Makroekonomia - opracowanie
1. Miejsce i rola makroekonomii wśród nauk ekonomicznych i jej główne obszary
zainteresowań badawczych.
Makroekonomia jest to dział ekonomii zajmujący się analizą gospodarki jako całości. Bada
wzajemne zależności pomiędzy agregatowymi wielkościami ekonomicznymi i czynniki
wpływające na ich kształtowanie się.
Do agregatowych wielkości zaliczamy: dochód narodowy, wydatki na konsumpcję, wydatki na
inwestycję, oszczędności, dochody i wydatki budżetu państwa, bilans handlowy i płatniczy
kraju, popyt na pieniądz i podaż pieniądza, przeciętny poziom cen, rozmiary zatrudnienia i
bezrobocia w kraju itp.
Badanie związków miedzy tymi wielkościami ma na celu wykazanie przyczyn niepełnego
wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych i niepełnego zatrudnienia siły roboczej
oraz ustalenia środków zaradczych prowadzących do lepszego wykorzystania istniejącego
zasobu czynników produkcji. Makroekonomia kładzie główny nacisk na sprawność
mechanizmów rynkowych.
Makroekonomia to głównie teoria cen czynników wytwórczych i zachowania się podmiotów
gospodarczych w zależności od kształtowania się tych cen oraz utargów, kosztów produkcji
i zysku bądź też cen dóbr konsumpcyjnych, dochodów konsumenta i jego indywidualnych
preferencji. Jest ona także teorią tworzenia i podziału dochodu narodowego z uwzględnieniem
polityki pieniężnej banku centralnego i polityki fiskalnej państwa. Zajmuje się ona
funkcjonowaniem całej gospodarki i formułowaniem polityki rządowej.
Główne płaszczyzny zainteresowań makroekonomii to:
· problematyka wzrostu gospodarczego i równowagi w ujęciu makroekonomicznym (metody mierzenia efektów działalności gospodarczej w skali kraju, czynniki wpływające na poziom i wzrost tych efektów, równowaga pomiędzy globalną podażą i globalnym popytem w procesie wzrostu i czynniki kształtujące ją, cykliczność wzrostu gospodarczego);
· problematyka inflacji (istota, sposób pomiaru, przyczyny, skutki, sposoby przeciwdziałania);
· problematyka zatrudnienia i bezrobocia (przyczyny, skutki, metody przeciwdziałania);
· makroekonomiczna polityka państwa (kierunki i instrumenty oddziaływania państwa na gospodarkę w celu złagodzenia niekorzystnych efektów działania mechanizmu rynkowego i przyspieszenia rozwoju gospodarki);
Szybki rozwój makroekonomii datuje się od lat 30. XX w., a jedną z jego przesłanek stał się
przebieg i skutki wielkiego kryzysu gospodarczego lat 1929-1933. Niezaprzeczalne znaczenie
dla tego rozwoju miały poglądy ekonomiczne J.M. Keynesa
2. Co to jest Produkt Narodowy Brutto i jakie jest jego zastosowanie w toku badania
gospodarki poszczególnych krajów?
Produkt narodowy brutto jest to miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany
przez powiększenie produktu krajowego brutto o wartość dochodów netto z tytułu własności
za granicą.
Te ostatnie stanowią różnicę pomiędzy napływem dochodów uzyskanych przez obywateli
danego kraju za granicą (głównie transfer zysków z kapitałów zainwestowanych za granicą,
ale także dochody z pracy) a wypływem dochodów uzyskanych przez cudzoziemców w danym
kraju. Dodatnia wartość dochodów netto z tytułu własności za granicą powiększa produkt
krajowy brutto (PNB > PKB), ujemna - pomniejsza go (PNB < PKB).
PNB jest miarą całkowitych dochodów osiąganych w ciągu roku przez obywateli danego kraju,
niezależnie od miejsca (kraju) świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze.
PNB w ujęciu względnym (tempo wzrostu) jest miarą wzrostu gospodarczego. W przeliczeniu
na 1 mieszkańca wykorzystywany jest jako miara poziomu dobrobytu społeczeństwa.
Produkt narodowy brutto uważany jest za najlepsza miarę działalności gospodarczej i
przedstawia:
- sumę wszystkich dochodów uzyskanych przez wszystkie jednostki działające w gospodarce
danego kraju, w danym czasie;
- ogólną sumę wydatków poniesionych na zakup dóbr i usług wytworzonych w danej
gospodarce.
PNB pozwala mierzyć zarówno dochody powstające w gospodarce, jak i wydatki ponoszone
na wytworzone w jej ramach dobra i usługi , ponieważ wielkości te są de facto sobie równe,
tzn., że w gospodarce jako całości dochody muszą być równe wydatkom. PNB umożliwia nie
tylko dokonanie pomiaru wielkości dóbr i usług wytworzonych w danym czasie, tj. w ciągu
roku, w gospodarce danego kraju, lecz również pozwala zbadać przepływy dochodów i
wydatków następujące w tej gospodarce.
Mierzenie produktu narodowego brutto, czyli całkowitej produkcji dóbr i usług w danym roku,
pozwala politykom oraz ekonomistom dokonywać oceny sytuacji gospodarczej, określać
strukturę gospodarki oraz jej zasoby, a także badać jej wzrost w dłuższym okresie. Dlatego
dla przeprowadzenia prawidłowej analizy ekonomicznej niezbędne jest dokonanie właściwego
i precyzyjnego obliczenia produktu narodowego brutto, jako największego agregatu
obejmującego wszystkie dziedziny gospodarki.
3. Co to są zasoby i strumienie? Proszę podać przykłady uzasadniające różnice między nimi?
Zasoby i strumienie należą do zmiennych ilościowych przedstawiających np. ilość pieniądza,
ilość danego dobra itd.
Zasób jest to dana ilość pieniądza lub dobra mierzona w danym momencie.
Strumień jest to ilość mierzona w jednostce czasu.
Jest wiele przykładów wyjaśniających różnice między zasobem a strumieniem:
* bogactwo konsumenta stanowi zasób, strumieniami natomiast są jego dochody oraz wydatki;
* liczba bezrobotnych stanowi zasób, a liczba osób tracących pracę w danym czasie jest
strumieniem dopływającym do zasobu bezrobocia;
* wielkość kapitału zaangażowanego w gospodarce jest zasobem, a nakłady inwestycyjne
przeznaczone na zwiększenie zasobu kapitału stanowią strumień;
* dług rządowy danego kraju jest zasobem, a deficyt budżetowy powstający w określonym
czasie jest strumieniem.
Zasób stanowi zatem akumulację strumieni, które - dopływając do zasobu lub odpływając z
niego - wpływają na zmianę jego wielkości. I tak, na przykład zdolności produkcyjne gałęzi
przemysłu stanowią w danym momencie zasób, a ich przyrost (spowodowany inwestycjami)
lub ubytek (będący rezultatem wycofania starych urządzeń) stanowią strumienie powodujące
zmiany wielkości zasobu.
4. Jakie są podstawowe różnice między Produktem Narodowym Brutto a Produktem
Krajowym Brutto? W jakich warunkach byłyby one równe sobie?
Produkt krajowy brutto (PKB) to miernik produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze
zlokalizowane na obszarze danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich
potrąceniu - w cenach czynników wytwórczych (cenach netto).
PKB różni się od produktu narodowego brutto (PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat
zagranicznych.
PKB, w odróżnieniu od PNB, obejmuje wyłącznie produkcję wytworzoną w danym kraju i nie uwzględnia różnic dotyczących przynależności państwowej lub narodowej działających w danym kraju podmiotów gospodarczych.
Porównanie definicji PNB i PKB pozwala stwierdzić, że produkt narodowy brutto jest równy
produktowi krajowemu brutto powiększonemu o dochody netto z tytułu własności za granicą.
5. Jakie są zasady obliczania PKB i PNB i w jaki sposób uwzględnia się w tych miernikach te ich elementy składowe, które nie przechodzą przez rynek?
W realnych warunkach danego kraju obliczenie PNB jest zadaniem bardzo skomplikowanym.
Wytłumaczenie zasad jego konstruowania wymaga zrozumienia pewnych podstawowych, a
równocześnie szczególnych przypadków występujących w trakcie obliczania.
* Problem liczenia zapasów jako składowego elementu PNB - występuje wówczas gdy
przedsiębiorstwa wytwarzają więcej dóbr i usług niż sprzedają.
* Uwzględnianie dóbr pośrednich oraz wartości dodanej. W toku wytwarzania różnych dóbr
występuje wiele faz produkcji. Wydobyte surowce są przetwarzane w półfabrykaty, materiały i
elementy składowe gotowych wyrobów, a następnie sprzedawane innym producentom, w celu
ich dalszego przetworzenia w dobra finalne (dobra końcowe).
* Problem liczenia wartości kalkulacyjnej w rachunku produktu narodowego brutto należy nie
tylko do najtrudniejszych lecz również do najbardziej kontrowersyjnych, ponieważ opiera się przede wszystkim na szacunkach, a nie na cenach rynkowych, stosowanych przy obliczaniu wartości dóbr i usług wytworzonych w danym kraju w ciągu roku i wchodzących w skład produktu narodowego brutto lub produktu krajowego brutto.
Produkt Krajowy Brutto liczymy:
* PKB = C + I Suma wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych.
* PKB = C + I + G Suma wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych i rządowych (metoda liczenia wykorzystywana w przypadku gospodarki zamkniętej).
* PKB = C + I + G + Ex - Im Suma wydatków konsumpcyjnych, inwestycyjnych, rządowych i różnicy wartości z eksportu i wartości z importu. Przy czym różnica ta zwana jest Eksportem netto.
Produkt Narodowy Brutto liczymy:
* PNB = PKB +Dwn Suma produktu krajowego brutto i dochodów z własności za granicą liczone netto.
6. Czy w przypadku, gdy udział "szarej strefy" przekracza 30% PNB (lub PKB) uwzględniamy wartość jej produkcji w obliczaniu tych wielkości?
Gospodarka podziemna (underground economy) obejmuje produkcję i dystrybucję narkotyków,
prowadzenie na wielką skalę gier hazardowych, przemytnictwo różnych produktów, a także
oszustwa podatkowe, dochody z tytułu tzw. "prania brudnych pieniędzy" oraz wiele innych
metod pozyskiwania wysokich dochodów w sposób sprzeczny z prawem. W Polsce również
obserwuje się tego rodzaju działalność gospodarczą prowadzoną w "szarej strefie". Ministerstwo
Finansów szacuje jej udział na około 12%, a Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową na
około 30% wartości polskiego PKB. Niezależnie od tego jak wielkie mogą być dochody
uzyskiwane z działalności przestępczej, to ze względu na to, że nie są one ani rejestrowalne, ani ewidencjonowane, nie wliczamy ich do wartości PNB i PKB. Fakt ich istnienia jest jednak
niewątpliwy i to one właśnie stanowią podstawę wielu nieoczekiwanych fortun i karier
finansowych oraz mogą wyjaśnić, jak to jest, że ludzie często więcej wydają niż zarabiają.
7. Proszę wyjaśnić następujące pojęcia: wartość kalkulacyjna (imputed value), dobra pośrednie, dobra finalne, wartość dodana (value added). Jakie są zależności między tymi wielkościami ekonomicznymi a PNB i PKB?
Wartość kalkulacyjna opiera się na szacunkach, a nie na cenach rynkowych. Jest ona oszacowaną,
przybliżoną wartością dóbr i usług nie występujących na rynku i nie posiadających cen
rynkowych. Nazywana jest inaczej Wartością przypisaną (imputed value)
Dobra pośrednie - to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji
w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.
Dobra finalne - to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika. Są to albo dobra
konsumpcyjne zakupione przez gospodarstwa domowe, albo dobra kapitałowe (inwestycyjne) - np. maszyny nabywane przez przedsiębiorstwa.
Wartość dodana (value added) jest to przyrost wartości dóbr w wyniku określonego (danego)
procesu produkcji a także wielkość dodatkowej wartości rynkowej lub dochodu tworzona na
każdym etapie przetwórstwa.
Wszystkie dobra i wartości biorą udział w procesie obliczania PKB i PNB.
8. Jaka jest różnica między nominalnym a realnym PNB i PKB?
Nominalny produkt narodowy brutto wyraża jego wartość obliczoną w cenach bieżących, to
jest w cenach, jakie istniały, gdy dany PNB był wytwarzany.
Realny produkt narodowy brutto jest obliczany w cenach stałych, czyli z uwzględnieniem zmian
cen, przy zastosowaniu odpowiedniego wskaźnika cen zwanego deflatorem. Realny PNB
pozwala badać jego dynamikę w czasie i określać tempo jego wzrostu.
PNB obliczony w cenach stałych pozwala określić jego rzeczywistą wielkość i stwierdzić, czy
zwiększył się on w danym okresie, czy zmniejszył, i jaki jest realny stopień tych zmian. Innymi słowy, tak obliczony PNB odzwierciedla zmiany poziomu produkcji danego kraju, a nie zmiany poziomu cen. W celu dokonania rachunku pozwalającego na przejście od nominalnego PNB do realnego PNB posługujemy się wskaźnikiem odzwierciedlającym zmiany cen wszystkich dóbr i usług. Wskaźnik ten nazywamy deflatorem produktu narodowego brutto. Do obliczenia realnego PNB stosuje się ceny stałe przyjęte z określonego - bazowego roku. Przez wskaźnik cen roku bazowego mnoży się wielkość dóbr i usług wytworzoną w poszczególnych latach badanego okresu, co pozwala nie tylko określić, czy produkt narodowy brutto wzrósł, czy też zmniejszył się, lecz jaka była dynamika jego wzrostu w danym okresie.
9. Jak oblicza się i do jakich celów stosuje się nominalny i realny PNB i PKB w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Nominalny PNB na 1 mieszkańca jest to PNB wytworzony w danym roku podzielony przez liczbę mieszkańców tego kraju w tym roku.
Pozwala on badać różnice między krajami w danym roku, wyrażone w cenach danego roku.
10. Proszę przedstawić strukturę gospodarki światowej przy pomocy wskaźników PNB w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Jakie grupy typologiczne wyróżnia się w klasyfikacji Banku Światowego ze względu na wysokość PNB per capita?
Wskaźniki PNB na 1 mieszkańca w wybranych krajach świata w 1993r. (w dolarach USA per
capita) oraz wskaźniki ilustrujące niektóre dziedziny ich rozwoju w podanych latach.
* Kraje postkomunistyczne Kraje członkowskie Unii Europejskiej.
a. Tylko terytorium kontynentalne; b. PNB per capita wstępnie oszacowany na 1993;
c. Przeciętna długość życia kobiet 76, a mężczyzn 67 lat; d. Rok inny niż podano.
Realny PNB na 1 mieszkańca pozwala badać różnice w poziomie rozwoju i stopniu zamożności
społeczeństwa między różnymi krajami w poszczególnych latach i okresach oraz umożliwia
prześledzenie zmian w kształtowaniu się tempa wzrostu PNB per capita i w poziomie standardy życiowego obywateli porównywanych krajów.
Produkt narodowy brutto per capita umożliwia w stopniu najbardziej syntetycznym,
porównywanie poziomu rozwoju i, eo ipso, warunków życia ludności w różnych krajach.
Przedstawione w tabeli wskaźniki PNB na 1 mieszkańca, w zestawieniu z wieloma wskaźnikami uzupełniającymi, pozwalają stwierdzić, że w krajach bogatych, o wysokich wskaźnikach PNB per capita produkcja energii jest wysoka, mniejsze są straty w systemach sieciowych, lepsze jest wyposażenie w telefony, drogi, wyższy jest stopień urbanizacji, a ludzie żyją dłużej, ponieważ są zdrowsi niż w krajach biednych i mają większy dostęp do opieki medycznej i kształcenia.
11. Co to jest i do jakich celów stosuje się wskaźnik PPP (purchasing power parity)?
Wskaźnik PPP (purchasing power parity) wpływa na zwiększenie udziału krajów biednych w
podziale światowego produktu, ponieważ uwzględnia rzeczywistą siłę nabywczą tzw. dolarów międzynarodowych w stosunku do nominalnej wartości PNB. PNB na 1 mieszkańca przeliczony według wskaźnika PPP określa liczbę jednostek pieniężnych w walucie danego kraju, potrzebną do nabycia takiej samej wielkości dóbr i usług na rynku krajowym jaką można by zakupić za 1 dolara w Stanach Zjednoczonych.
12. Proszę przeprowadzić analizę podziału PNB (PKB) od strony dochodów i wydatków.
Na ogólną wartość PNB składają się wszystkie dochody mieszkańców danego kraju, łącznie z
dochodami netto uzyskanymi z tytułu posiadania własności za granicą. Dochody składające się na łączna wielkość PNB musza się równać wydatkom poniesionym przez obywateli i podmioty gospodarcze działające w danej gospodarce w rozpatrywanym okresie. Decyduje to o konieczności mierzenia wielkości PNB zarówno od strony dochodów , jak i wydatków.
Dochodowa strona produktu narodowego brutto oraz produktu krajowego brutto.
Gospodarka każdego kraju składa się z różnych części, w których wytwarzane są różnorodne
dobra i usługi o odmiennych właściwościach rzeczowych, produkowane przy pomocy rozmaitych technologii i mające zróżnicowane przeznaczenie. Podstawowe części gospodarki mogą być podzielone na określone gałęzie i dalej - na drobniejsze elementy składowe, które w sumie określają strukturę przedmiotową gospodarki.
W najbardziej ogólny sposób można podzielić gospodarkę danego kraju na następujące działy
działalności gospodarczej:
1) Rolnictwo (+ leśnictwo, rybołówstwo, ogrodnictwo itp.);
2) Przemysł (wydobywczy, przetwórczy);
3) Usługi świadczone zarówno na rzecz działalności gospodarczej innych podmiotów gosp., jak i bezpośrednio służące zaspokajaniu potrzeb ludzi.
Wartość wytworzonych dóbr i usług określająca wartość PNB może być również wyrażona
przy pomocy sumy płatności dochodowych, stanowiących dochody czynników produkcji za ich zaangażowanie i wykorzystywanie w procesach wytwórczych. Do takich płatności dochodowych zaliczamy: zarobki pracowników stanowiąca wynagrodzenie za pracę, dochody podmiotów prowadzących działalność gosp. na własny rachunek, renty, oprocentowanie kapitałów, zyski przedsiębiorstw, a także niedochodowe wydatki, takie jak amortyzacja i podatki pośrednie od przedsiębiorstw. Sumując wymienione dochody według ich źródeł otrzymamy:
1) Wynagrodzenia pracowników z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwach wytwórczych,
usługowych, instytucjach itd.;
2) Dochody właścicieli przedsiębiorstw z tytułu pracy na własny rachunek;
3) Dochody osobiste z rent, czynszów itp.;
4) Zyski przedsiębiorstw;
5) Dochód z oprocentowania kapitały netto;
6) Pozycje niedochodowe kosztów pośrednich:
- amortyzacja
- podatki pośrednie od przedsiębiorstw (w tym transfery).
Ogólna suma wymienionych dochodów stanowi produkt krajowy brutto w cenach czynników
produkcji. Dodając do niego dochody netto z tytułu własności za granicą otrzymamy produkt
narodowy brutto obejmujący także amortyzację.
Do produktu narodowego brutto nie są wliczane dobra i usługi wytwarzane w ramach
gospodarstw domowych i przeznaczane na osobistą konsumpcję członków tych gospodarstw.
Nie wlicza się do niego również takich rzeczywistych dochodów, które mają charakter nielegalny i nie są rejestrowane.
Podział produktu narodowego brutto od strony wydatków.
Analiza podziału PNB ze względu na wielkość oraz strukturę wydatków ma niezwykle istotne
znaczenie, ponieważ ukazuje nie tylko jego podział na elementy ostatecznego przeznaczenia,
lecz również - dzięki uwzględnieniu inwestycji - pozwala stwierdzić, jaka część PNB nie została skonsumowana, ale zaoszczędzona w celu późniejszego jej wykorzystania w produkcji dóbr i usług, co przyczyni się do dalszego wzrostu PNB i PKB. Badając PNB ekonomiści muszą zwracać uwagę nie tylko na to, jaką ogólną wielkość dóbr i usług wytworzyła dana gospodarka, lecz również na to, jak kształtuje się alokacja wyprodukowanych dóbr i usług na elementy ostatecznego przeznaczenia. W tym celu posłużyć się można najprostszym zapisem podziału PNB na podstawowe grupy wydatków.
W rachunku produktu narodowego brutto zawarta jest kwota wydatków, która podzielona jest
na cztery części:
* Konsumpcja (C) - spożycie dóbr i usług.
* Inwestycje (I) - część PNB, przeznaczona na dalszy rozwój produkcji.
* Rządowe zakupy dóbr i usług obejmujące wydatki na cele publiczne, obronne itp. (G)
* Eksport netto (XN) - różnica miedzy wielkością eksportu a wielkością importu w danym roku.
Stosując się do określenia PNB otrzymamy wzór:
PNB = C + I + G + NX
Konsumpcja - obejmuje dobra i usługi nabywane przez gospodarstwa domowe.
Dzieli się na trzy grupy:
1) dobra nietrwałe - produkty zużywane w krótkim okresie.
2) dobra trwałego użytku - produkty wykorzystywane w dłuższym okresie, nieraz przez wiele lat.
3) usługi - zakupy usług konsumpcyjnych przez poszczególne osoby uczestniczące w życiu
gospodarstw domowych.
Inwestycje - nakłady przeznaczone na stworzenie nowych lub powiększenie istniejących
obiektów kapitału trwałego. Dzielą się na trzy grupy:
1) inwestycje na powiększenie kapitału poza nakładami mieszkalnymi, czyli niemieszkalne
inwestycje na zwiększenie kapitału trwałego;
2) inwestycje mieszkaniowe przeznaczone na stworzenie nowych budynków mieszkalnych,
zarówno domów indywidualnych, jak i większych domów o wielu mieszkaniach;
3) inwestycje na zwiększenie zapasów różnych dóbr przez przedsiębiorstwa mające na celu
późniejszą sprzedaż wyprodukowanych dóbr albo nagromadzenie zapasów dla uniknięcia
płacenia wyższych cen w przyszłości.
Rządowe wydatki na zakup dóbr i usług obejmują zakupy rządu centralnego oraz rządów
lokalnych przeznaczone na cele publiczne. Dzielimy je na:
1) wydatki rządu centralnego, dzielą się na:
- wydatki obronne
- wydatki nieobronne (cywilne)
2) wydatki rządów lokalnych lub innych organów administracji państwowej.
13. Czy na podstawie analizy struktury gospodarki możliwe jest dokonanie oceny poziomu rozwoju ekonomicznego poszczególnych krajów?
Struktura gospodarki to relacje i...
lestan