Socjologia rodziny - zagadnienia

Socjologia rodziny: rodzina jako przedmiot badań socjologicznych, płaszczyzny badań rodziny w socjologii, socjologia a psychologia rodziny, definicje rodziny.

Socjologia rodziny jako nauka[1]

              Socjologia rodziny jest „subdyscypliną socjologii szczegółowej traktującą
o społecznych obiektywnych i subiektywnych aspektach rodziny jako grupy społecznej
i instytucji społecznej, zajmująca się zarówno wewnętrzną strukturą rodziny, jej wewnętrznymi procesami, jak też jej związkami z dynamiką mikro i makro struktury społecznej, mimowolnej w kontekście społeczeństwa globalnego”

              Socjologicznej analizie podlegać może szeroko pojęta struktura rodziny, jej funkcja, normy i wzory regulujące życie rodzinne, a także tkwiące w ludzkiej świadomości modele rodziny, w których manifestuje się system uznawanych wartości. Rodzina może być badana
w trzech płaszczyznach:

1)     w płaszczyźnie obiektywnych stosunków, struktur i procesów społecznych,

2)     w płaszczyźnie kulturowej (analiza kulturowych regulatorów życia rodzinnego),

3)     w płaszczyźnie subiektywno – świadomościowej.

Analiza jest najbardziej pełna wtedy, gdy uwzględni się jednocześnie wszystkie trzy w/w aspekty

Podstawowe kierunki badań wyróżnione przez Goode:

1)     analiza stosunków wewnątrzrodzinnych między poszczególnymi członkami rodziny,

2)     analiza stosunków zachodzących między rodziną a społeczeństwem zewnętrznym.

Zadania socjologii rodziny:

1)     zajmuje się mikrostrukturą rodziny (przez co graniczy z psychologią rodziny),

2)     interesuje się związkami rodziny z mikrostrukturą różnych społeczności
i społeczeństwa globalnego, miejscem rodziny w układach mikrostrukturalnych oraz jej interakcjami w tych układach,

3)     rozpatruje związki rodziny z makrostrukturą społeczną i społeczeństwem globalnym, miejsce rodziny w makrostrukturalnych układach oraz jej interakcje z tymi układami, ze szczególnym zwróceniem uwagi na oddziaływania makrostruktury społecznej i jej przeobrażeń na życie rodzinne.

Jej celem jest m.in. poznanie ról społecznych w rodzinie oraz zewnętrznych aspektów rodziny (np. badanie wpływu środków masowego komunikowania się na społeczeństwo poprzez badanie rodziny. ale i badanie wpływu rodziny na rzeczywistość zewnętrzną, jej modyfikacje).

Socjologia rodziny współpracuje z dyscyplinami i subdyscyplinami naukowymi, takimi jak np.:

ü      psychologia rodziny (interesuje się jednostką czy poszczególnymi członkami jednostkami jako członkami rodziny dokonując analizy ich zachowań, cech osobowości, aktualnych procesów psychicznych w kontekście środowiska rodzinnego, natomiast socjologia analizuje rodzinę jako strukturę społeczną),

ü      socjologia wychowania i pedagogika społeczna (interesują się rodziną z uwagi na jej funkcję wychowawczą, socjalizacyjną, natomiast socjologia rodziny interesuje się w pełni wszystkimi aspektami życia rodzinnego i rodziny),

ü      ekonomia (m.in. analizuje budżety rodzinne, bada ekonomiczne podstawy egzystencji rodziny istotne dla jej funkcjonowania),

ü      demografia (zajmuje się osobowym składem rodziny i jej dzietnością),

ü      socjologia kultury (w rodzinie dobitnie odzwierciedlają się wzory zachowań i inne elementy kultury społeczeństwa),

ü      socjologia religii,

ü      etnografia (zajmuje się m.in. kulturowo-historycznymi ramami form życia rodzinnego, umożliwiając określenie kierunku przeobrażeń życia rodzinnego).

Socjologiczne pojęcie rodziny:

              Istnieją dwa podstawowe typy definiowania rodziny:

1)     definicje podkreślające fakt ciągłości biologicznej w społeczeństwie i ciągłości kulturowej między pokoleniami oraz

2)     definicje podkreślające, iż najistotniejsze w rodzinie są wzajemne relacje między członkami rodziny.

Ad. 1)

              Mac Iver: „rodzina to grupa określona przez stosunki seksualne odpowiednio unormowane i trwałe, by mogła zapewnić rodzenie i wychowywanie dzieci”.

Ad.2)

              Cooley: „rodzina to grupa łącząca swoich członków w związek intymnego uczucia, współdziałania i wzajemnej pomocy”

              Rodzina jest grupą pierwotną o charakterze wspólnotowym i jednocześnie instytucją społeczną. Jest to jedyne miejsce naturach narodzin dziecka i w pełni społecznie akceptowane. To podstawa biologicznego, środowiskowego i duchowego rozwoju człowieka.

              F. Adamski: „rodzina to duchowe zjednoczenie szczupłego grona osób, skupionych we wspólnym ognisku domowym aktami wzajemnej pomocy i opieki, oparte na wierze
w prawdziwą lub domniemaną łączność biologiczną, tradycję rodzinną i społeczną”

              L. Dyczewski: „jest wspólnota osób, instytucją społeczną, opartą na miłości i wolnym wyborze kobiety i mężczyzny połączonych małżeństwem, którzy odpowiadając wzajemnie za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób, by ono także rodziło
i wychowywało nowe pokolenie”

Okres poprzedzający zawarcie związku małżeńskiego: zaloty, okres narzeczeństwa, kryteria wyboru partnera, motywy zawierania związku małżeńskiego w naszej kulturze.

Etapy poprzedzające zawarcie związku małżeńskiego:

1)     wybór kandydata,

2)     zaloty.

To czynności społeczne. Ich treść w znacznym stopniu uzależniona jest od kultury.

Czynniki społeczno–kulturowe uzależniające wybór partnera:

1)     bliskość przestrzenna (stosunkowo bliskie miejsce zamieszkania), sąsiedztwo, przynależność do tej samej społeczności lokalnej;

2)     wyobrażenia o partnerze idealnym, wyimaginowany jego obraz (charakteryzuje je zmienność czasowa);

3)     obraz własnych rodziców jako model dla poszukiwania partnera;

4)     dążenie do homogamii lub heterogamii, w więc poszukiwanie partnera o podobnych lub odmiennych cechach społecznych i osobowościowych (np. wygląd zewnętrzny, zainteresowania, priorytety życiowe, stan zdrowia czy pozycja społeczna);

5)     podobieństwo, ale i różnice korzeni kulturowych.

Reguły wyboru partnera wg przestrzeni „wybieralności”:

1)     egzogamia (poszukiwanie partnera spoza grupy),

2)     endogamia.

Praktyki związane z wyborem partnera:

1)     małżeństwo przez pojmanie (praktykowane wśród plemion, wzajemne porywanie),

2)     małżeństwo przez zakup (konsekwencja np. masowe samobójstwa kobiet w Indiach),

3)     małżeństwo przez umowę rodzinną (priorytetem w procesie organizacji małżeństwa jest interes rodzinny),

4)     małżeństwo za zgodą obu stron (małżeńskie zaloty).

Zaloty jest to pewien kompleks zachowań zmierzających do uzyskania zgody partnera na małżeństwo. Są czynnościami silnie naznaczonymi społecznie i determinowane kulturowo (zmienne czasowo), tzn. wyznaczone tradycją, obyczajem, przepisami religijnymi, wpływem literatury itp. W zależności od typu kultury danego społeczeństwa czy podkultury mogą sprowadzać się do „chodzenia ze sobą”, spełnienia wymogów dotyczących posagu, czy porwania. Głębszy jednak sens zalot sprowadza się do faktu rodzenia się miłości.[2]Uczucie to jest uwarunkowane kulturowo i jest kompleksem uczuć, na który może się składać: akceptacja, więź emocjonalna, troska, odpowiedzialność, atrakcyjność fizyczna partnera, pożądanie seksualne, idealizacja partnera, wyznawanie wspólnych wartości moralnych nadających sens życiu. Istotne w jego pojmowaniu i doświadczaniu są wartości kulturowe
i społeczne przekazane przez rodziców w wyniku socjalizacji oraz charakter i intensywność relacji między rodzicami.

Narzeczeństwo jest formalnym - aczkolwiek mniej instytucjonalnym aniżeli
w przypadku małżeństwa - stosunkiem relacji między partnerami, w znacznym stopniu obwarowanym środkami kontroli społecznej: obyczajami, sankcjami religijnymi, ekonomicznymi, a nawet prawnymi. W większości kultur istnieje społeczne przyzwolenie współżycia seksualnego (większa liberalizacja niż w przypadku zalotów).

Główne motywy zawierania związków małżeńskich:

1)     miłość,

2)     chęć ustabilizowania się, „ułożenia” sobie życia,

3)     pragnienie posiadania własnego domu,

4)     pragnienie posiadania dzieci,

5)     ucieczka przed samotnością,

6)     chęć zmiany statusu społecznego,

7)     chęć podwyższenia statusu ekonomicznego,

8)     chęć rozluźnienia więzi z rodzicami.

Potrzeby socjopsychologiczne skłaniające do zawarcia związku małżeńskiego:

ü      potrzeba posiadania bliskich,

ü      lęk przed samotnością,

ü      wzór społeczny (wśród nich stereotypowe określanie i rozumienie modelu „starej panny” i „wiecznego kawalera”),

ü      chęć podwyższenia statusu społecznego,

ü      kult romantycznej miłości,

ü      biologiczne,

ü      biopsychiczna potrzeba urodzenia dziecka.

Związek małżeński: znaczenie aktu zawarcia związku małżeńskiego, społeczny charakter małżeństwa, wpływ czynników zewnętrznych na kształt i trwałość związku małżeńskiego.

Małżeństwo jest to pewien zespół środków instytucjonalnych umożliwiających społeczeństwu realizację zadań wiążących się z prokreacją i socjalizacją swych członków oraz określających stosunki pokrewieństwa w ramach grupy, w tym przede wszystkim przypisujących dzieciom ich rzeczywistych lub domniemanych rodziców[3].

Małżeństwo – instytucja przy pomocy której społeczeństwa zapewniają sobie zrodzenie i wychowywanie następnych pokoleń i przekazywanie im dziedzictwa kulturowego
i materialnego[4].

Funkcje małżeństwa:

ü      reprodukcja biologiczna (wyznacza zakres uprawnień seksualnych małżonków, poprzez małżeństwo społeczeństwo określa członkostwo społeczne nowonarodzonego dziecka i określa jego więzy powinowactwa z pozostałymi członkami rodziny i społeczeństwa),

ü      przekazywanie wartości kulturowych następnym generacjom,

ü      określa sposób dziedziczenia wartości materialnych,

ü      wyznacza sferę materialnej i pozamaterialnej pomocy nowo narodzonym dzieciom, kobietom ciężarnym, karmiącym i wychowującym dzieci.

Wyznaczniki podkreślające społeczny charakter małżeństwa (bez względu na typ jego kultury):

ü      powstania nowego układu stosunków pomiędzy partnerami, którzy tworzą związek małżeński, a także między nimi a szerszymi grupami społecznymi (społeczeństwem);

ü      akt zawarcia związku małżeńskiego uznaniem dojrzałości społecznej do podjęcia obowiązków małżeńskich i rodzicielskich;

ü      towarzyszące mu różne formy uroczystości, ceremonie, najczęściej o charakterze sakralnym, które potwierdzają istotność roli wstąpienia w związek małżeński;

ü      pełne prawo do współżycia seksualnego w małżeństwie;

ü      społecznie kontrolowany dobór partnera;

ü      dziedziczenie nazwiska i majątku wewnątrz powstałej grupy małżeńsko–rodzinnej.

Rodzina jako grupa społeczna: pojęcie grupy społecznej, układy stosunków społecznych
w rodzinie, liczebność rodziny jako grupy społecznej, rodzina grupą pierwotną i podstawową, więź społeczna w rodzinie – jej podstawy i aspekty, struktura rodziny.

Grupa społeczna – pewna ilość osób (co najmniej trzy), powiązanych ze sobą systemem stosunków uregulowanych przez instytucje, posiadających pewne wspólne wartości
i oddzielanych od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności[5].