NOWE KINO RADZIECKIE:
· 1953® Umiera Stalin
· 1956®Tajny wykład Chruszczowa o zbrodniach stalinowskich, Chruszczow potępił kult wodza, ujawnił zbrodniczy charakter dyktatury Stalina i zainicjował proces „odwilży", owocujący w sferze kultury końcem wszechwładnie panującego socrealizmu i powolnym otwieraniem drzwi zachodnim, często awangardowym, prądom.
· 1965® Do władzy dochodzi Breżniew
· Przemiany na gruncie literatury®1958-Doktor Żywago
· Ścisłe połączenie literatury i filmu, głownie czerpano z Czechowa
· Wracano do odrzuconych przez socrealizm konwencji formalnych, pozwalano sobie nawet na kontrowersyjne opinie polityczne. Niektórzy reżyserzy powracali do zawodu po dłuższym okresie milczenia.
· Debiuty reżyserów, którzy przez następne lata nadawać będę ton radzieckiej kinematografii i zdobywać nagrody na zagranicznych festiwalach, przypadają na lata sześćdziesiąte, często na ich pierwszą połowę. Jest to charakterystyczne i wyraźnie wyodrębniające się nowe pokolenie artystów filmowych - większość urodzona niedługo przed wojną, wszyscy wykształceni w czasach odwilży.
· DWA ETAPY:
1) 1956-1959® Doświadczeni reżyserzy:
- Grigorij Czuchraj
- Michaił Kołatozow
- Siergiej Bondarczuk
- Marlen Chucyjew
- Aleksandr Askoldov
2) Od 1961® Młodzi reżyserzy:
- Andriej Tarkowski
- Nikita Michałkow
- Andriej Michałkow-Konczałowski
- Lew Ponfiłow
ANDRIEJ TARKOWSKI:
· 1932- 1986
· Uprawiał w ZSRR kino jawnie autobiograficzne i antytotalitarne w czasach, gdy marksizm eksponował masowość. Chciał być reżyserem - autorem, nie wyrobnikiem.
· Odżegnywał się od artystycznej bigoterii - życie i twórczość miały się wzajemnie przenikać.
· Dbał o to, by ścieżka jego życia była zgodna z wartościami prezentowanymi w filmie.
· W krótkim czasie zyskał, więc w ZSRR niezaszczytne miano reżysera wyklętego.
· W swoim kraju bywał bezradny wobec cenzury, bywał bezrobotny - za granicą okrzykiwano go największym objawieniem, rozpowszechniano jego filmy na nielegalnych projekcjach i zachwycano się jego nowatorskimi zabiegami w narracji filmowej.
· Upatrywano w nim radzieckiego twórcy nowofalowego, tyle że w kraju gazety konsekwentnie ignorowały kolejne doniesienia o licznych prestiżowych nagrodach zagranicznych, które zdobywał.
· Absolutnie wierzył w swoją artystyczną misję, która pod koniec życia graniczyła już niemal z szaleństwem.
· Przeżywał swój własny artystyczny dramat. Czuł się medium, wyrazicielem idei, które rodzi naród, doświadczał jednak tego, że "artysta to prorok, którego się lekceważy i którego się nie słucha".
· Jego intymną twórczość często charakteryzowano jako kino metafizyczne, poetyckie, religijne.
· Tarkowski o filmie:
Ø Naczelną dominantą obrazu filmowego jest rytm, wyrażający bieg czasu wewnątrz ujęcia.
Ø Obraz filmowy powstaje podczas zdjęć i istnieje wewnątrz ujęcia. Dlatego w trakcie realizacji filmu staram się śledzić przepływ czasu w ujęciach i próbuję go wiernie odtworzyć i utrwalić. Montaż łączy ujęcia już wypełnione czasem, tworząc; kompletny i żywy organizm filmu, w którym pulsuje będący gwarancją jego życia czas o różnym natężeniu rytmu.
Ø Wydaje mi się, że w zupełnej sprzeczności z naturą kina pozostaje także mniemanie zwolenników „kina montażowego" iż z połączenia dwóch pojęć powstaje nowy, trzeci sens.
Ø Odrzucam tak zwane kino montażowe wraz z jego zasadami, gdyż nie pozwalają filmowi przekroczyć ram ekranu, a więc nie pozwalają widzowi nałożyć własnego doświadczenia na prezentowaną mu rzeczywistość.
Ø Rytm powstaje z napięcia czasu wewnątrz ujęć. Jestem głęboko przekonany, że właśnie rytm jest podstawowym elementem formotwórczym filmu, nie zaś montaż ujęć, jak się powszechnie uważa.
· W 1961 roku jego pierwszy pełnometrażowy film Dziecko wojny. Tarkowski zastępuje poprzedniego reżysera i wymusza na autorze opowiadania możliwość wprowadzenia do filmu sekwencji snów i wspomnień głównego bohatera. Zaczynają się jego eksperymenty z narracją filmową.
· W 1965 roku kręci autorską wersję Andrieja Rublowa, co wywołuje liczne i ostre zarzuty ze strony władz. Film był poświęcony genialnemu średniowiecznemu malarzowi ikon, ale w zamyśle reżysera film mówił o problemach współczesności. Tarkowski pokazuje tu związki artysty z epoką i narodem oraz podkreśla cenę, jaką płaci jednostka za doświadczenia życiowe. Reżyser został oskarżony o nakręcenie filmu nieodpowiedzialnego ideologicznie, w związku z czym utrudniono mu dalszą pracę w zawodzie. Odgórną decyzją skierowano film na półkę. Tam leżakował przez cztery lata do dnia swojej premiery w 1971 roku.
· W 1975 roku pojawia się autobiograficzne Zwierciadło. Film zostaje odrzucony przez ówczesną krytykę ze względu na radykalnie nową strukturę narracji.
· W marcu 1982 roku Tarkowski wyjeżdża do Włoch. Z rzeczywistego uczucia tęsknoty za krajem oraz pod wpływem osobistych przeżyć związanych z losem emigranta powstaje Nostalgia.
· Pod koniec 1985 roku zmienia się kadra Stowarzyszenia Filmowców ZSRR. Podejmuje się starania o powrót Tarkowskiego do ojczyzny. Reżysera trawi już wówczas choroba nowotworowa. Andriej Tarkowski umiera na raka płuc w grudniu 1986 roku.
· WYZNACZNIKI STYLU:
1) Tarkowski tworzył rodzaj intymnego kina autobiograficznego
Ø Nie pociągało go kino gatunków.
Ø Solaris czy Stalkera nie określał jako filmów z gatunku fantastyki.
Ø Uważał, że kino jest niezwykle pojemną formą sztuki, dlatego przy realizacji filmu zwracał uwagę, by nie posiadał on tych cech, które mocniej wiązałyby go z określonym gatunkiem.
2) Filmy Tarkowskiego są przykładem sztuki zaangażowanej w problemy społeczne natury duchowej. Ma ona za podstawowe zadanie usunąć panujący na świecie kryzys duchowy.
Ø Filmy Tarkowskiego pokazują brak prawdziwej duchowości we współczesnym świecie oraz nieudolność człowieka w dostosowaniu się do szybko rozwijającej się techniki.
3) Sztuka, jaką jest film, musi być w przekonaniu reżysera narodowa.
Ø Tarkowski czerpie z bogatych zasobów kultury narodowej Rosjan. Podkreśla ich naturalny potencjał duchowy płynący z religii. Filmy te przekazują ideę panslawizmu.
Ø W Andrieju Rublowie cerkiew, ikony oraz obrzędy średniowiecznej Rusi służą naszkicowaniu ukrytego w człowieku ideału moralnego. Rublow idzie symbolizowaną przez krzyż drogą cierpienia i rozwoju duchowego. W filmie przywołuje Tarkowski także charakterystyczny dla siebie motyw poświęcenia. Wyrzekając się samego siebie chrześcijanin otrzymuje dar wejrzenia w ukrytą i najwyższą tajemnicę ludzkiej egzystencji. Jest nią miłość Boga, dzięki której człowiek spełnia swoją własną istotę.
4) Tarkowski porusza w swoich filmach podstawowy problem człowieka, jaki określił mianem "kompleksu Tołstoja".
Ø Człowiek jest rozdarty koniecznością życia w świecie materialnym, posiadając jednocześnie ideał duchowy.
Ø Ciało, będąc wyrazem materialnej, niedoskonałej strony naszego życia, reprezentuje człowieka wraz z jego ułomnością.
Ø Sprzymierzeńcem człowieka w jego walce jest sztuka® Mały marzyciel, Andriej Rublow, Zwierciadło
5) Postać "człowieka słabego" charakterystyczna jest dla wszystkich dzieł Tarkowskiego.
Ø Jest to zazwyczaj bohater służący wyższej sprawie, gotowy do poświęceń, pozbawiony samolubnej dumy i egoizmu. Cechuje go świadoma odpowiedzialność za własne i cudze życie, widzi sens swojego istnienia w walce przeciwko złu i wspina się na wyższy poziom duchowy. Postać ta u Tarkowskiego wykazuje bliskie podobieństwo z wzorcem w osobie Chrystusa.
Ø Tarkowski, podobnie jak wcześniej Puszkin, Dostojewski, Tołstoj, nadał swoim bohaterom cechy staroruskich "szaleńców chrystusowych". Swoiste jurodostwo (obłąkanie), fenomen kultury dawnej Rusi, zaznacza się w filmach Tarkowskiego najpełniej dzięki tym postaciom, które postępują wbrew normom zachowania (np. Andriej Rublow czy Włoch Domenico z Nostalgii). Obecność tych postaci demaskuje grzechy i wady pozostałych.
6) Filmy Tarkowskiego wyróżniają się poetyckością obrazu i rytmem.
Ø Reżyser stosował na szeroką skalę montaż wewnętrzny® czerpiący z procesów zachodzących w psychice postaci
Ø Liczba ujęć w każdym kolejnym filmie reżysera stopniowo się zmniejsza.
Ø Tarkowski nie cenił zbytnio montażu krótkich fragmentów.
7) Najbardziej znaczącymi cechami formalnymi jego twórczości była głębia i precyzja obserwacji.
Ø Stosował proste środki wyrazu, które z czasem ewoluowały w stronę coraz surowszego ascetyzmu.
Ø Tarkowski uważał, że takie techniczne chwyty, jak podwójne, czy potrójne ekspozycje (także zdjęcia przez szkło, woale ) mają w sobie coś z ordynarnej dosłowności.
Ø Interesował go pewien ascetyzm formy. Realizował w większości filmy czarno - białe, gdyż uważał kolor w filmie za deformujący rzeczywistość. Kolor był dla niego czynnikiem odrealniającym obraz filmowy i treści, jakie on ze sobą niesie.
8) Filmy Tarkowskiego przepełnione są metaforami, aluzjami, podtekstami na wielu poziomach. Stanowią "teksty", które trzeba czytać i analizować.
· FILMOGRAFIA:
q Dziecko wojny (1962)
q An...
hayde