ADAM MICKIEWICZ GRAŻYNA. POWIEŚĆ LITEWSKA, wstęp Józef Tretiak
MICKIEWICZ W CZASIE PISANIA GRAŻYNY
- na uniw. w Wilnie (1819-20), potem jako nauczyciel w Kownie
· początkowo nie czuł się wyjątkowy, godził się z rolą pedagoga
· pisanie było dodatkiem (powstały: Hymn do N. Panny, Oda do młodości, Romantyczność, Żeglarz)
· w 1821 postanowił zająć się gł. pisarstwem (w ciągu 1,5 roku napisał Dziady i Grażynę, przeplatając pracę nad nimi)
- w grudniu 1822 r. skończył Grażynę, uważał ją za nieudaną, „klepaną”, a jednak ją skończył
· bał się, że jego tomik Poezji będzie źle przyjęty przez starszyznę, a uznanie starszyzny było mu potrzebne, by wyjechać za granicę
· eposy bohaterskie uważano za rodzaj górujący nad innymi
· w 1818 r. Dyzma Bończa Tomaszewski wydał Jagiellonidę, a 19-letni Mickiewicz napisał krytyczną recenzję, otrzymał anonimową odp., że łatwiej jest ganić, niż napisać samemu
TEMAT GRAŻYNY
- Nowogrodzki książę Litawor, podniecony zawiścią i nieufnością, zawiera przymierze z Krzyżakami przeciw własnym rodakom i naczelnemu księciu Litwy, Witołdowi; plan ujawnia się dopiero, gdy Krzyżacy są już pod jego zamkiem; żona księcia odprawia w jego imieniu posłów i pobudza tym samym obrażonych Krzyżaków do napadu na Nowogródek; korzystając ze snu męża, ubiera jego zbroję, staje na czele wojska i uderza na gotujących się do napadu wrogów; Litwini zwyciężają, ale Grażyna ginie, Litawor rzuca się na jej stos pogrzebowy i ginie w płomieniach
- temat jest zupełnie fantastyczny
IDEA GRAŻYNY
- poświęcenie się orężne kobiety w obronie ojczyzny, kiedy mąż gotów związać się z wrogami
· Niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha
· Grażyna czyli piękna księżna
- piękno + rozum u Mickiewicza: Żywila, Świteź
- wzór: Wanda, Kamilla z Eneidy, Klorynda z Jerozolimy Tassa, Emini w Jagiellonidzie
- Grażyna jest jednak inna od tych amazonek:
· ma mężne serce, ale nie potrafi nacierać w ataku i posługiwać się bronią
· przypasała miecz w prawej strony
PIERWIASTEK HISTORYCZNY W GRAŻYNIE
1. Zmiana planu
- początkowo Mickiewicz chciał osadzić akcję w jakimś wydarzeniu historycznym
· Grażyna miała nazywać się Karyna, a Litawor – Korybut (postać hist.), Witołd – Kiejstut
· tytuł miał brzmieć: Korybut, książę Nowogródka, poema z dziejów litewskich
- powody wyboru Nowogródka:
· chciał uświetnić miasto rodzinne
· fantazjując, lubił mieć jakieś oparcie w rzeczywistości
· Nowogródek, w którym panował Korybut nie leżał nad Niemnem, ale za Dnieprem, o był Nowogródek Siewierski (akcja natomiast dzieje się wyraźnie na Litwie), więc poeta poświęcił historyczność, ratując swój rodzinny Nowogródek, a imię bohatera wziął od przydomka Chreptowiczów, właścicieli Szczors, gdzie w bibliotece pisał poemat
- imię bohaterki zmienił dopiero pod koniec pisania (Karyna – lit. waleczna), by pokreślić jej kobiecość i duchowe męstwo
· początkowo bohaterka od razu miała napaść na Krzyżaków, ale to wyglądałoby jak zdrada, więc wprowadził sceny zdenerwowania Krzyżaków, by wyprawa Grażyny była obronna
- Kiejstut zmienił się w Witołda dopiero w druku
· historyczny Korybut z Kiejstutem walczył w 1381 r., z Witołdem w 1393
· gdyby wybrał Witołda, musiałby usunąć naleciałości pogańskie, np. palenie ciała
· kiedy zmienił poemat historyczny na powieść fantastyczną, mógł już wprowadzić imię Witołda, tym bardziej, że charakterystyka bardziej mu odpowiadała
2. Stryjkowski a Mickiewicz
- Stryjkowski dostarczył materiału do starolit. tła historycznego, powiedział Mickiewiczowie, że jego rodzina ma książęce korzenie w rodach litewskich
· Dowmantowi Hurdowicowi Witołd zabrał dzierżawy, a jego potomkami byli m.in. Miczkiewici, Dowmant umarł ze zgryzoty
· Adaś miał wysoko rozwinięty kult przodków, nawet chrzcielne drugie imię Bernard zmienił na Napoleon
· z Dowmanta przejął dla Litwora również poczucie krzywdy i gwałtowny temperament
STRONA ARTYSTYCZNA
1. Krzyżowanie się wpływów
- wpływ klasyczny
· trzeźwa przedmiotowość przedstawienia
· usunięcie osobistych uczuć poety
· długie mowy retoryczne
· poważny, uroczysty tok wiersza
· zaokrąglone porównania
· (nieliczne) wyrażenia z klasycznych epopei (np. Lecz któryż z bogów siłę w nim osłabił?, Już różane włosy zorza na wschodnim roztacza obłoku)
· brak wpływu nadziemskich potęg, złym duchem są tylko zawiść i nieufność Litwora
- powieść poetycka Byrona i Scotta
· światło ześrodkowane na kilku osobach, reszta ginie w cieniu
· wojsko zlewa się w jedną masę
· brak dużego opisu narad i gromadzenia się wojsk przed bitwą
· malowniczy i tajemniczy koloryt
· prawie w całym poemacie panuje mrok nocny (Litawor przytłumia lampę, gdy nie chce, by sługa odgadł jego tajemnice z twarzy)
· na pocz. poeta przywołuje widok nocy księżycowej, zamiast wezwać Muzę do pomocy
· nie ujął wszystkich wierszy w strofy à niejasność jak w wątku powieściowym
2. Budowa powieści
- cz. I: przybycie posłów i domaganie się wpuszczenia
- cz. II: ekspozycja zamiarów Litawora, ścieranie się Litawora z Rymwidem
- cz. III: daremne starania Grażyny o powstrzymanie księcia od przymierza z Krzyżakami i jej działanie na własną rękę
- cz. IV: bitwa do ranienia Grażyny
- cz. V: pogrzeb, wyznanie winy księcia i jego śmierć (balladowe zakończenie)
- nie jest to skończone arcydzieło, ale raczej szkic
· niejasność, częściowo wyjaśniona w Epilogu Wydawcy
· dziwne jest, że Grażyna, która była prawdziwą drugą połową Litawora, została przez niego cierpko odprawiona, mimo że błagała go na kolanach
· Litawor nie przyjmuje posłów przybyłych nocą, wydaje rozkaz, by na rano zebrać oddziały, a sam rozmawia z Rymwidem, zapominając o posłach zupełnie
· zbyt wielkie ściśnienie wypadków na zbyt małej przestrzeni czasu (jedna noc)
3. Charakterystyka głównych postaci
- Litawor
· Achilles litewski – niepohamowany w gniewie, nienawistny do potężniejszego od siebie władcy, co wyraża czynami
· drzemią w nim szlachetne popędy, które każą mu żałować złych czynów
- Rymwid
· wcielony instynkt litewskiego sumienia
· wierny panu, ale i ojczystym tradycjom
· rozważny i doświadczony
- Grażyna
· wstręt do walki bratobójczej à Rymwid
· brak doświadczenia i przezorności à Litawor
· największa siła poświęcenia, o którym sama nigdy nie mówi
· kobieca, co nie ujawnia się w uległości wobec męża, ale w działaniu bez obmyślonego planu, w słabości fizycznej
· czuła przewagę moralną nad mężem, co kryła, bo potrafiła nad sobą panować; początkowo jest zdziwiona, że Rymwid do niej przychodzi po pomoc, dopiero w imię ojczyzny decyduje się działać
· nie uchyla się od ciężaru odpowiedzialności, jaki na nią spadł, pokazuje siłę woli ludzkiej, o której mówi potem Duch w prologu do Dziadów cz. III, odsuwa wtedy od siebie wszystkich, nawet Rymwida zaczyna traktować jak podwładnego, a nie przyjaciela
4. Język poetycki i wiersz Grażyny
- 11-zgł. (zamiast 13) w poemacie rycerskim
- język prosty i żywy, a zarazem malowniczy
STYL UTWORU
1. Styl Grażyny w rozumieniu samego poety
- stanowisko estetyczne poety na podstawie O poezji romantycznej i O poemacie „Zofiówka”
· każda epoka ma nowy styl
· potępiał styl francuski (dworskość, zbytnie dążenie do elegancji i poprawności)
· dopuszczał naśladowanie stylu klasycznego (równowaga uczucia, fantazji, harmonia treści i formy), np. u Kochanowskiego i Trembeckiego
· próbował stylu czysto romantycznego (średniowieczny, przewaga uczucia i fantazji), np. w balladach
· najlepiej jest zaś stworzyć własny styl, w Grażynie chciał połączyć klasyczną formę z romantyczną treścią
- Homer jako wzór: Litawor~Achilles, porównania, wyrażenia: trzoda srebrnoruna, koń jelenionogi
- Kochanowski: Odprawa posłów..., jędrna mowa
- Jerozolima Tassa: życie rycerskie, oktawy, język stylizowany na archaiczny (latynizmy: łacińska składnia w j. pol.)
- dramatyczność Dziadów i Szekspira: punkt kulminacyjny-decyzja Gr. przygotowana starannie
- klasyczna proporcja: przemówienia R. i L. w cz.1
- nowość: oparcie się o tradycję narodową (zachodnie pieśni rycerskie były pobudką)
2. Styl poematu wobec oceny dzisiejszej
- style nie są zharmonizowane
- przeważa retoryka: zbyt dużo figur retor. i formy obrazowej, homeryckie zabiegi stylistyczne, które w efekcie dają wrażenie sztuczności
- wiersz jest niedbały, zbliżony do prozy: by odejść od fr. czystej formy, Gr. miała być utworem epickim
ALINA WITKOWSKA MICKIEWICZ. SŁOWO I CZYN
- trzy miary czasu:
1. czas historii
· organizuje rzeczywistość dramatu
· wydarzenia roku 1823, następstwo zdarzeń wg zasad pdp
2. czas mitu religijnego
· nie przemija, bo święta ofiara odnawia się w nieskończoność
· dla sensów dramatu bardziej istotny jest rytm świąt kościelnych
· akcja ujęta jest biegunami świąt zadusznych
· kulminacje duchowych postaw bohaterów dokonują się w noc wigilijną (improwizacje Konrada) i święto wielkanocne (widzenie ks. Piotra – postać konkretna, bernardyn, przeniesiona w wieczny czas mitu religijnego)
· odległości między świętami liturgicznymi nie są przestrzegane sumiennie (zbliżenie Bożego Narodzenia i Wielkanocy) à wymowa symboliczna jest ważna
Wielkanoc
radosne „Alleluja” w momencie widzenia, po śmierci narodu-Chrystusa, symbol zmartwychwstania
Boże Narodzenie
symboliczne panowanie maluczkich (pastuszkowie)
drzwi do Chrystusowego królestwa pokory (ks. Piotr)
3. czas mitów agrarnych
· między śmiercią a powrotem do życia odzyskiwanego z młodą wegetacją roślinną
- mieszanie czasów:
...
malutka_cmelka