Aby zapewnić rzeczywiste funkcjonowanie rynku wewnętrznego stworzono, poza zasadami swobodnego przepływu towarów, osób, usług i kapitału, reguły europejskiego prawa konkurencji. Obejmuje ono szereg zagadnień – prawo antymonopolowe, kwestie pomocy państwowej, dumpingu oraz monopoli państwowych.
Zagadnienia prawa antymonopolowego swoją podstawę prawną mają zarówno w prawie pierwotnym – traktatach o utworzeniu poszczególnych Wspólnot Europejskich, jak i prawie pochodnym, tworzonym przez instytucje Wspólnot.
zmowa kartelowa
Zgodnie z postanowieniami art. 85 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE) zakazane są:
§ wszelkie porozumienia między przedsiębiorstwami,
§ decyzje grup przedsiębiorstw,
§ uzgodnione praktyki,
które mogą wpływać na handel między państwami członkowskimi. Ich przedmiotem lub też skutkiem jest uniknięcie, ograniczanie lub naruszanie konkurencji na unijnym rynku wewnętrznym. Traktat wskazuje na przykładowe działania, które na mocy art. 85.2 TWE z mocy prawa należy uznać na nieważne. Do najistotniejszych zalicza się:
§ ograniczanie lub kontrolowanie produkcji, rynków, rozwoju technicznego oraz inwestowania,
§ podział rynków oraz źródeł zaopatrzenia,
§ stosowanie odmiennych warunków do podobnych transakcji z różnymi konkurentami.
Art. 85.3 TWE przewiduje dwa rodzaje wyłączeń od powyższego zakazu, tj. wyłączenia indywidualne (odnoszące się do konkretnych podmiotów) oraz wyłączenia blokowe, które mają charakter generalny. Zakazu można nie stosować, gdy:
§ umowy lub rodzaje umów między przedsiębiorstwami,
§ decyzje lub rodzaje decyzji grup przedsiębiorstw,
§ uzgodnione działania lub rodzaje uzgodnionych działań
służą wzrostowi produkcji lub dystrybucji produktów, popieraniu postępu technicznego i gospodarczego, ponadto przynoszą udział w zysku konsumentom i nie nakładają na zainteresowane przedsiębiorstwa restrykcji, które nie są niezbędne dla osiągnięcia celów. Zarówno wyłączenia indywidualne, jak i wyłączenia blokowe wydawane są przez Komisję Europejską.
nadużycie pozycji dominującej
Zgodnie z postanowieniami art.86 zabronione jako niezgodne ze wspólnym rynkiem jest nadużywanie pozycji dominującej na wspólnym rynku lub znacznej jego części przez jedno lub kilka przedsiębiorstw, jeżeli mogłoby to wpłynąć na handel między państwami członkowskimi. Nadużycie pozycji dominującej może w szczególności polegać na narzucaniu (w sposób pośredni lub bezpośredni) nieuczciwych cen zakupu lub sprzedaży albo też innych warunków handlu, czy też ograniczaniu produkcji, rynku lub postępu technicznego na szkodę konsumentów. Ponadto za niezgodne z art.86 TWE należy uznać stosowanie przez podmioty gospodarcze niejednakowych warunków do podobnych transakcji, czy też uzależnianie zawarcia umowy od spełnienia przez drugi podmiot zobowiązań, które nie pozostają w żadnym związku z przedmiotem umów.
procedury przeciwdziałania zmowie kartelowej oraz nadużyciu pozycji dominującej
Kwestie procedury zostały uregulowane w szeregu aktów prawnych; do najważniejszych należą: Rozporządzenie 17/62 oraz Rozporządzenie 2988/74. W postępowaniu szczególną rolę odgrywa Komisja Europejska. Może prowadzić ogólną kontrolę nad wyodrębnionymi działami gospodarki oraz kontrolę szczególną wobec konkretnego podmiotu, czy umowy, porozumienia etc. Postępowanie wszczynane jest albo na wniosek państwa członkowskiego lub też osoby fizycznej (prawnej) albo z urzędu. Do uprawnień Komisji zaliczyć należy m.in.:
§ prawo dostępu do wszystkich pomieszczeń, dokumentacji przedsiębiorstw,
§ prawo wzywania do składania oświadczeń w postępowaniu przedstawicieli przedsiębiorstwa,
§ prawo do nakładania sankcji na podmioty gospodarcze, które działały sprzecznie z postanowieniami art. 85 i art.86 TWE.
najważniejsze akty prawne
§ Rozporządzenie Rady 19/65 w sprawie stosowania art. 85.3 TWE do pewnych kategorii porozumień, decyzji i praktyk uzgodnionych;
§ Rozporządzenie Komisji 1983/83 w sprawie stosowania art.85.3 TWE do porozumień dotyczących wyłącznej dystrybucji;
§ Rozporządzenie Komisji 4087/88 w sprawie stosowania art. 85(3) TWE do porozumień franchisingowych,
§ Rozporządzenie Rady 17/62, pierwsze rozporządzenie wykonawcze do art. 85 i 86 TWE
lestan