Moduł 1.pdf

Kierownik projektu: Joanna Opoka

Redaktor: Monika Poradecka Metodyk: Monika Poradecka

Grafik: Joanna Niekraszewicz Informatyk: Sławomir Walinowicz

Paradygmaty zdrowia

Wstęp

1. Zdrowie jako dobro prywatne i publiczne

1.1. Strategia zdrowia dla wszystkich

1.2. Warunki życia jako wyznaczniki zdrowia

1.3. Przykłady i zakresy polityki zdrowotnej

2. Wczoraj i dziś Narodowego Programu Zdrowia

Bibliografia

Literatura podstawowa

Paradygmaty zdrowia

Wstęp

Na nasze zdrowie wpływają nie tylko geny, nie tylko przyzwyczajenia, z których wynikają

różne style życia, lecz również środowisko życia, a w jego obrębie także całokształt

procesów społecznych i politycznych.

Pierwszym krajem, który na szeroką skalę podjął działania z zakresu promocji zdrowia,

była Kanada. W 1974 roku Marc Lalonde przedstawił w parlamencie program „Nowa

perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków” (Lalonde, 1995). Cztery lata później podczas

Światowego Zgromadzenia Zdrowia w Ałma Acie stwierdzono, iż w skali globalnej

następuje stałe pogarszanie się stanu zdrowia społeczeństw, wobec czego koniecznością

i powinnością państw jest dbałość nie tylko o opiekę medyczną nad już potrzebującymi

jej pacjentami, lecz przede wszystkim położenie nacisku na działania zapobiegające

chorobom. Z myślą o krajach europejskich Światowa Organizacja Zdrowia (ŚOZ) w roku

1984 opublikowała dokument traktujący o tym, że zdrowie należy promować poprzez

kształtowanie nowej polityki zdrowia publicznego uwzględniającej współpracę wielu

sektorów społecznych z naciskiem na problem szeroko rozumianej ekologii.

Kolejnym ważnym momentem dla rozwoju promocji zdrowia była Międzynarodowa

Konferencja Promocji Zdrowia w Ottawie w 1986 roku. Powstała wtedy „Karta Ottawska”

będąca swoistą konstytucją promocji zdrowia. Na kolejnych konferencjach

o ogólnoświatowym zasięgu — w Australii (Adelajda 1989), Szwecji (Sundsvall 1991)

i w Indonezji (Dżakarta 1997) — wprowadzano do niej poprawki i ulepszone zapisy.

Oto lista powiązanych ze sobą czynników koniecznych dla dobrego zdrowia. Sformułował

ją J. Kickbusch, znany działacz ŚOZ (Kickbush, 1990):

 korzystanie z praw i swobód obywatelskich,

 możliwość zatrudnienia i wykonywania pracy w odpowiednich warunkach,

 godziwe warunki mieszkaniowe,

 możliwość uzyskania wykształcenia,

 odpowiednie zaopatrzenie w zdatną do picia wodę i żywność,

 poczucie bezpieczeństwa,

 możliwość gromadzenia oszczędności,

 komunikacja i łączność z innymi ludźmi,

 możliwość wypoczynku, regeneracji sił i rozrywki.

W 2004 roku mija 30 lat od momentu, gdy problemem promocji zdrowia zaczęły

zajmować się liczne kraje, wśród nich i Polska.

Paradygmaty zdrowia

1. Zdrowie jako dobro prywatne i publiczne

Pojęcie zdrowia zawsze było synonimem prawidłowości i dobra, a prawidłowość ta

odnosiła się zarówno do ciała i psychiki, jak i do otoczenia społeczno-kulturowego oraz

przyrodniczego człowieka (Puchalski, 1990).

Zdrowie to pojęcie względne. Wiek, czynniki fizyczne, psychiczne i kulturowe wpływają

na możliwości samorealizacji człowieka oraz na jego dobre funkcjonowanie zarówno

w mikro-, jak i w makrośrodowisku. Istnieje wiele definicji zdrowia — w zależności od

sytuacji, do której się odnoszą, zawierają różne treści. Wyróżnia się także definicje

statyczne i dynamiczne. Definicja zdrowia sformułowana przez WHO to właśnie definicja

statyczna. Mówi ona, że zdrowie jest stanem kompletnego fizycznego, psychicznego

i społecznego dobrego samopoczucia, a nie tylko braku choroby (Viliams, 1980). Według

Karty Ottawskiej, zdrowie to potencjał jednostkowy i społeczny, wynikający z określonych

zasobów, a nie cel, do którego się zmierza ( Promocja zdrowia ..., 1994). Natomiast

w ujęciu dynamicznym zdrowie postrzega się jako proces, który zachodzi pod wpływem

wzajemnych relacji organizmu (jednostki) i środowiska; jest on ukierunkowany na

maksymalny rozwój organizmu i jego możliwości dostosowawczych (Bureś, 1962).

Interpretacji pojęcia zdrowia, jak wspomnieliśmy, może być bardzo wiele, gdyż wiele

czynników wpływa na to, jak postrzegamy problem zdrowia. W zależności od sytuacji

społecznej, warunków środowiskowych, od uznawanych wartości czy przyjętego przez

nas stylu życia kryteria te będą się zmieniać. Ważne, by zmiany te były świadome

—wtedy mają szanse być doskonalone. Zdrowie stanowi też wartość samą w sobie. Taką

wartość ma ono dla nas, gdy na jego posiadaniu i utrzymaniu nam zależy — gdy wiąże

się z pozytywnymi emocjami, gdy skupia na sobie nasze pragnienia i dążenia, gdy

uważane jest za coś ważnego i godnego pożądania. Wystarczy przypomnieć sobie w tym

miejscu słowa poety: „Szlachetne zdrowie, nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się

zepsujesz” (Jan Kochanowski, Na zdrowie ).

Gdy tracimy zdrowie, szybko i często dramatycznie zmienia się całe nasze życie

— osobiste, zawodowe i społeczne. Choroba staje się poważnym problemem życiowym,

gdyż trudno nam pogodzić potrzeby z możliwościami ich realizacji (Tomaszewski, 1984).

W tej nowej sytuacji ważna staje się umiejętność działania, często wymagająca od nas

zwiększonego — zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej — wysiłku. Wysiłek ów

zmierza do poprawy stanu zdrowia. W ten sposób kreujemy nowe wcielenie swojej osoby,

gdyż to właśnie styl życia będzie znaczącym czynnikiem w kształtowaniu zdrowia.

Paradygmaty zdrowia

Jeśli umiemy wybrać spośród wielu wzorców zachowań ten, który optymalnie będzie

umacniał nasze zdrowie, najprawdopodobniej wygramy. Właściwe postępowanie ma

bowiem zasadnicze znaczenie w minimalizowaniu skutków choroby. Pamiętajmy, że

medycyna naprawcza ma tylko około 20% udziału w procesie zdrowienia (Bejnarowicz,

1994). Kierunek i intensywność tej aktywności warunkuje zróżnicowanie przez człowieka

wagi poszczególnych problemów życiowych. Im wyżej w hierarchii ważności stoi dany

problem, tym ściślej jego rozwiązanie wiąże się z jakością życia i tym silniejsza jest

motywacja do jego rozwiązania (Przesmydzka-Kamińska, 1994). Inaczej rzecz ujmując,

im wyższą wartość przyznajemy zdrowiu, z tym większą determinacją będziemy je

kreować.

Celowe zachowanie człowieka wobec zdrowia ogniskuje się wokół wartości, którą stanowi

dla niego zdrowie lub choroba. Niebagatelną rolę odgrywają tu nasza świadomość

i psychika. Motywacja wyrażająca się w pragnieniu, dążeniu czy obawie zdecyduje

o powodzeniu lub jego braku. Kierunek aktywności wyznaczają bowiem motywy. Te zaś

można utożsamiać z celami aktywności. W „wyścigu” motywów wygrywa ten, który ma

większą zdolność eliminowania innych motywów (Formański, 1998).

Wyjaśniony tu mechanizm motywacji działania pozwala uznać, że hierarchia wartości

w życiu wiąże się z celami, do których człowiek dąży — to na tym właśnie polega jej

znaczenie. Za atrybut zdrowia publicznego (społecznego) uważa się zazwyczaj

satysfakcjonujące człowieka, a jednocześnie nieprzynoszące szkody jego partnerom,

harmonijne relacje międzyludzkie.

Dobrze wiemy, że o zdrowiu, oprócz uwarunkowań genetycznych czy świadomej dbałości

o nie, decydują także zdarzenia dziejące się w naszym otoczeniu — przemiany typu

cywilizacyjnego. Przyglądając się tylko ostatnim dwóm wiekom, obserwujemy wydłużenie

życia ludzkiego, ustanie epidemii dżumy, ospy czy malarii, które kiedyś dziesiątkowały

populacje, jak również obniżenie ryzyka zgonów dzieci. Wystarczy przypomnieć, że

w okresie Oświecenia w centrum Europy co czwarte dziecko umierało przed skończeniem

1. roku życia, a co dziesiąte chorowało ospę. Obecnie umiera najwyżej 2% dzieci, zaś

ospę WHO wykreśliła z rejestru chorób zakaźnych. Wiele czynników wpłynęło na te

zmiany; chociażby przestrzeganie warunków higieny bytowania, nieco rozsądniejsze

odżywianie, poznanie drobnoustrojów i metod ich zwalczania za pomocą nowych

antybiotyków czy wprowadzenie szczepień ochronnych.

Jednakże zmiany warunków zdrowotnych leżące u podłoża spadku umieralności

przyniosły również skutki niepożądane. Dla przykładu — udoskonalone metody lecznicze

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: