Europejski Bank Centralny (ang. European Central Bank) to bank centralny Unii Europejskiej, a także bank emisyjny w odniesieniu do waluty euro, przyjętej przez 13 krajów Unii. Siedzibą EBC jest Frankfurt nad Menem.
EBC jest bankiem centralnym Unii Europejskiej i w tym charakterze odpowiada za nadzorowanie systemów bankowych w krajach Unii, zbieranie danych statystycznych potrzebnych dla prowadzenia polityki monetarnej, funkcjonowanie systemów płatniczych (zwłaszcza systemu TARGET), zapobieganie fałszerstwom banknotów, współpracę z innymi organami w zakresie regulacji rynków finansowych.
Przy realizacji tych zadań EBC posługuje się Europejskim Systemem Banków Centralnych (ESBC), grupującym 27 banków centralnych krajów Unii Europejskiej (w tym Narodowy Bank Polski, NBP).
W węższym zakresie, EBC jest bankiem emitującym wspólną walutę euro i prowadzącym politykę monetarną w strefie euro, m.in. poprzez ustalanie podstawowych bankowych stóp procentowych oraz operacje rynku otwartego. W tym zakresie EBC jest wspierany przez 13 banków centralnych krajów, które przyjęły walutę euro - tworzą one ściślej współpracującą grupę w ramach ESBC, zwaną Eurosystemem.
Kwestią pozostającą poza kompetencjami EBC, choć wpływającą bezpośrednio na warunki w jakich może on prowadzić politykę monetarną, jest dyscyplina budżetowa krajów strefy euro (obowiązane są one w tym zakresie do przestrzegania Paktu Stabilności i Wzrostu – który, jak pokazuje praktyka ostatnich lat, bywa naruszany przez niektóre państwa Unii).
W celach realizacji celów polityki pieniężnej EBC wraz z narodowymi bankami centralnymi stosuje instrumenty które dzielą się na rezerwę obowiązkową, rezerwę otwartego rynku oraz kredyt i depozyt na koniec dnia (standing facilities).
Europejski Bank Centralny jest niezależny w zakresie prowadzonej przez siebie polityki monetarnej na czterech płaszczyznach:
Niezależność polityczna przejawia się w niemożności w zwracaniu się przez EBC, krajowe baki centralne państw członkowskich UE i członków ich organów decyzyjnych o instrukcje lub przyjmowaniu ich od instytucji lub organizacji unijnych, rządów państw członkowskich ani żadnych innych organów. Nie może też udzielać kredytów organom wspólnotowym ani podmiotom sektora publicznego w poszczególnych krajach. Niezależności tej nie ogranicza obowiązek składania sprawozdań z działalności banku przed Parlamentem Europejskim.
Niezależność personalna uwidacznia się w długości kadencji prezesów krajowych banków centralnych, trwająca minimalnie 5 lat (jak w przypadku kadencji prezesa NBP). Członkowie zarządu EBC mogą piastować swoje stanowiska przez 8 lat i nie mają możliwości wyboru na kolejną kadencję. W przypadku poważnego uchybienia lub niezdolności do wykonywania obowiązków prezesi krajowych banków centralnych i członkowie zarządu mogą być odwołani ze stanowiska.
Niezależność finansowa dostrzegalna jest w rozdzielności finansów EBC i finansów Wspólnoty Europejskiej. EBC dysponuje też własnym budżetem. Kapitałem, jaki jest w dyspozycji EBC, są środki wniesione i opłacone przez krajowe baki centralne obszaru Euro.
Niezależność funkcjonalna oznacza, że Eurosystem jest w swoim działaniu niezależny. EBC przyznane ma wszelkie instrumenty i kompetencje, które są niezbędne do sprawnego prowadzenia polityki pieniężnej. Decyzje o sposobie ich użycia są automatyczne.
Władza EBC jest sprawowana przez 3 organy:
Rada Gubernatorów (Prezesów) jest naczelnym organem władzy. W jego skład wchodzi 19 członków z czego 6 jest członkami Zarządu EBC a 13 to prezesi banków centralnych krajów, które przyjęły Euro (patrz Eurosystem). Są wybierani na 8-letnią kadencję i są w tym czasie nieodwoływalni (nawet jeżeli utracą stanowisko szefa krajowego banku centralnego). Prezesem Rady Gubernatorów jest Jean Claude Trichet. Formą działalności są spotkania organizowane co najmniej 10 razy w roku. Obowiązkami Rady jest uchwalanie wytycznych i podejmowanie decyzji niezbędnych do wykonywania zadań powierzonych Eurosystemowi. W gestii tego organu leży też ustalanie polityki pieniężnej obszaru Euro oraz podejmowanie decyzji w sprawach pieniężnych, w sprawach stóp procentowych i w sprawach wielkości rezerw w Eurosystemie.
Rada Zarządzająca (Zarząd) składa się 6 członków którymi są prezes Jean-Claude Trichet, wiceprezes oraz 4 członków mianowanych przez rządy państw Eurosystemu po konsultacjach z Parlamentem Europejskim i Radą Gubernatorów. Zarząd jest organem wykonawczym, zajmuje się administrowaniem i organizacją pracy EBC. Realizuje politykę pieniężną obszaru Euro.
Rada Generalna (Ogólna) skupia w sobie prezesa i wiceprezesa EBC oraz 27 prezesów banków centralnych państw członkowskich UE (obszar Euro i kraje spoza jego obszaru). Do kompetencji Rady Generalnej należy udział w działaniach doradczych EBC, zbieranie statystyk, sporządzanie raportów rocznych EBC oraz ustalanie warunków zatrudnienia personelu EBC. Przygotowuje dane niezbędne do nieodwołalnego ustalenia kursów walut państw członkowskich objętych derogacją wobec Euro. Rada ustala też zasady konieczne do normalizacji procedur rachunkowych i sprawozdawczych stosowanych przez krajowe banki centralne państw UE. W myśl Statutu przewidywane jest rozwiązanie Rady Ogólnej, gdy wszystkie państwa członkowskie przyjmą Euro.
Poprzednikiem EBC był Europejski Instytut Walutowy, który nie dysponował kompetencjami władczymi i funkcjonował jedynie jako ciało doradcze krajowych banków centralnych. Jego głównym zadaniem było przygotowanie wprowadzenia wspólnej waluty na obszarze Unii.
EBC powstał 1 czerwca 1998 roku w drodze porozumienia krajowych banków centralnych. Konsekwencją tego kroku była likwidacja walut narodowych w ramach Eurosystemu (obejmującego początkowo 11 krajowych banków centralnych) oraz wprowadzenie w ich miejsce wspólnej waluty euro. Nastąpiło to 1 stycznia 1999 roku, rok później do Eurosystemu dołączył, jako dwunasty członek, grecki bank centralny.
Euro funkcjonowało początkowo jedynie w obrocie bezgotówkowym - w obiegu pozostały banknoty i monety reprezentujące dotychczasowe waluty krajowe (stały się one w tym czasie krajowymi odmianami euro). Zastąpienie banknotów i monet krajowych banknotami i monetami euro zostało przeprowadzone stopniowo w pierwszych miesiącach 2002.
W latach 1998-2003 przewodniczącym Europejskiego Banku Centralnego był Holender Wim Duisenberg, po którego rezygnacji latem 2003 roku stanowisko to objął Jean Claude Trichet, były prezes francuskiego banku centralnego (rozwiązanie takie przewidywały ustalenia polityczne przyjęte podczas tworzenia EBC).
Od momentu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej Prezes Narodowego Banku Polskiego jest członkiem Rady Ogólnej EBC - obecnie jest to Sławomir Skrzypek. NBP wchodząc w skład ESCB uczestniczy w pracach Komitetów i Grup Roboczych funkcjonujących przy ECB. W momencie przystąpienia Polski do Strefy Euro, Prezes NBP stanie się członkiem Rady Prezesów EBC, a NBP wejdzie w skład Eurosystemu.
Europejski System Banków Centralnych, ESBC - (ang. European System of Central Banks) - działający w ramach Unii Europejskiej system, którego rdzeniem jest Europejski Bank Centralny.
System ten ma następujące elementy:
Eurosystem natomiast składa się z EBC i banków centralnych tych krajów europejskich, które przyjęły euro. Krajami tymi są obecnie Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Niemcy, Grecja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Portugalia, Hiszpania, Słowenia oraz Malta i Cypr (od 1.01.2008 r.).
Europejski System Banków Centralnych, który tworzą (EBC) i narodowe banki centralne wszystkich krajów członkowskich UE. Powołany został 1 czerwca 1998 roku i skupia także banki centralne tych państw, które nie przyjęły Euro. Są nimi Dania, Szwecja, Wielka Brytania, Polska, Czechy, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja oraz ostatnio włączone w struktury Bułgaria i Rumunia. Mogą one w ramach ESBC prowadzić własną politykę pieniężną, ale są wyłączone z procesu decyzyjnego.
Organami decyzyjnymi ESBC są organy Europejskiego Banku Centralnego, tj. Rada Prezesów i Rada Ogólna. EBC sporządza także sprawozdania z działalności ESBC i przedstawia je Parlamentowi Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej.
Zadania są określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską i wyszczególnione w statucie ESCB i EBC, który stanowi załącznik do Traktatu. W Traktacie jest mowa tylko o ESBC, gdyż przy jego tworzeniu założono, że wszystkie państwa UE przyjmą jednolitą walutę euro - do tego czasu zadania te realizuje Eurosystem.
Głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen (czyli kontrola inflacji). Bez uszczerbku dla tego celu wpiera politykę gospodarczą Wspólnot Europejskich co ma prowadzić do osiągnięcia celów Wspólnoty i wysoki poziom zatrudnienia. Podstawowe zadania Systemu to kreowanie i realizacja polityki walutowej UE, zarządzanie rezerwami walutowymi krajów członkowskich, przeprowadzanie operacji dewizowych oraz wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych.Dodatkowym zadaniem jest decydowanie o autoryzacji emisji monet i banknotów wspólnej waluty na obszarze Euro i decydowanie o wielkości ich emisji.
Narodowe banki centralne są integralną częścią Systemu - ich statuty muszą być zgodne ze statutem ESBC, zobowiązane są one do prowadzenia polityki zgodnej z polityką ESBC. Ich prawnym obowiązkiem jest dbanie o stabilność euro i informowanie społeczeństwa o polityce pieniężnej ESBC.
deli35