wychowania i ksztaΠcenia oraz wspomagania rozwoju
szeĘciolatków w przedszkolach, w klasach zerowych
i w placówkach integracyjnych
z komentarzami psychologicznymi i metodycznymi
Edyta Gruszczyk-Kolczyƒska
Ewa Zieliƒska
Gustawa Grabowska
Projekt okładki i strony tytułowej: Konrad Klee
Opracowanie graficzne: Michał Nakonieczny
Redakcja i korekta: Małgorzata Misiak, Renata Wasilewska
ISBN 978-83-89272-97-3
© Copyright by NOWA ERA
Warszawa 2003
Wydanie szóste
Warszawa 2008
Skład i łamanie: Nowa Era Sp. z o.o.
Nowa Era Sp. z o.o.
Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa
tel. 0 22 570 25 80, fax 0 22 570 25 81
www.nowaera.pl, e-mail: nowaera@nowaera.pl
Druk i oprawa: Techgraf
Spis treĘci
1. Charakterystyka programu: założenia, główne cele, zakresy wychowania
i edukacji oraz wspomagania sześciolatków w rozwoju psychoruchowym . . . . . . . . . . 8
2. Sposoby łagodzenia stresu adaptacyjnego u dzieci, które po raz pierwszy
przekroczyły próg przedszkola lub szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
3. Konieczność zapewnienia szans edukacyjnych dzieciom wolniej rozwijającym się
poprzez intensywne wspomaganie ich w rozwoju umysłowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
4. Program dla sześciolatków: szczegółowe treści wraz z komentarzami
metodycznymi, które pomogą je właściwie odczytać i zrealizować . . . . . . . . . . . . . . . 23
4.1. Wychowanie zdrowotne i kształtowanie sprawności
ruchowej sześciolatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
4.1.1. O potrzebie współpracy z rodzicami w zakresie wychowania fizycznego
dzieci oraz o konieczności rozpoznania stanu zdrowia sześciolatków . . . . . . . 23
4.1.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować w zakresie Wychowania
zdrowotnego i kształtowania sprawności ruchowej sześciolatków?
Szczegółowe treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . 27
4.1.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć z wychowania zdrowotnego
przed rozpoczęciem nauki w klasie pierwszej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
4.2. Wychowanie do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych . . . . . . . . . . . . 31
4.2.1. Dlaczego trzeba rozszerzać zakres wychowania dzieci do dbałości
o własne bezpieczeństwo? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
4.2.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować w zakresie Wychowania dzieci
do dbałości o bezpieczeństwo własne oraz innych? Szczegółowe treści
kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
4.2.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć w zakresie dbałości o bezpieczeństwo
swoje oraz innych przed rozpoczęciem nauki szkolnej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
4.3. Wychowanie do radzenia sobie z samoobsługą oraz do utrzymywania
ładu i porządku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4.3.1. Rozpoznanie poziomu opanowania umiejętności samoobsługowych
u sześciolatków i zorganizowanie wsparcia tym dzieciom, które są mało
zaradne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
4.3.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować w obrębie Wychowania
do radzenia sobie z samoobsługą oraz do utrzymywania ładu i porządku?
Szczegółowe treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . 37
4.3.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć po zrealizowaniu treści
Wychowanie do radzenia sobie z samoobsługą oraz do utrzymywania
ładu i porządku? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.4. Wychowanie do zgodnego współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi . . . . . . . 40
4.4.1. Orientacja w umiejętnościach społecznych dzieci, które zaczynają
uczęszczać do grupy sześciolatków . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
3
4.4.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować, aby zgodnie współdziałać
z rówieśnikami i dorosłymi? Szczegółowe treści kształcenia wraz
z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
4.4.3. Co dziecko powinno wiedzieć i umieć po zrealizowaniu treści
Wychowanie do zgodnego współdziałania z rówieśnikami i dorosłymi? . . . . . . . . 44
4.5. Wychowanie rodzinne i obywatelskie: przynależność do rodziny,
miejsca zamieszkania i kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.5.1. Od czego trzeba zacząć realizację wychowania rodzinnego
i obywatelskiego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
4.5.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować w zakresie Wychowania
rodzinnego i obywatelskiego: przynależności do rodziny,
miejsca zamieszkania i kraju? Szczegółowe treści kształcenia
wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
4.5.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć z zakresu wychowania
rodzinnego i obywatelskiego, zanim rozpocznie naukę w szkole? . . . . . . . . . . 48
4.6. Wychowanie do rozumienia oraz poszanowania świata roślin i zwierząt . . . . . 49
4.6.1. Jaki stosunek do świata roślin i zwierząt mają dzieci, które zaczęły
uczęszczać do grupy sześciolatków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
4.6.2. Jakie treści kształcenia należy realizować w pracy z sześciolatkami,
aby wychowywać je do poszanowania roślin i zwierząt?
Szczegółowe treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . 50
4.6.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć po zrealizowaniu treści
kształcenia Wychowanie do rozumienia oraz poszanowania świata
roślin i zwierząt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.7. Wspomaganie rozwoju umysłowego: troska o rozwój mowy i kształtowanie
kultury językowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.7.1. W jakim zakresie trzeba wspomagać rozwój mowy sześciolatków? Także
o potrzebie objęcia dzieci z zaburzeniami mowy opieką logopedyczną . . . . . . . . 58
4.7.2. Jakie treści kształcenia trzeba realizować, wspomagając dzieci w rozwoju
mowy i w kształtowaniu ich kultury językowej? Szczegółowe treści
kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.7.3. Jakie kompetencje powinno mieć dziecko zaczynające naukę
w pierwszej klasie w zakresie uważnego słuchania innych i takiego
mówienia, aby inni rozumieli jego intencje? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
4.8. Wspomaganie rozwoju umysłowego: przygotowanie do nauki czytania
i pisania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.8.1. Krótko o tym, jak dzieci uczą się w szkole czytania i pisania.
Jak nauczycielki mogą realizować treści zawarte w tej części
programu, nawet wówczas, gdy wybrały inną koncepcję kształtowania
umiejętności czytania? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
4.8.2. Jakie treści kształcenia należy realizować w pracy z dziećmi sześcioletnimi,
aby przygotować je do podjęcia nauki czytania i pisania? Szczegółowe
treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4
4.8.3. Jakie kompetencje w zakresie przygotowania do nauki czytania i pisania
powinno mieć dziecko podejmujące naukę w pierwszej klasie? . . . . . . . . . . . . 77
4.9. Wspomaganie rozwoju umysłowego: edukacja matematyczna . . . . . . . . . . . . . . 78
4.9.1. Najważniejsze założenia edukacji matematycznej sześciolatków.
Konieczność orientowania się w tym, co dzieci potrafią, i pomaganie tym,
które wymagają dodatkowego wsparcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.9.2. Jakie treści kształcenia trzeba zrealizować w zakresie wspomagania
rozwoju umysłowego wraz z edukacją matematyczną? Szczegółowe
hasła programowe wraz z uwagami o wspomaganiu rozwoju
umysłowego dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
4.9.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć, znać i umieć, aby sprostać
wymaganiom stawianym mu w szkole na zajęciach z edukacji
matematycznej? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
4.10. Wychowanie przez sztukę: wyrażanie własnych myśli i uczuć
w różnorodnych formach plastycznych. Poznawanie tego, co inni
przekazują w malarstwie, rzeźbie i architekturze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
4.10.1. O potrzebie wspomagania dzieci w wyrażaniu własnych myśli i uczuć
poprzez różnorodne formy plastyczne oraz wdrażanie do poznawania
i przeżywania malarstwa, rzeźby i architektury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103
4.10.2. Jakie treści trzeba zrealizować w zakresie wychowania przez sztukę
z uwzględnieniem różnorodnych form plastycznych oraz wprowadzenia
dzieci w świat malarstwa, rzeźby i architektury? Szczegółowe hasła
programowe wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
4.10.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć z zakresu
wypowiadania się w działalności plastycznej, gdy rozpoczyna
naukę w pierwszej klasie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
4.11. Wychowanie przez sztukę: słuchanie, rozumienie i tworzenie muzyki . . . . . . . . 108
4.11.1. O potrzebie dopasowania wychowania muzycznego do możliwości
rozwojowych dzieci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
4.11.2. Jakie treści trzeba zrealizować w zakresie wychowania
muzycznego? Szczegółowe hasła programowe wraz
z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
4.11.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć z zakresu wychowania
muzycznego, zanim rozpocznie naukę w pierwszej klasie? . . . . . . . . . . . . . . 113
4.12. Wychowanie przez sztukę: małe formy teatralne,
dziecko widzem i aktorem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
4.12.1. Czym różni się drama od teatru? Także o kompetencjach sześciolatków
w zakresie tworzenia i przeżywania małych form teatralnych . . . . . . . . . . . . 114
4.12.2. Jakie treści kształcenia należy realizować w pracy z dziećmi
sześcioletnimi, aby rozwijały się twórczo w małych formach teatralnych?
Szczegółowe treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . 116
4.12.3. Co dziecko powinno wiedzieć i umieć po zrealizowaniu treści
Wychowanie przez sztukę – małe formy teatralne? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5
4.13. Wychowanie do korzystania z techniki: poznawanie urządzeń,
ich obsługiwanie i szanowanie, działalność konstrukcyjna dzieci . . . . . . . . . . 120
4.13.1. O tym, co można realizować w przedszkolu w ramach wychowania
do korzystania z techniki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120
4.13.2. Jakie treści trzeba zrealizować w zakresie wychowania do korzystania
z techniki oraz wdrażania do poznawania urządzeń technicznych,
a także organizowania działalności konstrukcyjnej dzieci? Szczegółowe
treści kształcenia wraz z komentarzami metodycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
4.13.3. Co sześciolatek powinien wiedzieć i umieć z zakresu wychowania do
korzystania z techniki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
5. Pomaganie dzieciom w radosnym podejmowaniu roli małego ucznia . . . . . . . . . . . 124
6. Odroczenie obowiązku szkolnego ratunkiem dla dzieci, które nie mogą korzystać
z edukacji szkolnej, gdyż jeszcze nie nabyły odpowiednich kompetencji . . . . . . . . . 126
6
Szanowni nauczyciele!
Przekazujemy Państwu „Program wychowania i kształcenia oraz wspomagania
rozwoju sześciolatków w przedszkolach, w klasach zerowych i placówkach
integracyjnych”. Zawarte w nim treści są zgodne z podstawą programową wychowania
przedszkolnego zamieszczoną w Rozporządzeniu Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku.
Jest to program, który z pewnością może przyczynić się do ułatwienia
pracy nauczycieli oraz podniesienia jej poziomu, ponieważ zawiera rozbudowane
wskazówki metodyczne. Komentarz metodyczny dostarcza nauczycielowi
rozległej wiedzy psychologicznej i merytorycznej oraz podpowiada
konkretne rozwiązania praktyczne.
Autorki programu wiele uwagi poświęcają problemowi adaptacji dziecka
w grupie przedszkolnej oraz podają wskazówki służące ułatwieniu rozpoczęcia
nauki szkolnej. Niezwykle cenne są treści dotyczące kształtowania
odporności emocjonalnej dzieci i rozwijania zdolności do podejmowania
wysiłku intelektualnego.
Merytoryczną wartość programu podnosi zamieszczenie praktycznych
wskazań metodycznych mających na celu pomoc dzieciom wolniej
rozwijającym się i wyrównanie ich szans edukacyjnych. W programie autorki
odwołują się do najnowszej wiedzy z psychologii rozwojowo-wychowawczej
i pedagogiki przedszkolnej. Przy omawianiu poszczególnych problemów podają
bibliografię, która umożliwia nauczycielowi poszerzenie i uporządkowanie
wiedzy.
Redakcja
7
1. Charakterystyka programu: zaΠo˝enia, gΠowne cele,
zakresy wychowania i edukacji oraz wspomagania
szeĘciolatków w rozwoju psychoruchowym
Zapewnienie każdemu dziecku dobrodziejstwa korzystania z wychowania przedszkolnego
na rok przed rozpoczęciem nauki w szkole jest niewątpliwym osiągnięciem
polityki oświatowej1. Nie oznacza to jednak obniżenia wieku, w którym dzieci są objęte
obowiązkiem szkolnym, gdyż wychowanie i edukacja sześciolatków powinny przebiegać
zgodnie z założeniami wychowania przedszkolnego.
Nasz program został opracowany zgodnie z aktualnymi tendencjami pedagogiki
przedszkolnej i psychologii rozwojowej oraz zaleceniami podstawy programowej wychowania
przedszkolnego dla przedszkoli i oddziałów przedszkolnych w szkołach podstawowych2.
Konsekwencją tego jest łączenie procesu wychowania i kształcenia ze
wspomaganiem dzieci w ich rozwoju i zapewnianiem im lepszych szans edukacyjnych.
Głównymi celami programu są:
– stwarzanie dzieciom warunków do wszechstronnego i harmonijnego rozwoju osobowości;
– wspieranie dzieci w rozwoju uzdolnień oraz intensywne wspomaganie tych, które
rozwijają się wolniej lub nieharmonijnie, gdyż pomoże to im lepiej określić własne
miejsce w świecie;
– kształtowanie u dzieci przyjaznego nastawienia do uczenia się, w tym także zdolności
do podejmowania wysiłku intelektualnego, bez którego trudno cokolwiek
osiągnąć;
– wychowywanie dzieci tak, aby sprawiały radość dorosłym i żeby dobrze im się wiodło
wśród innych;
– zachęcanie i wdrażanie dzieci do poznawania świata, aby potrafiły zrozumieć to, co
się wokół nich dzieje i w czym uczestniczą;
– przygotowanie dzieci do szkoły w taki sposób, aby mogły odnosić sukcesy w nauce
szkolnej.
Cele te zostały w programie rozpisane na szczegółowe treści kształcenia, a także uporządkowane
w obszary działalności wychowawczej i kształcącej, z uwzględnieniem realnych
możliwości wspomagania dzieci w ich rozwoju w warunkach przedszkola i szkoły.
Obszary te są przedstawione oddzielnie w trzech podrozdziałach. Na początku
prezentacji każdego obszaru znajduje się podrozdział zawierający istotne wiadomości
o prawidłowościach rozwojowych dzieci i specyfice uczenia się sześciolatków.
Pomoże to nauczycielce dopasować proces uczenia do rzeczywistych możliwości
rozwojowych dzieci. Jeżeli zechce, może lepiej poznać te problemy, gdyż w przypisach
podajemy inform...
baulan