NAUKA O PRZESTĘPSTWIE
Przestępstwo – słowo może być używane w trzech znaczeniach:
1) jako stwierdzenie faktu społecznego, a więc zdarzenia, które w konkretnym miejscu i czasie miało miejsce
2) jako ustawowy typ przestępstwa, określony w konkretnym przepisie części szczególnej kodeksu karnego, lub przepisie innej ustawy
3) jako pojęcie ogólne, obejmujące sumę wszystkich warunków, niezbędnych do uznania ludzkiego zachowania za podstawę odpowiedzialności karnej; przesłanki odpowiedzialności to: czyn społecznie szkodliwy, czyn, który jest zagrożony karą przez ustawę, czy o ustawowo określonych cechach (znamionach), czyn, który oceniamy jako bezprawny i co do którego stwierdzamy winę danego podmiotu.
Art. 7. § 1. Przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.
§ 2. Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.
§ 3. Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.
W przypadku przestępstw przeciwko mieniu, szkodę ocenia się w kategoriach ekonomicznych, w przypadku przestępstwa przeciwko zdrowiu, szkodę ocenia się jako stopień uszkodzenia ciała, itd. Jednak są też dobra o charakterze idealnym, których tak łatwo nie da się ocenić; wtedy mówimy o stopniu uszczerbku lub dolegliwości moralnej.
Wg art. 1 § 2 k.k. przestępstwem jest czyn zabroniony, zagrożony karą, którego szkodliwość społeczna jest więcej niż znikoma. Zwrócić uwagę trzeba na stopniowanie szkodliwości. Przyjęła się koncepcja podmiotowo – przedmiotowa społecznej szkodliwości (społecznego niebezpieczeństwa) czynu. O stopniu szkodliwości decydują:
- elementy przedmiotowe, tworzące charakterystykę czynu
- elementy natury podmiotowej, wskazujące zwłaszcza na umyślność i nieumyślność; w ramach umyślności znaczenie ma postać zamiaru (zamiar bezpośredni, ewentualny) oraz w ramach nieumyślności – lekkomyślność i niedbalstwo.
Kodeks karny w art. 115 § 2 zawiera zespół kryteriów oceny stopnia szkodliwości społecznej czynu, są to:
Art. 115. § 1. Czynem zabronionym jest zachowanie o znamionach określonych w ustawie karnej.
§ 2. Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Ostatnie dwa odnoszą się do nieumyślnego przestępstwa.
BEZPRAWNOŚĆ
bezprawność - sprzeczność danego zachowania z całym obowiązującym porządkiem prawnym. Bezprawność ma charakter historyczny, czyli może być ustalona wyłącznie na moment popełnionego zachowania. Chodzi o ocenę wydawaną na podstawie porządku prawnego obowiązującego w chwili czynu. Może się okazać, że dany czyn w chwili popełnienia był zakazany. Później zniesiono ustawę, która zakazywała danych zachowań. Uchylenie takiej ustawy nie znosi wcale bezprawności czynów popełnionych pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy. Np. obowiązywał zakaz wwozu pewnych towarów na terytorium państwa polskiego i zakaz ten został czasowo uchylony ale to nie znaczy, że zachowanie osób, które wwiozły ten towar przed uchyleniem zakazu było legalne. Skądże – było bezprawne, bo bezprawność ustalamy historycznie.
Korzenie aksjologiczne bezprawności. Uważa się, w sensie zasady aksjologicznej, że karę państwo wymierzyć może tylko za coś co w chwili popełnienia było zakazane, albo za coś co nie było wykonaniem obowiązującego w chwili popełnienia nakazu. Bierze się to z motywującej funkcji jaką ma pełnić kara – karę ustanawia się jako sankcję grożącą za niewykonanie polecenia (normy prawnej) władzy publicznej. Wobec tego sens stosowania tej kary zachodzi tylko wówczas jeżeli owa norma została przekroczona. Jeżeli pewnej normy zakazu lub nakazu nie było to jaki sens jest karać zachowania legalne w tamtym czasie? Jest to więc warunek natury kulturowej.
Jeżeli w przepisie prawa karnego w typie czynu zabronionego wyrażona jest klauzula normatywna bezprawności to jeżeli nie ma w systemie prawnym poza kodeksem prawnym regulacji ustanawiającej stosowne zakazy lub nakazy nie możemy wymierzyć kary za takie zachowanie. Tutaj dobrym przykładem jest zmiana jaka nastąpiła w typizacji klasycznego przestępstwa pozbawienia wolności. Otóż jeszcze w KK z 1932r. stosowny typ czynu zabronionego brzmiał „kto bezprawnie pozbawia człowieka wolności”, Już w kodeksie z 1969r. zniknęła klauzula „kto bezprawnie” i pozbawił się typ „kto pozbawia człowieka wolności”. w skali, znacznie więcej osób jest legalnie pozbawionych wolności niż niezgodnie z prawem. Idąc tym tokiem myślenia ustawodawca postanowił zaznaczyć, że chodzi jednak nie o legalne pozbawiania człowieka wolności a o te bezprawne.
Ale jest jeszcze jeden wyjątek od tego domniemania bezprawności. Mianowicie ustawodawca może wprowadzić regulacje, które zezwalają na podjęcie określonych zachowań skądinąd uznanych w innych regulacjach prawnych za zakazane, albo może zezwolić na niewykonanie pewnych zachowań skądinąd w innych regulacjach prawnych uznanych za nakazane. W teorii prawa mówimy wówczas o konstrukcji normatywnej dozwolenia. Nie jest to norma prawna, w istocie dozwolenie oznacza ograniczenie zakresu nakazu lub zakazu. Np. zasadniczo jesteśmy zmuszeni płacić podatek od całości naszego dochodu ale są sytuacje w których ów nakaz doznaje ograniczenia i ustawodawca je wylicza, że określone grupy osób w ogóle nie muszą płacić podatku a inne nie muszą płacić od całości dochodów. Dopiero porównanie tych dwóch zakresów, zakazu i dozwolenia, pozwoli nam skonstruować rzeczywistą normę.
Owe dozwolenia z teorii prawa w prawie karnym zwykło się określać kontratypami, inaczej okolicznościami wykluczającymi możliwość przyjęcia bezprawności czynu.
TYPIZACJA PRZESTĘPSTWA
Typizacja określa ramy (siatkę) przestępstw, a czyny wychodzące poza nią nie są przestępstwem
Typ przestępstwa obejmuje:
1. znamiona przedmiotu przestępstwa
2. stronę przedmiotową
3. podmiot
4. stronę podmiotową
1. ZNAMIONA
Znamiona – wyszczególnione w opisie cechy przestępstwa
1) znamiona ustawowe i konkretne
ustawowe – występują w opisie nazwy
konkretne – cechy zdarzenia konkretnego
Porównywanie obu znamion nazywa się subsumcją
2) znamiona opisowe (deskryptywne) i ocenne (wartościujące, normatywne)
opisowe wyjaśniają zjawiska, zdarzenia, ocenne wyrażają oceny (np. znaczna wartość)
3) znamiona kwalifikujące i uprzywilejowane do przestępstw kwalifikujących i uprzywilejowanych
4) znamiona negatywne – okoliczności które mają nie występować, aby móc realizować dany typ czynu; takie znaczenie mają kontratypy.
2. PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA
Przedmiot przestępstwa jest to to samo co dobro chronione. Istnieje stopniująca klasyfikacja przedmiotu przestępstwa:
1) ogólny przedmiot przestępstwa – są to stosunki społeczne w danym społeczeństwie chronione przez prawo karne
2) przedmiot rodzajowy – jest to wspólne dla pewnej grupy przestępstw dobro, dające się odróżnić od innych dóbr rodzajowych; np. życie, zdrowie ludzkie. Przestępstwa należące do tego samego rodzaju nazywamy podobnymi
3) przedmiot indywidualny – wiąże się z konkretnym typem przestępstwa.
Gdy przepis części szczególnej wskazuje na więcej niż jedno dobro chronione, mówimy o głównym i dodatkowym przedmiocie ochrony.
Należy od przedmiotu przestępstwa odróżnić przedmiot czynności wykonawczej (przedmiot czynu). Przedmiotem czynu jest postać materialna przedmiotu przestępstwa. Otóż przy kradzieży przedmiotem przestępstwa jest prawo własności, a przedmiotem czynu ukradziony przedmiot.
3. PRZEDMIOTOWA STRONA PRZESTĘPSTWA
Do przedmiotowej strony przestępstwa zaliczamy:
1) zachowanie człowieka - czyn
2) formy tego czynu
3) okoliczności w jakich czyn był realizowany
4) warunki popełnienia (miejsce, czas), związek przyczynowy, okoliczności wyłączające bezprawność
Ad. 1)
CZYN – to zachowanie człowieka stanowiące rezultat decyzji woli, będącej efektem skomplikowanego procesu oddziaływania różnych bodźców kształtujących motywację do tego zachowania.
CZYNEM jest tylko świadome zachowanie się człowieka.
W rozumieniu prawa karnego czyn nie zachodzi w przypadku, gdy nastąpi szczególna reakcja na bodźce, np. w stanie ataku padaczki, w silnej gorączce,we śnie czy inne odruchy bezwarunkowe itd. Do czego zalicza się przymus fizyczny – absolutny, vis absoluta np. skrępowanie, odurzenie siłą,
Czynu nie wyłącza przymus psychiczny, vis compulsiva środkami fizycznymi (biciem) lub psychicznymi (groźbą) na decyzję woli człowieka. Wola wymuszona jest także wolą –Coacta voluntas est etiam voluntas. Zmuszone jest autorem czynu, nie musi jednak odpowiadać odpowiedzialności karnej, jeśli spełniono warunki konieczności wyższej.
Czynem w rozumieniu prawa karnego może być nie tylko działanie, ale również i bezczynność, jeśli istniał obowiązek podjęcia określonego działania.
Cztery koncepcje czynu zabronionego
1) naturalistyczna
W. Wolter - Czynem jest psychicznie kierowana aktywność woli człowieka w postaci kompleksu ruchów fizycznych albo zahamowanych ruchów, prowadzących do zmian w świecie zewnętrznym
2) socjologiczna
Czynem jest zachowanie społecznie doniosłe, tj. mające znaczenie dla stosunków społecznych. Czynem jest zaniechanie bądź działanie wyodrębnione z całokształtu ludzkiej aktywności, stanowiące ujemny fakt społeczny.
3) jurydyczno – wartościująca
Czynem jest zachowanie się sprzeczne z normą i podlegające ujemnej ocenie z tego punktu widzenia. W tym ujęciu czynem jest działanie lub zaniechanie
4) finalna
H. Welzer (niem.) Zachowanie jest przyczynowe i kierunkowe. Istota czynu polega na celowym i sterowanym wykorzystaniem przyczynowości świata. Czyn polega na działaniu, a zaniechanie jest odrębną kategorię pojęciową.
Ad. 2)
PODZIAŁ PRZESTEPSTW ZE WZGLĘDU NA FORMĘ CZYNU ZABRONIONEGO
1) przestępstwa z działania i z narażenia na niebezpieczeństwo
2) przestępstwa materialne i formalne, w tym materialnie ścięte
3) przestępstwa z naruszenia i z narażenia na niebezpieczeństwo
4) przestępstwo złożone
5) przestępstwo trwałe
6) przestępstwo jednorazowe z trwałym skutkiem
7) przestępstwo o zbiorowo oznaczonym czynie
8) przestępstwo ciągłe
9) przestępstwa kwalifikowane i uprzywilejowane
Przestępstwa z działania - niepodporządkowanie się zakazowi -delictum commissivum
Przestępstwa z zaniechania – nieuwzględnienie nakazu – delicta omissiva -obowiązek ten musi mieć prawny charakter. Źródłem obowiązku jest ustawa lub umowa.
Przestępstwa materialne – mogą polegać na działaniu lub zaniechaniu (delictum per omissionem commisum) – art. 148 §1
Przestępstwa formalne – polegają na działaniu lub zaniechaniu (delicta mere omissiva)- art. 162 §1
Przestępstwa materialne ścięte – do dokonania przestępstwa wystarczy dążenie sprawcy do realizacji określonego celu, co nie musi jednak nastąpić. Używa się słów jak „po to aby” „w celu”
Przestępstwa z naruszenia – gdy dobro prawne doznaje naruszenia w sposób konkretny
Przestępstwa z narażenia na niebezpieczeństwo – sprawca tworzy stan zagrożenia dla określonej wartości. Wyróżniamy 4 rodzaje:
Przestępstwo z narażenia na niebezpieczeństwo powszechne – gdy niebezpieczeństwo obejmuje bliżej nieokreśloną, większą grupę osób lub mienie w szerszym zakresie. Jest to rozdz. XX k.k.
Art. 163. § 1. Kto sprowadza zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, mające postać:
1) pożaru,
2) zawalenia się budowli, zalewu albo obsunięcia się ziemi, skał lub śniegu,
3) eksplozji materiałów wybuchowych lub łatwopalnych albo innego gwałtownego wyzwolenia energii, rozprzestrzeniania się substancji trujących, duszących lub parzących,
4) gwałtownego wyzwolenia energii jądrowej lub wyzwolenia promieniowania jonizującego,
podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
Przestępstwo z narażenia na niebezpieczeństwo indywidualne – dobro objęte niebezpieczeństwem da się zindywidualizować. Zawarte są one w art. 160-161
Art. 160. § 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Przestępstwo z narażenia na niebezpieczeństwo konkretne – polegają na wywołaniu niebezpieczeństwa w postaci wyraźnie realnej, jako już istniejącego. Ustawa używa określeń – „bezpośrednie niebezpieczeństwo”- np. art. 160
Przestępstwa z narażenia na niebezpieczeństwo abstrakcyjne – jest to niebezpieczeństwo hipotetyczne, domniemane. Np. art. 179, 180
Art.180 . Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełni czynności związane bezpośrednio z zapewnieniem bezpieczeństwa ruchu pojazdów mechanicznych,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Przestępstwo złożone – ma niejednolitą budowę czynu zabronionego. Opis czynu obejmuje co najmniej dwa różne zachowania (np. rozbój –zamach na osobę oraz zamach na mienie).
Przestępstwo trwałe – polega na wywołaniu przez sprawcę określonego stanu bezprawia, którego przerwanie może nastąpić zgodnie z wolą sprawcy lub też nie.
Przestępstwo jednorazowe z trwałym skutkiem – polega na wywołaniu stanu bezprawia, którego przerwanie nie zależy już od sprawcy. (np. bigamia)
Przestępstwo o zbiorowo oznaczonym czynie – gdy czyn został w ustawie określony jako wielokrotność zachowana tego samego rodzaju lub zachowań różnych. Np. znęcanie się jest wielością naruszeń nietykalności cielesnej ofiary.
Przestępstwo ciągłe – ten sam sprawca popełnia wiele czynów
Koncepcja podmiotowa – wszystkie czyny popełnione przez sprawcę można uznać za jedno przestępstwo ciągłe, gdy sprawcy towarzyszył z góry podjęty zamiar popełnienia czynu „na raty”
Koncepcja przedmiotowa – uznaje za decydujące elementy obiektywne, jak bliski związek czasowy poszczególnych czynów, jednakowy sposób działania, tożsamość dobra chronionego.
W 1966 Sąd Najwyższy stwierdził, że przestępstwo jest ciągłe, gdy poszczególne zachowania sprawcy nie tracą walorów samodzielności. Obecnie o ciągłości decyduje nastawienie sprawcy na działanie etapowe, krótkie odstępy czasu między zachowaniami albo, gdy przedmiotem zamachu jest dobro osobiste – tożsamość pokrzywdzonego.
Przestępstwo kwalifikowane
Przestępstwa kwalifikowane przez okoliczności – znamiona kwalifikujące o charakterze statycznym; istnieją one w chwili czynu, mogą dotyczyć różnych zjawisk, jak
1. sposobu popełnienia czynu (np. szczególne okrucieństwo)
2. użytych środków (np. niebezpieczne narzędzie)
3. wartości przedmiotu czynu (np. mienie znacznej wartości)
Przestępstwa kwalifikowane przez następstwo – są to przestępstwa kwalifikowane przez następstwo które wynika z czynu. znamiona kwalifikujące o charakterze dynamicznym;
Przestępstwa uprzywilejowane – polegają na wyodrębnieniu z typu podstawowego typu uprzywilejowanego. Dotyczą zabójstw – zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami, dzieciobójstwo, zabójstwo eutanatyczne
Np. art. 156§1 – typ podstawowy, a §3 typ uprzywilejowany
Art. 156. § 1. Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu w postaci:
1) pozbawienia człowieka wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodzenia,
2) innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej choroby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażającej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej lub znacznej trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego zeszpecenia lub zniekształcenia ciała,
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Przestępstwa są jeszcze:
Publicznoskargowe – ściganie należy do oskarżyciela publicznego, wyróżniamy:
Ścigane z urzędu – nie jest potrzebna inicjatywa pokrzywdzonego
Ścigane na wniosek – jest ona potrzebna
Prywatnoskargowe – inicjatywa w zakresie oskarżenia należy do pokrzywdzonego. Do pokrzywdzonego należy gromadzenie dowodów i ciężar dowodzenia w tej sprawie. Przestępstwami prywatnoskargowymi są:
- zniesławienie (art. 212)
- zniewaga ciała (art. 216)
- naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217)
- lekkie uszkodzenie ciała art. (157§2)
...
chomikplayboy