Tak samo, jeŜeli

dusza jest wykształcona, to taką duszę i takiego człowieka musi się nazwać szczęśliwym, a nie człowieka

ozdobionego błyskotliwie rzeczami zewnętrznymi, ale bezwartościowego. Nie uznamy teŜ za wartościowego

konia, który ma złotą uzdę i kosztowną uprzęŜ, ale złą naturę; cenimy raczej takiego, który jest stateczny.

Frg. 3 . Ponadto, gdy ludzie bezwartościowi zdobyli bogactwo, cenią je o wiele więcej niŜ dobra duszy; a to jest

w najwyŜszym stopniu haniebne. Tak jak człowiek stanie się pośmiewiskiem, jeŜeli będzie gorszym od swoich

sług, tak teŜ naleŜy uznać za nieszczęsnych tych, dla których majątek jest waŜniejszy od ich własnej natury .

Frg. 4. To zgodnie z prawdą tak jest, bo jak mówi przysłowie, obfitość rodzi zuchwalstwo, a ignorancja w

połączeniu z władzą rodzi szaleństwo. Dla tych bowiem, którzy są w duszy źle usposobieni, ani bogactwo, ani

siła, ani piękno nie są dobrem; im więcej ich ktoś posiada, tym bardziej i w większym stopniu szkodzą mu one, a

mądrości nie przysparzają. Powiedzenie "nie dawać dziecku miecza" znaczy "nie dawać złym ludziom.

Frg. 5. Wszyscy ludzie mogliby się zgodzić, Ŝe mądrość powstaje z wiedzy z poszukiwania rzeczy, które

filozofia umoŜliwia nam objąć; a więc powinniśmy bez wahania zająć się, filozofią.

3. CO MAMY NA MY Ś LI, GDY MÓWIMY O „FILOZOFII „ I STUDIOWANIU FILOZOFII

Frg. 6 . ..."filozofować" znaczy zarówno "zastanawiać się nad tym, czy powinniśmy filozofować, czy nie", jak i

"oddawać się filozoficznym dociekaniom"

4. WARTO ŚĆ WIEDZY FILOZOFICZNEJ DLA ś YCIA POLITYCZNEGO I PRAKTYCZNEGO

Frg, 7 . Skoro zwracamy się do ludzi, a nie do istot wiodących boski Ŝywot, wobec tego trzeba dodać do tych

zachęt uwagi poŜyteczne w Ŝyciu politycznym i praktycznym; przedyskutujmy więc ten temat.

Frg. 8. Rzeczy, w które jesteśmy wyposaŜeni do Ŝycia, jak np. ciało i to, co naleŜy do ciała słuŜą jako pewnego

rodzaju narzędzia, a posługiwanie się nimi jest niebezpieczne; ci bowiem, którzy się nimi posługują w

niewłaściwy sposób, uzyskują skutek odwrotny . NaleŜy przeto dąŜyć do zdobycia tej wiedzy i posłuŜyć się nią

w sposób właściwy; dzięki niej bowiem zrobimy dobry uŜytek z tych wszystkich narzędzi. Musimy więc stać się

filozofami, jeŜeli chcemy dobrze rządzić państwem i poŜytecznie przeŜyć Ŝycie.

Frg. 9. Istnieją róŜne rodzaje wiedzy: jest taka, która tworzy w Ŝyciu rzeczy poŜyteczne, i taka, która uczy, jak z

nich korzystać; jeden [rodzaj wiedzy] jest słuŜebny, inny kierujący z tym drugim, jako bardziej autorytatywnym,

wiąŜe się prawdziwe dobro - JeŜeli zaś ten tylko rodzaj wiedzy zapewnia poprawność sądów, posługuje się

rozumowaniem j ujmuje dobro jako całość, a jest nią filozofia, która moŜe się posługiwać wszystkimi innymi

rodzajami wiedzy i kierować zgodnie z zasadami natury, powinniśmy przeto usilnie zabiegać o to, aŜeby stać się

filozofami, bo tylko filozofia zawiera w sobie prawdziwe sądy i bezbłędną mądrość zlecającą, co naleŜy czynić,

a czego mc naleŜy

5. ARGUMENTY ZACZERPNI Ę TE Z INTENDJI NATURY

Frg, 10. Wniknijmy teraz głębiej w nasz problem, a zaczynając od intencji Natury zbliŜymy się w ten sposób do

naszej zachęty.

Frg. 11. Wśród rzeczy powstających jedne powstają dzięki pewnego rodzaju myśli albo sztuce, np. dom lub

okręt (ich bowiem przyczyną jest pewna sztuka i proces myślowy) - inne natomiast powstają nic dzięki sztuce,

lecz z natury. Natura jest przyczyną zwierząt i roślin, i wszystkie tego rodzaju twory powstają dzięki naturze.

Ale teŜ i przypadkiem powstają pewne rzeczy; o tych bowiem rzeczach, które nie powstają ani przez sztukę, ani

z natury, ani z konieczności, mówimy, Ŝe powstają przypadkiem.

Frg. 12. Rzeczy, które powstały przypadkiem, nie powstały ze względu na coś, ani teŜ nie mają Ŝadnego celu;

natomiast w rzeczach, które powstały dzięki sztuce istnieje i cel, i przyczyna- zawsze bowiem ten, kto posiada

sztukę poda ci powód , dla którego napisał i w jakim celu to uczynił - i ten cel jest lepszy niŜ to, co ze względu

na niego powstało. Mam na myśli rzeczy, których sztuka jest przyczyną z własnej natury, a nie z przypadku;

naleŜałoby bowiem określić sztukę lekarską raczej jako sztukę zdrowia niŜ choroby, architekturę zaś jako sztukę

budowania domów, a nie ich burzenia. Zatem wszystko, co jest według sztuki, powstaje z jakiegoś powodu, i to

jest najlepszym tego celem; natomiast to, co powstaje przypadkiem, powstaje bez celu. MoŜe wprawdzie

powstać coś dobrego i przypadkiem, ale jako Ŝe przypadkiem i ze względu na przypadek, nie jest dobre,

poniewaŜ to, co powstaje przypadkiem, jest zawsze nieokreślone.

Frg. 13. Ale to, co powstaje według natury, powstaje dla jakiegoś celu i jest zawsze tworzone dla czegoś

lepszego niŜ wytwór sztuki; natura bowiem nie naśladuje sztuki, lecz sztuka naturę, i sztuka istnieje po to, by

pomagać naturze i wypełniać luki przez nią pozostawione. Niektóre rzeczy wydają się z natury doskonałe i nie

potrzebują Ŝadnej pomocy, inne natomiast z trudem albo w ogóle nie są w stanie pomóc sobie, jak np. przy

powstawaniu; niektóre nasiona rozwijają się rzeczywiście bez opieki niezaleŜnie od tego, w jaką glebę padną;

inne potrzebują pielęgnacji rolnika; podobnie niektóre zwierzęta same z siebie wywodzą swoją naturę, ale

człowiek potrzebuje wielu zabiegów dla utrzymania się, zarówno na początku, przy urodzeniu, jak i później,

przy zdobywaniu poŜywienia.

Frg. 14. JeŜeli przeto sztuka naśladuje naturę, to z tego wynika, Ŝe jej wytwory powstają w jakimś celu.

Powinniśmy bowiem przyjąć, Ŝe wszystko, co powstaje właściwie powstaje w jakimś celu; tak więc to, co jest

piękne, powstało w sposób właściwy; i wszystko, co powstaje albo powstało, staje się. piękne, jeŜeli proces ten

przebiega zgodnie z naturą [tzn. normalnie], natomiast to, co jest niezgodne z naturą [tzn. jest nienormalne] jest

złe i przeciwne temu, co jest zgodne z naturą; powstawanie zgodne z naturą, czyli normalne, dokonuje się w

jakimś celu.

Frg. 15. MoŜna to zaobserwować na przykładzie kaŜdej naszej części; jeŜeli np. weźmiesz pod uwagę powiekę,

zobaczysz, Ŝe nie powstała ona bez określonego celu, lecz po to, by pomagać oczom, Ŝeby umoŜliwić im

odpoczynek i zatrzymywać rzeczy mogące wpaść do oka. A więc powiedzieć, Ŝe coś powstało [z natury] w

jakimś celu i Ŝe powinno powstać w jakimś celu, to jedno i to samo; jeŜeli np. okręt powinien być zbudowany w

celu zapewnienia transportu morskiego, to i w tym celu został zbudowany.

Frg. 16. A więc albo wszystkie zwierzęta powstały z natury i według natury, albo najlepsze i najprzedniejsze

spośród nich; tak samo gdyby ktoś sądził, Ŝe wiele zwierząt powstało niezgodnie z planem człowiek; jasne jest

przeto, Ŝe powstał z natury i podług natury.

Frg. 17 . JeŜeli zatem

1) cel kaŜdej rzeczy jest lepszy od

rzeczy (bo wszystko, co powstaje, powstaje w jakimś celu, a cel jest lepszy i najlepszy ze wszystkich rzeczy), i

2) jeŜeli przez "cel naturalny" rozumiemy to, co w ciągłym procesie powstawania powstało jako ostatnie; jeŜeli

dalej

3) przyjmiemy, Ŝe (a) cielesna część człowieka jest utworzona najpierw, (b) duchowa część później, i (c) Ŝe cel

czegoś lepszego jest w pewnym stopniu zawsze późniejszy niŜ jego powstanie; jeŜeli dalej

4) przyjmiemy, Ŝe (d) dusza jest późniejsza od ciała i Ŝe (e) mądrość jest tym, co pojawia się na końcu w duszy

(widzimy bowiem, Ŝe jest to ostatnia zdolność, która powstaje w ludziach, i z tego powodu starość rości sobie

pretensję do tej jedynej z dobrych rzeczy) - wobec tego pewna forma mądrości jest z natury naszym celem, a

ćwiczenie się w niej jest ostateczną czynnością, ze względu na którą powstaliśmy. Jasne przeto, Ŝe skoro

powstaliśmy po to, aŜeby ćwiczyć się w mądrości i poznawać, to równieŜ istniejemy w tym celu.

Frg. 18. A teraz moŜemy po prostu zapytać: dla których to spośród wielu istniejących rzeczy Natura i Bóg 5

powołali nas do Ŝycia? Zapytany o to Pitagoras odpowiedział: "aŜeby oglądać niebiosa" i dodawał, "Ŝe jest

obserwatorem natury i w tym właśnie celu został powołany do Ŝycia".

Frg. 19. A gdy zapytano Anaksagorasa, w jakim celu ktoś chciałby wybrać istnienie i Ŝyć, dal taką odpowiedź:

"AŜeby oglądać niebiosa i gwiazdy, słońce i księŜyc", bo wszystko inne nic nie jest warte.

Frg. 20. Zgodnie z tym argumentem Pitagoras miał rację gdy twierdził, Ŝe kaŜdy człowiek został stworzony

przez Boga w tym celu, aŜeby poznawać i oglądać. Gzy jednak przedmiotem tego poznania będzie świat, czy

jakaś inna natura, to moŜe trzeba będzie rozwaŜyć później; a to, co powiedzieliśmy, jest dostatecznym

wnioskiem, bo jeŜeli mądrość jest naszym naturalnym celem, ćwiczenie się w niej byłoby ze wszystkiego

najlepszym.

Frg. 21. Dlatego inne czynności naleŜy wykonywać przez wzgląd na dobra istniejące w samym człowieku, a te z

nich, które są dobrem w ciele, przez wzgląd na dobro duszy; doskonałość moralną powinniśmy rozwijać ze

względu na mądrość, bo mądrość jest najwyŜszym celem, ;NajwyŜsze formy myślenia. „ scala naturę ” jako

hierarchia wartości

Frg. 22. RównieŜ i ta droga prowadzi do tego samego celu.

Frg. 23. Cała więc Natura jako posiadająca rozum niczego nie czyni na oślep6, lecz zawsze w jakimś celu;

odrzuciwszy przypadek troszczy się o cel w większym stopniu niŜ sztuki, bo te, jak wiemy są naśladowaniem

natury. PoniewaŜ człowiek z natury składa się z duszy i ciała, przy czym dusza jest lepsza niŜ ciało, a to, co jest

gorsze, musi zawsze być sługą tego, co lepsze, zatem ciało musi istnieć ze względu na duszę. Przypuszczając, Ŝe

dusza ma część rozumną oraz część nierozumną i Ŝe ta druga jest gorsza, wnioskujemy, Ŝe część nierozumna

istnieje ze względu na część rozumną. Rozum naleŜy do części rozumnej; argumentacja ta zmusza nas do

stwierdzenia, Ŝe wszystko istnieje z przyczyny rozumu.

Frg. 24. Działalnością rozumu jest myślenie będące widzeniem przedmiotów myślowych, tak jak postrzeganie

przedmiotów widzialnych jest działalnością wzroku. Ze względu na myślenie i rozum wszystkie inne rzeczy są

poŜądane przez ludzi, poniewaŜ są poŜądane ze względu na duszę, a rozum jest najlepszą częścią duszy, wobec

tego wszystkie rzeczy istnieją ze względu na to, co jest najlepsze.

Frg. 25. Spośród myśli te są wolne, które mogą być wybierane dla nich samych, natomiast te, które prowadzą do

wiedzy dotyczącej czegoś innego, są podobne do niewolnic. To, co ma cel w sobie, przewyŜsza zawsze to, co

słuŜy jako środek do czegoś innego, a to, co jest wolne, przewyŜsza to, co nie jest wolne.

Frg. 26. JeŜeli w naszym działaniu posługujemy się myślą, to mimo iŜ działająca osoba ma na względzie swoją

własną korzyść i z tego punktu widzenia rozpatruje swoje działanie, to jednak poddaje się kierownictwu rozumu;

posługuje się swoim ciałem jakby sługą i podlega przypadkowi, ale zazwyczaj dobrze spełnia te czynności,

którymi kieruje rozum, nawet wtedy, gdy większa część działań została dokonana za pomocą ciała jako

narzędzia.

Frg. 27. Czyste myślenie jest zatem lepsze i cenniejsze niŜ myślenie skierowane ku poszukiwaniu pewnych

korzyści. Czyste myślenie jest samo przez się bardziej cenne, a mądrość rozumu jest w tym rodzaju myślenia

najcenniejsza, tak jak w myśleniu dla działania najcenniejsza jest mądrość połączona z praktyczną wnikliwością.

A więc to, co dobre i cenne, zawarte jest przede wszystkim w filozoficznych dociekaniach, ale oczywiście nie w

kaŜdym rodzaju dociekań. Nie kaŜdy bowiem rodzaj dociekań jest cenny w sensie bezwzględnym, lecz tylko

taki, który dotyczy naczelnej i kierującej światem zasady. Ten rodzaj myślenia jest ściśle złączony z filozoficzną

mądrością i słusznie moŜemy twierdzić, Ŝe jest to mądrość we właściwym znaczeniu

Frg. 28. Człowiek pozbawiony zdolności postrzegania i rozumu staje się podobny do rośliny, pozbawiony tylko

rozumu staje się podobny do zwierzęcia; natomiast człowiek w pełni obdarzony rozumem staje się podobny do

Boga.

Frg. 29. To, co nas róŜni od innych zwierząt, jest dostrzegalne w Ŝyciu podług rozumu, Ŝyciu, w którym nic nie

dzieje się przypadkiem, w którym nie ulegamy rzeczom o małej wartości. Wprawdzie zwierzęta mają jakąś iskrę

rozumu i roztropności, ale są zupełnie pozbawione

teoretycznej mądrości która jest przywilejem jedynie bogów; natomiast co się tyczy postrzeŜeń zmysłowych i

instynktu, są one w człowieku mniej dokładne i słabsze.

Frg. 30. To Ŝycie według rozumu jest rzeczywiście czymś, co nie moŜe być oddzielone od dobra i powszechnie

się uznaje, Ŝe się mieści w pojęciu dobra, gdyŜ człowiek dobry, który Ŝyje według rozumu, nigdy nie ulega

przypadkom losu, ale w większym stopniu niŜ inni jest wolny od tego, co podlega losowi. Dlatego, jeŜeli

odnosisz się z pewnym zaufaniem do tego Ŝycia, moŜesz być słusznie dobrej myśli.

c) śycie kierowane przez filozofa jest moŜliwe

Frg. 31. Ponadto, poniewaŜ kaŜdy wybiera to, co jest moŜliwe do zrobienia i co jest poŜyteczne, naleŜy przyjąć,

Ŝe i w filozofowaniu obydwie te cechy odgrywają podobną rolę i Ŝe trudność w opanowaniu filozofii jest czymś

znikomym wobec ogromu jej uŜyteczności; to zaś, co łatwiejsze, robimy z większą przyjemnością.

d) Istnieje wiedza o prawdzie i wiedza o doskonałości duszy

Frg. 32. Łatwo wykazać, Ŝe jesteśmy w stanie zdobyć wiedzę o tym, co sprawiedliwe i poŜyteczne, a takŜe

wiedze o przyrodzie i innej prawdzie .

Frg, 33. To, co wcześniejsze, jest zawsze lepiej poznawalne od późniejszego, a to, co lepsze z natury, jest lepiej

poznawalne od gorszego. Wszak wiedza interesuje się bardziej rzeczami określonymi i uporządkowanymi niŜ

ich przeciwieństwami i bardziej przyczynami niŜ skutkami. OtóŜ rzeczy dobre są lepiej określone ń

uporządkowane niŜ rzeczy złe, tak jak człowiek dobry jest lepiej określony i uporządkowany niŜ człowiek zły;

musi między nimi zachodzić ta sama róŜnica.' Ponadto rzeczy wcześniejsze' są w większym stopniu

przyczynami niŜ rzeczy późniejsze; gdy bowiem usunie się wcześniejszej znosi się równieŜ i te, które z nich

swój byt wywodzą: linie, jeŜeli się zniesie liczby, płaszczyzny, jeŜeli się zniesie linie, ciała stale, jeŜeli się

usunie płaszczyzny, a tak zwane "sylaby", jeŜeli się usunie litery.

Frg. 34. JeŜeli przeto dusza jest lepsza od ciała, jest bowiem z natury bardziej uzdolniona do kierowania i jeŜeli

istnieją sztuki i nauki zajmujące się ciałem, mianowicie medycyna i gimnastyka (uznajemy je bowiem za nauki i

twierdzimy, Ŝe niektórzy ludzie je opanowali), to jasne, Ŝe i w stosunku do duszy i jej doskonałości istnieje jakaś

troska i sztuka, którą moŜemy opanować, skoro jesteśmy zdolni do tego w stosunku do rzeczy, których

nieznajomość jest większa a wiedza o nich trudniejsza.

Frg. 35. Podobnie teŜ i w stosunku do natury; o wiele bardziej konieczna jest znajomość przyczyn oraz

elementów niŜ ich późniejszych następstw; te drugie bowiem nie naleŜą do najwyŜszych zasad i pierwsze zasady

z nich się nie wywodzą, lecz na odwrót, z pierwszych zasad i przez pierwsze zasady wszystko powstaje oraz

istnieje.

Frg. 36. Czy to bidzie powietrze, ogień, liczba, czy jakieś inne natury , które są przyczynami i zasadami

wszystkich innych rzeczy, jeŜeli ich nie znamy, nie moŜemy poznać tych rzeczy; bo jak mógłby ktoś zrozumieć

mowę, gdyby nie znał sylab, albo zrozumieć sylaby, gdyby nie znal liter ?

Frg. 37. śe więc istnieje wiedza o prawdzie i o doskonałości duszy, i Ŝe moŜemy ją zdobyć, niech wystarczy to,

co powiedzieliśmy na ten temat.

e) Mądrość jest największym dobrem, nawet wówczas, gdy jest nieuŜyteczna w praktycznym Ŝyciu

Frg. 38. To, Ŝe mądrość jest największym dobrem i najbardziej poŜytecznym ze wszystkich rzeczy, stanie się

jasne na podstawie dalszych wywodów; zgadzamy się wszyscy, Ŝe rządzić powinien człowiek najlepszy i z

natury swej najsilniejszy, dalej, Ŝe jedynie prawo jest rządcą i autorytetem, prawo, które jest mądrością i

wyrazem mądrej myśli

Frg. 39. A znowu co innego moŜe być dla nas wzorem i najdoskonalszą miara tego, co dobre, jeśli nie mądry

człowiek? Wszak to, co taki człowiek wybierze, jeŜeli wybór był dokonany zgodnie z jego wiedzą, jest dobre, a

przeciwne temu jest złe.

Frg. 40. Skoro wszyscy ludzie wybierają przede wszystkim to, co się zgadza z ich własną naturą (sprawiedliwe

Ŝycie wybierze człowiek sprawiedliwy, Ŝycie odwaŜne człowiek odwaŜny, Ŝycie umiarkowane człowiek

umiarkowany), tak teŜ mądry człowiek wybierze przede wszystkim mądre myślenie, będące dziełem tej

zdolności. Jasne więc, Ŝe według najbardziej autorytatywnej opinii, mądrość jest największym spośród

wszystkich dóbr.

Frg. 41. Prawdę powyŜszą moŜna pojąć jaśniej na podstawie takiego argumentu: myśleć mądrze i dochodzić do

poznania jest samo przez się poŜądane przez człowieka (bo nie moŜna Ŝyć ludzkim Ŝyciem bez tych funkcji) i

jest równieŜ poŜyteczne dla Ŝycia praktycznego; nic

bowiem nie przedstawi nam się jako dobre, jeŜeliśmy tego nie rozwaŜyli i mądrze nie wykonali. Wszak

niezaleŜnie od tego, czy szczęśliwe Ŝycie zaleŜy od przyjemności, czy od moralnej doskonałości, czy teŜ od

mądrości, trzeba jednak filozofować; bo głównie poprzez filozoficzną refleksję osiągamy jasny pogląd w tej

materii.

Frg. 42. Poszukiwanie we wszelkiej wiedzy wyników róŜnych od niej i Ŝądanie, aŜeby była uŜyteczna, jest

stanowiskiem ignorującym od początku róŜnicę dzielącą rzeczy dobre od koniecznych, a przecieŜ róŜnią się one

w stopniu najwyŜszym. Te bowiem rzeczy, które są cenione ze względu na coś innego, bez których Ŝycie jest

niemoŜliwe, powinny być nazywane koniecznymi i współprzyczynami natomiast te, które są cenione dla nich

samych, nawet gdyby nic innego z nich nie wynikało, powinny być nazywane dobrymi we właściwym

znaczeniu; to bowiem nie jest bardziej poŜądane niŜ tamto, a tamto bardziej niŜ coś innego i tak dalej w

nieskończoność; trzeba więc gdzieś się zatrzymać. Jest przecieŜ rzeczą śmieszną domagać się od wszystkiego

korzyści poza rzeczą samą i pytać "jaka z tego dla nas korzyść" i "jaki poŜytek"? Bo zaiste, jak twierdzimy, ten,

kto pyta o to, nie jest bynajmniej podobny do tego, kto zna piękno i dobro, albo kto odróŜnia przyczynę od

współprzyczyny.

Frg. 43. Najlepiej ze wszystkich poznałby, Ŝe mówimy prawdę ten, kto by nas w myśli zaprowadził na Wyspy

Szczęśliwe. Tam bowiem nie byłoby Ŝadnych potrzeb ani Ŝadnej korzyści z niczego; pozostałoby tylko myślenie

i dociekanie filozoficzne, co nawet teraz nazywamy wolnym Ŝyciem. JeŜeli to jest prawda, jak mógłby się ktoś z

nas słusznie nie wstydzić, gdyby, mając szansę zamieszkania na Wyspach Szczęśliwych, nie uczynił tego z

własnej winy? A więc nie zasługuje na lekcewaŜenie dar, jaki przynosi ludziom wiedza, i nie małe jest dobro,

które od niej pochodzi. Bo tak, jak według mądrych poetów, otrzymujemy w Hadesie dary sprawiedliwości, tak

teŜ, jak się zdaje, zdobywamy dary mądrości na Wyspach Szczęśliwych.

Frg. 44. Nie ma w tym nic dziwnego, jeŜeli mądrość filozoficzna nie okazuje się uŜyteczna i korzystna; nie

nazywamy jej bowiem korzystną, lecz dobrą, a powinna być poŜądana nie przez wzgląd na coś innego, łecz na

nią samą. Bo tak jak podróŜujemy do Olimpii dla samego widowiska, nawet gdyby nic więcej z tego nie

wynikało (samo bowiem oglądanie jest więcej warte niŜ duŜa suma pieniędzy), i tak jak oglądamy Dionizje nie

dla uzyskania czegoś od aktorów (bo przecieŜ na nich wydajemy pieniądze) i wiele innych widowisk stawiamy

wyŜej od pieniędzy - tak oglądanie świata cenimy ponad wszystkie rzeczy, które nam się wydają poŜyteczne.

Zaiste bowiem nie moŜna dokładać starań by zobaczyć ludzi naśladujących kobiety i niewolników albo

walczących i biegnących, a nic uznać za słuszne bezpłatnego oglądania natury rzeczy i prawdy.

Frg. 45. Tak więc wychodząc od rozwaŜań na temat intencji Natury doszliśmy do wniosku, Ŝe mądrość jest

dobrem samym w sobie, nawet gdyby z niej nic poŜytecznego nie wynikało dla ludzkiego Ŝycia.

6. FILOZOFIA JEST JEDNAK PO ś YTECZNA DLA LUDZKIEGO ś YCIA

Frg. 46. To, Ŝe teoretyczne myślenie daje ludziom największe korzyści, moŜna dostrzec łatwo w sztukach

praktycznych lx. Bo tak, jak rozumni lekarze i liczni znawcy ćwiczeń gimnastycznych zgadzają się, Ŝe ci, którzy

chcą być dobrymi lekarzami albo trenerami, muszą mieć ogólną wiedzę o, tak teŜ dobrzy prawodawcy muszą

mieć ogólną wiedzę o przyrodzie, i to w stopniu o wiele większym niŜ ci pierwsi. Tamci bowiem są tylko

twórcami doskonałości ciała, ci drudzy natomiast interesują się doskonałością duszy i chcą uczyć o dobrym i

złym stanie państwa, i z tego powodu potrzebują jeszcze więcej filozofii.

Frg. 47. Bo tak, jak w innych sztukach rzemieślniczych najlepsze narzędzia wywodzą się z natury, np. w

budownictwie pion, linia i cyrkiel - niektóre mianowicie wywodzą się z obserwacji wody, inne z obserwacji

światła i promieni słonecznych - i przez odwołanie się do nich orzekamy, co jest dla naszych zmysłów

dostatecznie proste i gładkie; podobnie polityk musi mieć pewne wzory wzięte z natury i prawdy, podług

których osądza, co jest sprawiedliwe, co dobre, a co poŜyteczne. Jak bowiem wśród narzędzi rzemieślniczych

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: