PROFILAKTYKA WAD ROZWOJOWYCH I CHORÓB - opracowanie.doc

PROFILAKTYKA WAD ROZWOJOWYCH I CHORÓB

1.      Moduł: Zagadnienia ogólne

A.     Profilaktyka - cele i fazy

• Profilaktyka to zespół działań mających na celu:

ü      Przeciwdziałanie rozwojowi chorób i pojawianiu się ich u osób zdrowych

ü      Utrzymanie status quo

ü      Usuwanie czynników ryzyka

ü      Wzmacnianie czynników chroniących

• Profilaktyka obejmuje trzy poziomy: profilaktykę pierwszorzędową, drugorzędową, trzeciorzędową → patrz poniżej

B.     „Czynniki ryzyka” i „czynniki chroniące” – definicja i przykłady

• Czynniki ryzyka: palenie tytoniu, nadciśnienie, otyłość, stres, przepracowanie, brak snu, nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna, zanieczyszczenie środowiska (powietrza i wód), brak opieki lekarskiej, złe warunki pracy i życia
• Czynniki chroniące: badania przesiewowe, szczepienia, prawidłowe warunki pracy, życia i rozwoju, przestrzeganie zasad BHP i higieny osobistej, nadzór dorosłych nad dziećmi, opieka lekarska w szkole i pracy, racjonalne żywienie, dostosowana do wieku i możliwości aktywność fizyczna

C.     Profilaktyka pierwszorzędowa (pierwotna) – definicja, rodzaje i przykłady

• • Definicja:

ü      Dotyczy całej populacji

ü      Polega na zapobieganiu problemom zanim się pojawią

ü      Polega na eliminowaniu lub ograniczaniu czynników ryzyka

ü      Polega na wzmacnianiu czynników ochronnych

• • Rodzaje:

ü      Swoista: działanie na rzecz zapobiegania konkretnemu schorzeniu

ü      Nieswoista: działanie na rzecz poprawy ogólnych warunków funkcjonowania jednostki, działanie na rzecz zapobiegania wielu schorzeniom jednocześnie

• • Przykłady:

ü      Suplementacja diety wit. D w celu uniknięcia krzywicy racjonalnego dzieci (swoista)

ü      Fluoryzacja zębów w celu zapobiegania próchnicy (swoista)

ü      Promocja sportu w celu zapobiegania takim schorzeniom jak osteoporoza, otyłość, miażdżyca itp. (nieswoista)

ü      Promocja racjonalnego żywienia w celu zapobiegania takim schorzeniom jak otyłość, miażdżyca, cukrzyca typu 2 itp. (nieswoista)

D.    Zasady racjonalnego żywienia

• Cel żywienia – zaspokojenia głodu. Nie należy przekarmiać dziecka, zmuszać do jedzenia, jeść po ustaniu głodu, odmawiać sobie jedzenia, gdy czuje się głód.
• Częstotliwość jedzenia:

ü      Należy jeść kilka razy dziennie (4-5 razy)

ü      Należy jeść w stałych odstępach czasu (co 4 godziny), o stałych porach każdego dnia, nie podjadać między posiłkami

ü      Należy jeść śniadania i nie opuszczać posiłków, a jeśli już to kolację

ü      Nie należy jeść wieczorem i w nocy

ü      Kilka razy w miesiącu powinno się /można jeść czerwone mięso.

ü      Kilka razy w tygodniu powinno się /można jeść drób, ryby, jaja, słodycze

ü      Codziennie powinno się /można jeść ser, jogurt, owoce, warzywa, rośliny strączkowe, ryż, ciemne pieczywo, kasze, ziemniaki, orzechy itp.

ü      Codziennie powinno się wypijać ok. 2 litrów wody.

• Skład pożywienia:

ü      Ilość zawartych w posiłkach kalorii powinna być dostosowana do potrzeb osoby w zależności od wieku, płci, wykonywanej pracy i stanu zdrowia

ü      Mięso, drób, ryby, jaja, podroby – wit. B, kwas foliowy, cynk, żelazo, magnez, białko, tłuszcze

ü      Mleko, nabiał, oleje – wit. A, D, B, kwas foliowy, magnez, cynk, wapń, białko, tłuszcze

ü      Owoce i warzywa – wit. A, C, B, składniki mineralne

ü      Produkty zbożowe – skrobia, błonnik, wit. B, żelazo, cynk, magnez

• Kultura jedzenia

ü      Nie należy jeść w pośpiechu, na stojąco, nad kuchnią

ü      Nie należy jeść posiłków/produktów o wysokim indeksie glikemiczny (fast foody, słodycze)

ü      Nie należy jeść produktów niepewnego pochodzenia, spalonych, niedogotowanych, przesolonych, smażonych na starym tłuszczu itp.

E.     Zasady profilaktyki chorób żywieniowo-zależnych

• Cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna):

ü      Przyczyna tego typu cukrzycy jest niezdrowy styl życia: nadmiar tłuszczów i cukrów w diecie, nadwaga i otyłość, mała aktywność fizyczna, a także starzenie się. Powoduje ona osłabienie wrażliwości komórek na insulinę. Objawem choroby jest wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, osłabienie, utrudnione gojenie się ran, senność.

ü      Zapobieganie: racjonalne żywienie: ograniczenie tłuszczów i cukrów w diecie, regularne spożywanie posiłków o niskim indeksie glikemicznym, obniżenie nadwagi; zwiększenie aktywności fizycznej, regularne badanie poziomu cukru we krwi i zgłoszenie się na badania w przypadku wystąpienia tego typu schorzenia u krewnych, znacznej nadwagi lub pojawienia się pierwszych objawów choroby.

• Miażdżyca → patrz moduł 4
• Osteoporoza → patrz moduł 4
• Krzywica:

ü      Choroba małych dzieci polegająca na zaburzeniach w gospodarce wapniowo-fosforowej spowodowanych niedoborem wit. D.

ü      Zapobieganie: podawanie małym dzieciom pokarmów bogatych w witaminę D i wapń, umożliwianie dzieciom przebywania na świeżym powietrzu i na słońcu.

• Choroba niedokrwienna serca (choroba wieńcowa):

ü      Choroba spowodowana jest odkładaniem się blaszek miażdżycowych w naczyniach wieńcowych zaopatrujących mięsień serca w krew

ü      Zapobieganie: jak w przypadku miażdżycy (→ patrz moduł 4) a także unikanie stresu i sytuacji wymagających wysiłku, ponieważ częstym powikłaniem tej choroby jest zawał serca

• Choroby takie jak anoreksja czy bulimia, choć związane z żywieniem, są chorobami psychosomatycznymi

F.     Rola aktywności fizycznej w zapobieganiu zaburzeniom rozwoju i chorobom

• Sport wpływa na prawidłowy rozwój wielu układów ludzkiego organizmu, poprawia koordynacje ruchową i zapobiega wielu chorobom:

ü      Układ krwionośny – serce pracuje wolniej i wydajniej, krew przepływa sprawniej wszystkich dociera do wszystkich organów, krew odnawia się szybciej (biegi, spacery)

ü      Układ oddechowy – oddech jest wolniejszy, spokojniejszy i głębszy, krew lepiej wysyca się tlenem, zwiększa się objętość płuc (uwaga – astma nie jest przeciwwskazaniem do sportu) (biegi, pływanie)

ü      Układ kostny i mięśniowy oraz stawy – zwiększa się siła i masa mięsni a spada masa tłuszczowa, stabilizują się stawy, co ogranicza krzywienie się kręgosłupa i jego sztywnienie, zmniejsza się prawdopodobieństwo złamań kości (aerobik, biegi, spacery)

ü      Układ pokarmowy – normalizuje się waga ciała, poprawia się perystaltyka jelit, zwiększa się wchłanianie treści pokarmowych, poprawia metabolizm wątroby (gimnastyka, biegi)

ü      Układ odpornościowy – wzrasta odporność nieswoista, wzrasta odporność na infekcje, wzrasta odporność u ludzi przewlekle chorych, starych, zmęczonych

ü      Układ hormonalny – wysiłek fizyczny zwiększa u dzieci wydzielanie hormonu wzrostu, pomaga też kontrolować poziom glukozy i tym samym zapobiega cukrzycy, powoduje wydzielanie się hormonu szczęścia

ü      Równowaga psychiczna – podnosi się samoocena i poczucie kompetencji, zmniejsza stres, powoduje pojawienie się endorfin i serotoniny, zwiększa pewność siebie, pomaga w leczeniu osób chorobami umysłowymi i w depresji

• Sport pomaga w leczeniu/zapobieganiu takim chorobom/wadom/urazom jak:

ü      Otyłość, cukrzyca

ü      Miażdżyca, złe krążenie, nadciśnienie

ü      Osteoporoza, kruchość kości, złamania, skrzywienia kręgosłupa

ü      Zaburzenia koordynacji i sprawności ruchowej

ü      Depresja, opóźnienie umysłowe, stres, obniżenie nastroju

G.    Czynniki szkodliwe w środowisku życia i pracy człowieka, możliwości ich ograniczenia i unikania

• Czynniki szkodliwe – praca w jednej pozycji, hałas, dźwiganie, opary (np. benzyny), promieniowanie, sztuczne oświetlenie, klimatyzacja (przesuszenie), ciemność, kontakt z ołowiem i cynkiem, zbyt wysoka lub niska temperatura, mała liczba przerw w pracy, zanieczyszczenie i zapylenie powietrza i pomieszczeń, brak dostępu do wody, nieprzyjemne zapachy, brak dostępu do pomocy lekarskiej
• Możliwości ograniczania/unikania zagrożeń:

ü      Środki ochrony osobistej – ochraniacze, okulary, hełmy, kaski, fartuchy, nauszniki, maski, stopery, rękawice ochronne, odzież ochronna

ü      Środki ochrony zbiorowej – odpylanie, wentylacja, klimatyzacja, nawilżanie pomieszczeń, oczyszczanie ścieków, zabezpieczenia maszyn, ochrona przed wibracją, wygłuszanie pomieszczeń, przerwy w pracy, badania profilaktyczne

H.    Wpływ hałasu na organizm i możliwości ochrony przed hałasem

• Definicja: hałas to każdy nieprzyjemny i niepożądany dźwięk o natężeniu większym niż 90 decybeli
• Źródła hałasu:

ü      Komunikacyjne – związane ze środkami transportu takimi jak kolej, samochody, komunikacja miejska itp.

ü      Przemysłowe – związane z pracą maszyn, przemieszczaniem materiałów i używaniem narzędzi

ü      Komunalne (osiedlowe) – związane z wywożeniem śmieci, dostawami do sklepów

ü      Mieszkaniowe (domowe) – związane z wadliwym funkcjonowaniem centralnego ogrzewania, wind, hydroforów, dźwięki ze zsypu

• Skutki hałasu (zależne są od jego intensywności, ciągłości i czasu trwania):

ü      Uszkodzenie narządu słuchu – czasowa lub stała głuchota, niedosłuch

ü      Zaburzenia układu nerwowego – problemy z koncentracją, niska wydajność pracy, większa drażliwość, zmęczenie, stres

ü      Zaburzenia układu krążenia – zaburzenia rytmu serca, skoki ciśnienia

ü      Zaburzenia układu dokrewnego – zaburzenia wydzielania soku żołądkowego i przez to zaburzenia układu pokarmowego

ü      Zaburzenia w układzie ruchu – bóle mięśni i stawów

• Ochrona:

ü...