Przedstawicielstwo.doc

Przedstawicielstwo

Dla zrozumienia instytucji przedstawicielstwa podstawowe znaczenie ma pojęcie „działanie w cudzym imieniu" (art. 96 KC). Polega ono na tym, że ktoś, zwany przedstawicielem, dokonuje z jakąś osobą trzecią czynności praw­nej, która ma bezpośrednio wywrzeć skutek w cudzej sferze prawnej, a mia­nowicie reprezentowanego.

Jeżeli Piotr (przedstawiciel) kupuje w imieniu Anny (mocodawcy) samochód od Tomasza, to stroną tej umowy jest od chwili jej zawarcia nie Piotr a Anna, w konsekwencji umowa wiąże Annę i Tomasza.

Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego, nikt nie może samowolnie inge­rować w cudzą sferę prawną. Dlatego, aby działanie przedstawiciela osiągnęło zamierzony rezultat, a więc aby wywołało bezpośredni skutek prawny między reprezentowanym a osobą trzecią, przedstawiciel musi mieć stosowne umo­cowanie (art. 95 § 2 KC).

Jest to kompetencja, która przysługuje mu:

- z mocy ustawy albo

- oświadczenia woli reprezentowanego do dokonywania czynności prawnych ze skut­kiem dla niego (reprezentowanego).

Wywołuje ona dla reprezentowanego stan związania, polegający na tym, że nie może on zapobiec powstaniu w swojej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach przysługującej mu kompetencji.

              Do tego, aby czynność prawna mogła być ważnie dokonana w cudzym imieniu, musi z jej treści wynikać, że osoba, która jej dokonuje, występuje w roli przedstawiciela. Jeżeli tego nie ujawni, należy przyjąć, że składa oświad­czenie we własnym imieniu.

Ponadto oświadczenie woli przedstawiciela musi wskazywać osobę repre­zentowanego. Nie mogą bowiem powstawać stosunki cywilnoprawne o nie­określonych podmiotach.

              Umocowanie to w zasadzie dotyczyć może każdej czynności prawnej, chy­ba że ma ona ściśle osobisty charakter.

      Klasa tych czynności nie jest jednak ostro wyodrębniona w polskim systemie prawnym, albowiem poza przypadkami wyraźnie w ustawie wskazanymi (por. art. 944 § 2 KC) niedopuszczalność dokonania czynności prawnej przez przedsta­wiciela może także wynikać z „właściwości" czynności prawnej (art. 95 § l KC).

Instytucje o zbliżonej funkcji

Podobną funkcję pełnią także inne instytucje prawne, które mają jednak odmienną konstrukcję prawną. Z tego punktu widzenia należy odróżnić od przedstawiciela następujące osoby.

a) Posłańca, który sam nie składa oświadczenia woli, lecz tylko je przenosi. Nie musi więc mieć zdolności do czynności prawnej ani umiejętności rozumienia sensu przenoszonego oświadczenia woli.

b) organ osoby prawnej, której działanie traktuje się jako działanie samej osoby prawnej. Natomiast konstrukcja przedstawicielstwa zakłada działanie dwóch odrębnych podmiotów: przedstawiciela i reprezentowanego.

c) Zastępcę pośredniego (np. komisanta, art. 765 KC), który dokonuje czynności prawnej we własnymi imieniu, lecz na rachunek innej osoby. W odróż­nieniu więc od przedstawiciela zastępca pośredni sam nabywa prawa lub za­ciąga zobowiązania w rezultacie dokonanej przez siebie czynności prawnej. Jednakże obowiązany jest następnie przenieść je na tego, w czyim interesie działa. W ostatecznym więc rozliczeniu gospodarcze skutki jego działania (korzyści lub niekorzyści) ponosi osoba zastąpiona.

Przykład: W stosunku komisu jest to komitent, np. osoba zlecająca przedsiębiorcy prowadzącemu sklep komisowy sprzedaż jakiegoś przedmiotu. Natomiast na zewnątrz - w stosunku do tego, kto z zastępcą pośrednim (np. komisantem) dokonuje czynności prawnej, podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym jest zastępca pośredni. Konstrukcja ta pozwala więc ukryć oso­bę gospodarczo zainteresowaną w ekonomicznym rezultacie dokonanej czyn­ności prawnej.

d) Osobę faktycznie tylko pomagającą przy dokonywaniu czynności praw­nych - w szczególności przy zawieraniu umów.

Przykład: Pośrednicy i „agenci bez pełnomocnictw” (art. 758 KC), notariusze lub inni prawnicy przygotowujący tekst umowy.

e) Osobę wykonującą pewne czynności faktyczne w zastępstwie innego podmiotu (np. dzierżyciel, art. 338 KC), które liczą się tak, jakby dokonał ich podmiot zastąpiony.

f) Podpisującego dokument in blanco, który wyraża tylko zgodę na wypełnienie go przez inną osobę. Nie występuje ona jednak w roli przedstawi­ciela, ponieważ uważa się, że pełna treść dokumentu zawiera oświadczenie woli osoby podpisującej go.

g) Osobę upoważnioną do  odbioru poświadczeń woli (np. przyjmowa­nia ofert, wypowiedzeń), która sama nie dokonuje czynności prawnej i dla­tego nie jest - ściśle biorąc - przedstawicielem innej osoby. W związku z tym jedynie odpowiednio stosuje się do niej przepisy o przedstawicielstwie (art. 109 KC).

Pojęcie pełnomocnictwa i przedstawicielstwa ustawowego

              Prawo polskie rozróżnia dwa źródła umocowania, dzieląc według tego kryterium przedstawicielstwo na: pełnomocnictwo i przedstawicielstwo usta­wowe (art. 96 KC).

W stosunku do pełnomocnictwa źródłem umocowania jest jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego zwanego mocodawcą. Natomiast przedstawiciela określa się w tym stosunku prawnym mianem pełnomocnika.

              Z kolei w stosunku przedstawicielstwa ustawowego źródłem umocowania są inne zdarzenia prawne niż czynność prawna reprezentowanego. Ustawa może bezpośrednio określać zdarzenia kreujące umocowanie przedstawiciela ustawowego.

Przykład:  Rodzice są z mocy ustawy przedstawicielami małoletniego dziecku (art. 98 KRO).

Ustawa może jednak przyznać określonym organom państwowym - w szcze­gólności sądom - kompetencje do ustanawiania przedstawiciela: on również jest przedstawicielem ustawowym, ponieważ: jego umocowanie do działania w cudzym imieniu nie opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego.

Przykład: Ustanawiani przez sąd opiekunowie (art. 145 KRO).

Pełnomocnictwo

Pełnomocnictwo  uregulowane  zostało  zespołem  przepisów  ogólnych (art. 98-108 KC).

Natomiast dla przedstawicielstwa ustawowego prawodawca nie ustanowił analogicznej regulacji ogólnej. Przeważył pogląd, że stosunki te są tak silnie związane z poszczególnymi instytucjami prawnymi, w ramach których one funkcjonują, że należy je regulować wyłącznie wraz z tymi instytucjami.

Przykład: Por. zwłaszcza przedstawicielstwo ustawowe rodziców względem ich małolet­nich dzieci unormowane w przepisach KRO.

Udzielenie pełnomocnictwa

1. Zdolność do czynności prawnej

Z uwagi na to, że pełnomocnik dokonuje czynności prawnej, musi mieć  zdolność do czynności prawnych. Wystarczy jednak, aby miał ograniczoną zdolność do czynności prawnych(art. 100 KC). Wyższych wymagań ustawa nie stawia, ponieważ mocodawca sam wybiera sobie pełnomocnika. Jeżeli więc ma zaufanie do osoby niemającej pełnej zdolności do czynności prawnych, nie ma powodu, aby ograniczać jego pole decyzyjne w tym względzie.

2. Oświadczenie woli mocodawcy

W literaturze jest sporne, czy oświadczenie woli mocodawcy wymaga zło­żenia go (zakomunikowania) pełnomocnikowi (art. 61 KC), czy też wystarczy, gdy mocodawca ogłosi je publicznie lub zakomunikuje osobie trzeciej, z którą pełnomocnik ma dokonać czynności prawnej (zawrzeć umowę).

Na rzecz poglądu wymagającego zakomunikowania pełnomocnikowi, że udzielono mu pełnomocnictwa, przemawia ta okoliczność, iż składa on oświad­czenie woli w imieniu mocodawcy. Powinien więc wiedzieć, czy jest do tego umocowany.

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie z wyjątkiem dwóch następujących sytuacji:

1) jeżeli pełnomocnictwo zawiera umocowanie do dokonania czynności praw­nej, dla której pod sankcją nieważności przewidziana została forma szcze­gólna. W przypadku takim pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej samej formie (tzw. forma pochodna);

Przykład: Artykuł 158 KC przewiduje formę aktu notarialnego dla umowy zobowią­zującej do przeniesienia własności nieruchomości. Wobec tego również i pełnomocnictwo do dokonania tej czynności powinno być udzielone w tej samej formie i to pod sankcją nieważności.

2) jeżeli dla  określonych rodzajów pełnomocnictw szczególny przepis wy­maga określonej formy.

Przykład: Artykuł 99 § 2 KC wymaga dla pełnomocnictwa ogólnego formy pisemnej pod sankcją nieważności.

Według art. 106 KC ustanowienie dalszych pełnomocników (substytu­tów) jest dopuszczalne, aczkolwiek tylko wtedy, gdy umocowanie takie wy­nika z następujących okoliczności:

1)  z treści pełnomocnictwa; nie ma wiec generalnego domniemania prze­mawiającego za udzieleniem pełnomocnikowi kompetencji do ustanawia­nia dalszych pełnomocników;

2)  z ustawy - z pewnymi typami pełnomocnictw ustawa łączy taką kompe­tencję;

Przykład: Por. pełnomocnictwo procesowe (art. 91 pkt 3 KPC). ADWOKAT: pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu.

3) ze stosunku prawnego, będącego podstawą pełnomocnictwa (por. Nb. 743-745).

Substytuci ci zawsze działają bezpośrednio w imieniu mocodawcy. Do­tyczy to także dalszych ustanowionych przez nich substytutów. Ich pozycja prawna nie różni się więc od pełnomocników bezpośrednio ustanowionych przez mocodawcę.

3. Treść pełnomocnictwa

a) Mocodawca może udzielić pełnomocnictwa do dokonania tylko takich czynności prawnych, jakich sam mógłby dokonać w imieniu własnym, a któ­re zarazem nie mają charakteru ściśle osobistego. Poza tym, ze względu na ochronę jego interesów, ustawa nie pozwala na udzielenie pełnomocnictwa do wszelkich czynności prawnych.

Dopuszczalne są tylko następujące typy pełnomocnictw.

1)              Pełnomocnictwo ogólne, które obejmuje jedynie umocowanie do czynności zwykłego zarządu ...