"Kordian"
- Chłopicki - gen. Józef Chłopicki, za stary na przywódcę ("Nie do boju, nie do trudu"), nieudolny do działania, wiecznie kreśli plany, ma "sprzeczne z naturą nazwisko", izoluje się od ludu, nie ma zamiaru szukać pomocy wśród niższych warstw społecznych, ambitny, dumny, wyżej ceni sprawy własne niż narodu.
- Czartoryski - książę Adam Czartoryski, pyszny arystokrata ("ludzie przed nim gną kolana"), zmienny i przesadnie ostrożny.
- Skrzynecki - generał, powolny, działajak ślimak ("chodem raka przewini"), nieudolny, brak mu zdolności i umiejętności
strategicznych, odwagi, energii i zdecydowania, wycofuje się z pola walki, zmiatając trupy (zlekceważył bezmyślnie plany wojenne Prądzyńskiego), przedstawiciel ugodowej polityki wobec cara.
- Niemcewicz - Julian Ursyn Niemcewicz, polityk ("poeta rycerz - starzec - nic"), konserwatysta, zapatrzony w przeszłość i żyjący wspomnieniami, cieszy się dużym autorytetem wśród społeczeństwa.
- Lelewel - Joachim Lelewel, polityk, posiada dużą wiedzę, wiecznie studiuje ("wiecznie dławi ksiąg armie i mole"), skłonny do teoretycznych rozważań ("Sfinks, co prawi zagadki"), niezdecydowany, chwiejny, zajęty własnymi problemami.
- Krukowiecki - generał, jawny zdrajca: Krukowiecki doprowadził do poddania się Warszawy Rosjanom i podpisał akt jej kapitulacji w 1831 roku.
Takich polityków i przywódców, starych, zniedołężniałych, przerażonych republikańskim charakterem powstania i dążących do zahamowania zrywu, chyba piekło stworzyło na zgubę Polski. Odpowiednikiem tej myśli jest właśnie fantastyczna, groteskowa scena rozgrywająca się w grocie Twardowskiego, w której bierze udział czarownica i rzesze diabłów z Mefistofelesem na czele. Piętnuje w niej Słowacki reakcyjny obóz rządzący w czasie powstania, polityków, generałów, mówców sejmowych i rycerzy ospalców. Program działania sił piekielnych włożony zostaje w usta Szatana i Mefistofelesa. Wątek interwencji szatańskiej przewija się następnie w różnych wariantach w całym dramacie.
Prolog - rola poezji w życiu narodu podbitego, polemika z Mickiewiczem:
- chodzi tu o rolę poezji w służbie walki narodowowyzwoleńczej; trzy osoby Prologu przedstawiają kolejne koncepcje:
- poezję uspokajającą, mesjańską,
- poezję nawołującą do walki, - poezję urny narodowej,
- pierwsza osoba Prologu (Mickiewicz) modli się do Boga o zesłanie na naród spokoju i ukojenia po przeżytej klęsce, poeta sam jako mesjasz bierze na siebie cierpienia narodu,
- druga osoba Prologu reprezentuje poezję tyrteńską, nakazującą walczyć,
- osoba trzecia (on sam, Słowacki) zapowiada, że z prochu zamkniętego "w narodowej urnie" wskrzesi rycerzy i pobudzi ich do walki ("z przebudzonych rycerzy zerwę całun zgniły"), reprezentuje więc poezję urny narodowej, gromadzącej największe wartości i ideały narodu, aby je wykorzystać w odpowiedniej chwili w słusznej sprawie; usiłuje tu Słowacki stworzyć pozytywny program działania, ale jego zapowiedzi nie są zbyt jasne i w "Kordianie" trudno jest się ich doszukać, zestawiając je z wnioskami, jakie można wysnuć z całego dramatu.
Zarzuty Słowackiego wobec Mickiewicza polegają na nieporozumieniu. Słowacki uważa za najważniejsze w poezji Mickiewicza to, co było w "Dziadach" tylko symbolem służącym wyrażeniu roli polskiej walki narodowowyzwoleńczej dla innych narodów.
Charakterystyka piętnastoletniego Kordiana:
- poeta, marzyciel, bardzo wrażliwy, delikatny, o wybujałej wyobraźni poetyckiej, niezadowolony z siebie, oderwany od rzeczywistości, rozgoryczony wobec świata, zgorzkniały, nie widzi sensu życia, znudzony nim, uważa się za niezdolnego do czynu, przeżywa rozterki duchowe, zwątpienia, wahania, jest rozdarty wewnętrznie, myśli o samobójczej śmierci, jest zbyt uczulony na wszystko, marzy o wielkim bohaterskim czynie, który nadałby sens jego życiu, ale zdaje sobie sprawę z nierealności swoich pragnień i źródeł niepowodzeń upatruje w otaczającym go świecie, trzy opowiadania Grzegorza, mające wyrwać Kordiana z odrętwienia duchowego i działaj ące na jego wyobraźnię - przykłady, propozycje postępowania w życiu:
- pierwsze: nie ukazuje godnego naśladowania bohatera, ale ironicznie obrazuje zaradność i samodzielność w życiu, - drugie: udział zbiorowy w walce o wolność,
- trzecie: drogę spisku i konspiracji w indywidualnej walce jednostki dla dobra kraju; Kordian porównuje do nich własne życie,
zakochany nieszczęśliwie w starszej od siebie Laurze; jego miłość odbiciem miłości Słowackiego z czasów studenc.
kich do Ludwiki Sniadeckiej, która zlekceważyła wyznanie młodszego od siebie zalotnika,
próba samobójstwa, to echo samobójczej śmierci przyjaciela Ludwika Spitznagla, a ostatecznym jej powodem postawa nie kochającej go Laury; następnie przelewa swą miłość na ojczyznę.
Romantyczna podróż Kordiana po Europie zachodniej:
jest starszy, ma około dwudziestu lat, miłość do Laury wygasła, nadal cechuje go: pesymizm, brak wiary w życie, smutek, zniechęcenie,
podróżując po świecie, poszukuje celu i sensu życia; jego myśli, sądy, przekonania,
Londyn (dozorca) - handlarskie zmaterializowanie w życiu publicznym; prawo można oszukać, kryjąc się przed dłużnikami, a stanowiska, zaszczyty kupić - jeden brat dozorcy sprzedaje krzesła w parlamencie, drugi groby,
Anglia (czytanie Szekspira) - bezsens poetyckich uniesień; przepaść między poezją a rzeczywistością,
Włochy (Wioletta) - gorycz z powodu rozczarowania w miłości; Kordian przestaje wierzyć w romantyczną, wyidealizowaną miłość, przekonuje się, że miłość dziewczyny można kupić; miłość - złudzeniem, uczucie - fałszem; istnieje kult pieniądza, chciwość, zepsucie,
Rzym (audiencja u papieża) - krytyka reakcyjnej polityki papiestwa i jego antypolskich wystąpień; nakazywanie Polakom posłuszeństwa wobec cara, popieranego przez Watykan; 9 VI 1832 roku Grzegorz VI wydał bullę potępiającą powstanie listopadowe, czym Słowacki był oburzony, dlatego taką scenę umieścił w utworze,
- gorzkie, pesymistyczne doświadczenie bohatera z podróży po Europie i jego rozgoryczenie; porównanie rzeczywistości z marzeniami przynosi mu tylko same rozczarowania i zawody, - przekonał się, że świat liczy się tylko z siłą materialną, - rządzi nim pieniądz i egoizm władców,
- rodzi się u niego bunt, a bunt wyzwala w nim myśl o walce o wolność jednostek i narodów; ucieczką przedjego rozczarowaniem do świata staje się przyroda alpejska.
Wewnętrzna przemiana duchowa Kordiana pod wpływem wyniesionych z podróży doświadczeń:
jego monolog na szczycie Mont Blanc; przełom w jego dotychczasowej postawie, odnalezienie celu i sensu życia w poświęceniu się dla ojczyzny wzorem Winkelrieda i w wyzwoleniu narodów Europy spod tyranii monarchów; dokona tego naród wybrany - Polacy, a on będzie im przewodzić w walce; z romantycznego kochanka staje się bojownikiem o wolność; jego nieprzeciętna wielkość i nieprzeciętna miłość do ojczyzny,
· formułuje hasło "Polska Winkelriedem narodów" (Winkelried - bohater szwajcarski z XIV wieku, który w pierś własną przyjął strzały wrogów i w ten sposób, poświęcając swe życie, umożliwił rodakom zwycięstwo w bitwie pod Sempach w 1386 roku),
. czuje się reprezentantem Polski poświęcającej się za inne narody, doznaje przypływu sił, które pozwolą mu walczyć za swój naród, zrozumiał, że jego miejsce jest w kraju i powraca na chmurze do Polski.
Kordian w roli spiskowca przygotowującego zamach na życie cara:
- tło historyczne określił sam poeta w podtytule trylogii i w tytule aktu III dramatu: "Spisek koronacyjny", wskazując tym dokładnie na moment dziejowy opisywanych w utworze wydarzeń,
- wypadki podobne rzeczywiście miały miejsce w maju 1829 roku w Warszawie, która była wówczas stolicą Królestwa Polskiego (terytorium wydzielonego w roku 1815 na Kongresie Wiedeńskim z utworzonego prze Napoleona Księstwa Warszawskiego),
- Królestwo Polskie posiadało własny parlament, konstytucję, rząd (Radę Administracyjną) i własne wojsko, a jedność jego z Rosją symbolizował wspólny władca,
- każdorazowy cesarz Rosji był jednocześnie królem Polski, · naczelnym wodzem wojska polskiego został brat cara Aleksandra, Konstanty, człowiek bardzo okrutny i brutalny, który ożenił się z Polką (Joanną Grudzińską) i zrzekł się tronu rosyjskiego na rzecz młodszego brata Mikołaja m.in. dlatego, by pozostać w Polsce,
- stosunki panujące w Królestwie nie podobały się Polakom, chcieli je obalić przez rewolucje, zamachy; przygotowaniem do tych zamachów zajmowały się "tajne związki", które miały tajemne hasła, symbole i znaki, a członkowie ich rekrutowali się z klasy szlacheckiej,
- znalazł się oczekiwany moment do zamachu i rewolucyjnego zrywu w maju 1829 roku, kiedy to car Mikołaj I, brat Aleksandra, przyjechał do Warszawy koronować się na króla Polski,
- wówczas spiskowcy, przeważnie ze Szkoły Podchorążych, zaplanowali zamach na cara i Konstantego w czasie parady wojskowej na Placu Saskim; weszli w porozumienie z Niemcewiczem i innymi dostojnikami, którzy, mimo początkowej aprobaty tych planów, później - opanowani skrupułami moralnymi i politycznymi oraz konsekwencjami czynu - nie dali umówionego hasła,
- do zamachu więc nie doszło, mimo iż spiskowcy czekali w pogotowiu, zgromadzeni na Placu Saskim; rodzina carska ocalała, wybuch powstania wówczas nie nastąpił; doszło do niego dopiero półtora roku później - 29 XI 1830 roku.
Obraz spisku w dramacie Słowackiego:
- przygotowania do uroczystości, akt koronacji cara rosyjskiego Mikołaja I w dniu 24 V 1829 r. w Warszawie na króla Polski, . powrót orszaku koronacyjnego do zamku i nastroje wśród
ludu zgromadzonego na placu obok kolumny Zygmunta - ludu patriotycznego, zapalnego, wrogiego zaborcy, ale nie rozbudzonego do czynu; jest cichy, pokorny, brak w nim jedności i zdecydowania,
- śpiew Nieznajomego - wysłannika piekieł, który przybrał postać poety-rewolucjonisty, nawołującego swą pieśnią lud zgromadzony na ulicach do rozejścia się, do powrotu do domów, aby odsunąć go od przygotowywanej walki; uniemożliwienie zrywu ogólnonarodowego i podsuwanie Kordianowi zgubnej idei samotnej walki,
- w nocy z 24 na 25 V 1829 r. w podziemiach katedry św. Jana w Warszawie odbywa się zebranie spiskowców - zamaskowani, tajemne hasło i cel ich spotkania,
- postawa Prezesa (J.U. Niemcewicza) - ostrożność, konserwatyzm, ugodowość wobec cara; uważa, że zabicie go wzmoży represje, sprzeciwia się walce; jego zaklęcia i argumenty w sporze z Kordianem przeciwko zabójstwu cara:
- zamach morderstwem, które nie przyniesie Polsce wolności, jedynie przykre konsekwencje,
- królobójstwo obce polskiej tradycji; tron polski nigdy nie został skalany,
- kodeks rycerski wykluczający podstęp i zdradę,
- honor żołnierski nie pozwalający na złamanie wojskowej przysięgi władcy,
- co na to powie Europa? (zemsta, "Wielu przeciw postawisz wojska?"),
· prezes, mający pełną zasług przeszłość, tłumi zapał młodzieży spiskowej zgromadzonej w podziemiu i gotowej do
czynu, usiłuje ją przerazić, rad by nawet przekreślić dawne swe prace, byle nie służyły robocie spiskowej.
- płomienne przemówienie Podchorążego; nie potrafił przekonać sprzysiężonych ani zapalić ich swym entuzjazmem, . tchórzliwa decyzja wystraszonych spiskowców - nie prze
ciwstawili się Prezesowi, głosują przeciwko zabójstwu, są niezdecydowani, chwiejni, skłóceni ze sobą, nie mają jasnego programu politycznego, są przeciwni wciągnięciu do powstania ludu - zwolennicy powstania szlacheckiego,
- Kordian podejmuje się dokonania zabójstwa cara samotnie; demaskuje się i podpisuje deklarację,
- Kordian na warcie przy sypialni cara Mikołaja I; w decydującym momencie paraliżuje go strach, ogarniają wątpliwości, - znajduje się sam w mrocznych, olbrzymich komnatach zam
ku, działają na niego ożywione płaskorzeźby na ścianach, toczy walkę wewnętrzną z własną słabością, walczy ze Strachem i Imaginacją,
- straszy go też Diabeł, który spotyka się z nim po raz drugi i tym razem przybiera postać księcia Konstantego; Kordian nie potrafi opanować przerażenia okropnością planowanego zabójstwa i królobójstwa; jego wyobraźnia, podsuwająca mu przerażające obrazy, nie pozwala mu na spełnienie krwawego czynu; załamuje się w końcu i mdleje u progu sypialni cara,
- scena w szpitalu wariatów; Doktor-szatan w rozmowie z Kordianem (trzecie ich spotkanie) unaocznia mu bezsensowność jego poczynań, a nawet istnienia oraz przekreśla wszelkie nadzieje, pokazując bohaterowi dwóch obłąkanych,
- scena na Placu Saskim; brawurowy skok Kordiana przez piramidę bagnetów - parodiajego czynu i on budzi aprobatę zgromadzonego ludu,
- scena w izbie klasztornej przeznaczonej na więzienie - rozpamiętywanie przez Kordiana tego, co zaszło, refleksje o ruchu spiskowym, spowiedź i pożegnanie z Grzegorzem,
- scena kłótni cesarskich braci, obnażająca wstrętne czyny obu monarchów,
- Kordian przed dokonaniem wyroku na Placu Marsowym; w stronę plutonu egzekucyjnego pędzi goniec z aktem
ułaskawienia; czy zdąży? - chyba do egzekucji nie doszło, bo Słowacki planował napisać dwie dalsze części dramatu,
. przegrywa z samym sobą i z otoczeniem; uświadamia sobie bezcelowość i bezsens jednostkowego poświęcenia, bo ono odsuwa na później zryw ogólnonarodowy, jest politycznie szkodliwe, nie może przynieść narodowi wolności i łączy, niegodne człowieka, działanie podstępem i zdradą z wielkimi hasłami patriotycznymi.
Przyczyny klęski Kordiana:
- decyzja samotnej walki i poświęcenia, a ta okazuje się szaleństwem, skuteczny może być tylko zryw całego narodu, - słaba psychika; niedojrzałość, chwiejność, wybujała po
etycka i romantyczna wyobraźnia, której nie umie opanować; nie potrafi rówńież opanować przerażenia okropnością planowanego zabójstwa, a więc przyczyna przegranej tkwi w nim samym,
- naiwność, że zabicie cara przyniesie Polsce wolność, - nie potrafi złamać tradycyjnej etyki rycerskiej,
- brak realnego programu politycznego; nie ma właściwie żadnego programu działania, który pozwoliłby mu na rzeczywiste przewodzenie narodowi; jedynym planem złożenie siebie w ofierze, a to okazuje się aktem niepotrzebnym,
- rozczarowanie postawą społeczeństwa, szczególnie ludu, który był obojętny, bierny,
- kompromitacja Kordianajako przywódcy w realizacjijego odnalezionej idei, której pierwszym krokiem miał być zamach na życie cara,
- różnica między nim a Konradem Wallenrodem; był słabszy od Konrada, nie zrealizował swoich zamierzeń, jego poświęcenie nikogo od niczego nie ocaliło (zaś Konrad Wallenrod tak samo samotny, ale plan swój zrealizował do końca),
· hasło "Polska Winkelriedem narodów" ideą nierealną, młodzieńczym marzeniem, urojeniem, mrzonką, zhzdą bez szans realizacji; nieskuteczność tej koncepcji krytyką hasła Mickiewicza: "Polska Chrystusem narodów",
. spisek polityczny oparty tylko na naiwnym programie zemsty na osobie carajest według poety czynem szatana, zaś wydarzenia w Polsce w roku 1829 - splotem intryg szatańskich, stąd wpływ wysłannika piekieł na przebieg wydarzeń.
Problem walki narodowowyzwoleńczej w "Kordianie":
a) "Przygotowanie" jako komentarz do akcji aktu III - krytyka przywódców powstania i obozu rządowego.
b) Spisek na życie cara Mikołaja I w 1829 r. w historii i w dra
macie Słowackiego.
c) Stosunek rewolucjonistów szlacheckich do ludu, śpiew Nie znanego.
d) Krytyka obozu rządowego, walka Kordiana z oporem ze strony Prezesa i Księdza w podziemiu kościoła św. Jana.
e) Krytyka postawy rewolucjonisty szlacheckiego, scena w szpitalu wariatów.
f) Klęska Kordiana w samotnej walce obrazem klęski samotnych rewolucjonistów szlacheckich.
g) Obraz spisku wyrazem refleksji nad powstaniem listopadowym; przyczyny klęski powstania:
- nieudolność przywódców powstania
- starców, konserwatystów, dążących do zahamowania zrywu, którzy
przerazili się jego republikańskim charakterem i zmarnowali ofiarność szlachetnych zapaleńców,
- klasowa polityka obozu rządowego (dyktatorów, polityków, generalicji, sejmu),
- niewłaściwa postawa spiskowców (samotne poświęcenie się, nie wciągnięcie do walki ludu),
- niedojrzałość psychiczna i moralna spiskowców (pomysł spisku wytworem wybujałej wyobraźni, kodeks rycerski
wykluczający podstęp, niepodważalność żołnierskiej przysięgi, narodowa tradycja czci dla króla),
- brak określonego programu działania.
chlebaczek