1) Czym jest oligofrenopedagogika i krótka charakterystyka?
Jest to dział ped. spec. (rewalidacyjnej) zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo. Zadaniem oligofreno jest ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej umysłowo zapewniłyby optymalny, wszechstronny rozwój i maksymalne przystosowanie do warunków społecznych. Upośledzenie umysłowe jest różnie definiowane w zależności od problemu i doboru kryteriów oceniających ten stan. Z greckiego – pomniejszony umysł. Pedagogika dla ludzi o pomniejszonym umyśle. Najlepiej używać niepełnosprawność intelekturalną. Upośledzenie słuchu, wzroku, ruchu.
2) Wyjaśnij pojęcia upośledzenie i jego wieloaspektowość?
często zamiast słowa upośledzenie używane są zamiennie takie wyrażenia jak zahamowanie w rozwoju, odchylenie od normy, ograniczenia w rozwoju, zaburzenia psychofizyczne, dewiacja.
Upośledzenie (jako wymiar społeczny)- to niekorzystna sytuacja danej osoby, będąca wynikiem uszkodzenia bądź niepełnosprawności, polegającej na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania jej ról, które uważane są za normalne, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne.
Uszkodzenie (wg Światowej Org Zdrowia ) wymiar biologiczny- oznacza „wszelką stratę lub wadę fizycznej, psychicznej lub anatomicznej struktury albo czynności”. Uszkodzenie może być fragmentaryczne albo całkowite, okresowe lub trwałe (defekt). Może być wrodzone lub nabyte w różnym okresie życia człowieka wskutek chorób czy urazów. Może być ustabilizowane albo progresywne bądź regresywne.
Niepełnosprawność (wymiar psychologiczny) – oznacza wszelkie ograniczenie lub brak możliwości wykonywania czynności na poziomie uważanym za normalny dla człowieka. Niepełnosprawność czynności poszczególnych narządów , które są wzajemnie zintegrowane i wzajemnie uwarunkowane, może negatywnie oddziaływać na sprawność innych narządów. Sprawność jest cechą, która może się rozwijać i być doskonalona na skutek intensywnych ćwiczeń. Wyróżniamy niepełnospr fizyczną, sensoryczną i psychiczną ( niepełnosp intelektualna, umysłowa określana jako upośledzenie umysłowe).
Wieloaspektowość- uszkodzenie określonego narządu spowodowane różnymi czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi (wady wrodzone, choroby i urazy), może spowodować niepełnosprawność tego narządu oraz innych, co z kolei stwarza niekorzystną lub gorszą sytuacją (upośledzenie) danej osoby.
3) Wyjaśnij pojęcie naznaczenia i jego społeczny charakter?
Przypisywanie człowiekowi negatywnych cech i właściwości na podstawie stereotypów, niewiedzy lub przynależności grupowej.
Stygmatyzacja, naznaczanie jest to proces nadawania określeń w kategoriach zachowania jednostkom niepełnosprawnym intelektualnie w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynaj działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.
Stygmatyzacja jest procesem, w którym etykietę nadaje się osobom nie spełniającym oczekiwań innych - nietypowym wyglądzie, zachowaniu,niechętnym lub nieumiejącym zachowywać się zgodnie z przyjętymi normami.
A. Ostrowska i J. Sikorska definiują proces naznaczania społecznego w kategorii automarginalizacji- zaakceptowanie przez osobę niepełnosprawną oferowanego przez otoczenie obrazu „ja”, zaakceptowanie niskiego statusu społecznego, przyjęcie tożsamości członka grupy zmarginalizowanej. Syndrom automarginalizacji charakteryzuje poczucie wyizolowania społecznego, braku kontroli nad otoczeniem i własnym życiem, zanik motywacji działania, postawa bierno-roszczeniowa i ograniczenie aktywności.Wobec osób z dysfunkcjami często wysuwane są oczekiwania dotyczące ich rezygnacji z podejmowanych ról społecznych, np. spełniania ról związanych z życiem rodzinnym a specyfika wyglądu, funkcjonowania; uważane za niezdolne do pełnienia ról związanych z płcią (rola partnera) a uznane za mniej atrakcyjne fizycznie itd. Piętnowanie osób niepełnosprawnych jest patologią społeczną. Osoby piętnowane tracą wiarę i pewność siebie, świadomość własnych możliwości i zdolności. Tracą wizerunek i pozytywne zdanie na swój temat. Społeczeństwo ogranicza i hamuje działania jednostki niepełnosprawnej.
4) Kryteria i klasyfikacja upośledzenia umysłowego?
E. Doll znalazł 6 kryteriów istotnych dla pojęcia niedorozwoju umysłowego, a mianowicie:
• niedojrzałość społeczna,
• niska sprawność umysłowa,
• opóźnienie rozwojowe,
• zahamowanie,
• pochodzenie konstytucjonalne,
• nieodwracalność upośledzenia.
Klasyfikacja upośledzenia umysłowego wg Wechslera
Odchylenie standardowe Stopień upośledzenia I.I. wg WECHSLERA
>=-1 Rozwój niższy niż przeciętny (dolna granica normy) 85-110
Od –1 do –2 Rozwój niższy niż przeciętny (górna granica normy) 70-84
Od –2 do –3 Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim 55-69
Od –3 do –4 Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym 40-54
Od –4 do –5 Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym 25-39
<-5 Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim 0-24
5) Genetyczne uwarunkowania niepełnosprawności intelektualnej?
Mutacje genowe, zespół Downa, genetyczne.
• Nieprawidłowości genowe – (dziedziczone dominująco lub recesywnie)
- nerwiako-włókniakowatość – charakterystyczny mały wzrost, zmiany kostne, upośledzenie umysłowe występowanie 1 na 10 tys urodzeń
- akrocefalosyndaktylia (zespół Aperta)- występuje rzadko 1 na 150 tys urodzeń, zniekształcenie kości twarzy i czaszki, upośledzenie umysłowe może nastąpić nie musi , szczególnie u ojców po 45 r. z.
- zespół ptasiej głowy czyli małogłowie- twarz dziecka nie rozwija się, duża twarz mała czaszka, upośledzenie głębokie, niekontrolowane ruchy, niski wzrost degradacja kośćca.
• Aberacje chromosomowe – zaburzenia genetyczne ( człowiek ma 46 chr, w 23 parach może się zdarzyć, że przy podziale komórkowym może nastąpić złe połączenie chromosomów, powstaje kom gdzie jest 1 chromosom (anomia), a w drugiej parze są np. 3 chromosomy ( trisomia chromosomowa), w której parze się to przytrafi ta para choruje.
- Zespół Downa – częstotliwość 1 na 700 urodzeń, w przypadku kobiet od 20-25 r. ż. Ryzyko 1 na 1500 urodzeń wraz z wiekiem kobiet wzrasta ryzyko, po 45 r. ż. 1 do 100 częstotliwość. Cechy charakterystyczne: płaska twarz, szeroko rozst oczy, otyłość, krótkie ręce, grube palce, twarze bardzo radosne, 50% tych osób ma wadę serca, to nie choroba bo trwa całe życie.;
- Zespół Pataua – chrosomia chromosomu 13, upośledzenie większe: deformacja kośćca, często występuje 6 palców u rąk, szybka śmierć do 1 roku, wystepuje 1 na 15000 urodzeń;
- Zespół kociego krzyku – anomia 5 chromosomu, dziecko rodzi się z wadą strun głosowych, wydaje dzwięki jak kot uś1 na 15 tysur, deformacja kośćca, upośledzenie;
- Z. Tarnera- 23 para chromosomów odpowiada za płeć tylko jeden chromosom X tylko u kobiet przyjmuje cechy męskie: mutacje, , nie zawsze upośl umysł, otyłość;
- Z. Klinefertera- występuje tylko u mężczyzn (eunuchowatość) cechy żeńskie, cienki głos, piersi, czasami upośledzenie ale nie zawsze;
• Metaboliczne uszkodzenia- geny które uszkadzają chemię organizmu
- Fenyloketonuria- występuje często 1 na 7 tysur, niezdolność org do przemiany aminokwasu fenyloalaniny, dziecko rodzi się zdrowe pobierana krew z piety, gdy jest choroba dieta uboga w fenyloalatoninę, brak diety może nastąpić śmierć powolna degradacja org;
- Choroba syropu klonowego- brak przemiany aminokwasów, żyją tylko parę miesięcy, rodzi się upośledzone w łonie matki, mocz pachnie syropem;
- Matołectwo lub kretynizm- człowiek niezbyt inteligentny, zaburzenie gruczołu tarczycy i nadprodukcja enzymów, które produkuje tarczyca, ręce dłuższe od nóg, niski wzrost, obniżona ciepłota ciała, upośl głębsze, upartość;
6) Prenatalne i postnatalne przyczyny niepełnosprawności ?
przyczyny prenatalne – warunkujące upośledzenie umysłowe dziecka jeszcze przed jego urodzeniem
przyczyny postnatalne – powodujące upośledzenie umysłowe po urodzeniu (przyczyny dziedziczne i wrodzone)
Do przyczyn dziedzicznych należą czynniki genetyczne, które powodują, że rodzice przekazują nieprawidłowe geny w wyniku czego dziecko w łonie matki nie rozwija się normalnie i w konsekwencji rodzi się z niesprawnością intelektualną. Do najczęstszych przykładów wad dziedzicznych zalicza się: Zespół Downa, chorobę Bourneville’a.
Przyczyny wrodzone, to wszystkie czynniki obejmujące szkodliwe oddziaływania zewnętrzne, wywołujące choroby matki i pośrednio wpływające na uszkodzenie płodu, np. infekcje przedporodowe, choroby zakaźne matki w okresie ciąży.
Do przyczyn postnatalnych, działających po urodzeniu, zaliczyć możemy urazy okołoporodowe i niedotlenienie.
Podstawowe czynniki determinujące w okresie prenatalnym:
- wyposażenie dziedziczne: cechy fizyczne i psychiczne oraz płeć;
- szybki wzrost i rozwój: w tym okresie następuje największy przyrost masy ciała i wzrostu, oraz utrwalają się cechy fizyczne,
- warunki środowiska prenatalnego: korzystny wpływ na rozwój płodu mają warunki stworzone przez matkę i działają one pobudzająco na rozwój cech dziedzicznych, natomiast złe warunki wpływają hamująco, a nawet mogą zakłócić prawidłowy rozwój;
- wpływ ludzi znaczących: postawy członków rodziny.
7) Diagnoza niepełnosprawności i jej warunki ( co to jest , gdzie się dokonuje, orzeczenie)?
Diagnoza- polega na tym, aby dokonać głębokiej analizy zjawiska, oznacza rozpoznanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów w oparciu o znajomość ogólnych prawidłowości. Diagnoza w pedagog spec ma na celu ustalenie u jednostek z odchyleniami od normy odpowiednich możliwości rozwoju, doboru środków i metod wspierających rozwój i kompensację, ustalenie skuteczności stosowanych metod rewalidacyjnych w zależności od upośledzenia. Diagnoza może odbywać się od urodzenia im głębsza niepełnospr tym łatwiej ją rozpoznać. W pierwszych miesiącach życia niepełnosp głębsza nie pozwala prawidłowo się rozwijać.
Trzy instytucje, które diagnozują: Powiatowa poradnia psychologiczno-pedagogiczna, Powiatowy zespół orzekania o niepełnosprawności, Zakład ubezpieczeń społecznych- orzeka na potrzeby rentowe; Warunki poprawnej diagnozy: diagnoza musi być trafna, wczesna, kompleksowa, zespołowa, funkcjonalna (nie opieramy się na aktach tylko na funkcjonowaniu), otwarta (musi zakładać zmiany pozytywne), tymczasowa (nie na całe życie), powinna określać nie tylko to co jednostka ma uszkodzone ale także to co sprawne. Czynniki utrudniające diagnozę: brak komunikacji, niedożywienie, choroba, lęk przed badaniem , zaburzenia mowy. Wyróżniamy diagnozę: medyczną, psychologiczną , pedagogiczną. Diagnoza funkcjonalna (bardzo ważne!) to diagnoza, która bada jak dziecko funkcjonuje.
Orzeczenie o (stopniu) niepełnosprawności jest prawnym dokumentem potwierdzającym niepełnosprawność, spełniającym wymagania formalne, jakie stawia się osobom w celu korzystania z ulg i uprawnień stwarzanym tej zbiorowości w ramach polityki socjalnej państwa kierowanej do osób niepełnosprawnych. Osoby, które nie posiadają orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, są niepełnosprawnymi z punktu widzenia własnej oceny zdolności do wykonywania podstawowych czynności życiowych, czyli przy zastosowaniu kryterium biologicznego.
Osoba zainteresowana uzyskaniem orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (lub opiekun prawny dziecka do lat 16, który ubiega się o orzeczenie o niepełnosprawności) składa wniosek o ustalenie (stopnia) niepełnosprawności do powiatowego zespołu do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności. W skład zespołu wchodzą specjaliści z różnych dziedzin, tj. lekarze, psycholodzy, doradcy zawodowi, pracownicy socjalni, pedagodzy i inni specjaliści uznani za niezbędnych do rozpatrzenia indywidualnej sprawy osoby zainteresowanej uzyskaniem orzeczenia.
Orzeczenie: diagnoza, czas- na jaki okres, zalecenie co w najbliższym roku trzeba zrobić np. kształcenie w klasie integracyjnej, nauczanie domowe. Nie podaje się IQ.
8) Konsekwencje z diagnozowania niepełnosprawności i ambiwalencje udzielania pomocy?
Dwa rodzaje konsekwencji diagnozy: konsekwencje zamierzone- uruchamianie procesu terapeutyczno-rewalidacyjnego , aby mu pomóc, rozpocząć rehabilitację, konsekwencje niezamierzone- rozpoczęcie procesu naznaczania, stygmatyzację. Są 3 rodzaje konsekwencji w pojawieniu się dziecka niepełnosprawnego:
- materialne – wiele matek rezygnuje z pracy,
- konsekwencje emocjonalne dla rodziców i członków rodziny – matki mają depresję poporodową, emocjonalne odrzucenie dziecka przez matkę. Kryzys emocjonalny może być i u mężczyzny, rodzeństwo jest zazdrosne, trzeba dziecku starszemu poświęcić więcej czasu. Następuje konflikt pomiędzy rodzeństwem,
- problemy społeczne – sytuacja społeczna rodziny, izolacja dziecka niepełnosprawnego, izolacja rodziny, ponieważ się wstydzą chorego dziecka.
9) Podstawowe zasady i formy rewalidacji w oligofrenopedagogice.
Rewalidacja - to system wychowania, nauczania i terapii dzieci i młodzieży
upośledzonej, to termin odnoszony zwykle do kształcenia i wychowywania dzieci z odchyleniami od normy (upośledzonych umysłowo, niewidomych, głuchych, chorych na padaczkę).
ZASADY PROCESU REWALIDACJI:
1. Zasada akceptacji - zgodnie z nią dziecko upośledzone jest akceptowane jako dziecko, które ma inne potrzeby oraz prawo do szczególnej opieki i pomocy. Akceptuje się dziecko upośledzone, nie jako dziecko „specjalne”, dziecko z „marginesu społecznego", ale jako dziecko, które obarczone jest większymi trudnościami rozwojowymi. Szkoła i społeczeństwo zobowiązane są do wspierania takiego dziecka w rozwoju.
2. Zasada pomocy – mówi, że każde dziecko ma prawo do pomocy w procesie rozwoju ( szczególnie jeżeli chodzi o dzieci upośledzone, które nie są zdolne do osiągania pełni rozwoju bez pomocy specjalnej). Zasada ta ma przede wszystkim na celu pomóc dziecku w aktywizacji jego sił biologicznych, w usamodzielnieniu go, w przezwyciężeniu trudności rozwojowych oraz trudności wynikających z upośledzenia.
3. Zasada indywidualizacji - zasadę tę należy rozpatrywać w dwu różnych aspektach:
a) jako zasadę dydaktyczną zmierzającą do dostosowywania procesu nauczania do indywidualnych właściwości dziecka (zasada ortodydaktyki);
b) jako zasadę mającą na uwadze indywidualny cel kształcenia. Według tej zasady jednostka upośledzona ma prawo do rozwoju w zależności od swoistych warunków psychofizycznych. Zakłada ona możliwości optymalnego rozwoju jednostki upośledzonej. Mamy różne rodzaje upośledzenia, a tym samym różne możliwości rozwojowe, dlatego nie można ustalać schematycznych celów wychowania, trzeba natomiast uwzględniać indywidualne warunki dziecka. Dlatego zasada indywidualizacji ma w rewalidacji szczególne znaczenie.
4. Zasada terapii pedagogicznej - terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza lub współdziała z psychoterapeutą, ale także jest terapią prowadzoną niezależnie od innych form leczniczych. Naj¬częściej stosowana jest w przypadkach zaburzeń funkcjonalnych, na tle dewiacji środowisko¬wych i niepowodzeń szkolnych, które szczególnie ostro występują u dzieci z lekkim nie¬dorozwojem intelektualnym (skierowanych do szkoły specjalnej po dłuższym pobycie w szkole normalnej) i u dzieci z różnymi przejawami niedostosowania społecznego.
Terapia pedagogiczna realizowana jest z reguły w 3 fazach:
a) przygotowawczej, zmierzającej do ustalenia na podstawie badań anamnestycznych osobniczych i środowiskowych możliwie dokładnej diagnozy trudności wychowawczych;
b) oddziaływania na środowisko wychowawcze drogą poradnictwa (udzielanego rodzicom i opiekunom dziecka), zmierzającego do korekty i polepszenia sytuacji wychowawczej, w której dziecko przebywa;
c) stosowania środków terapeutycznych przez odpowiednią organizację pracy w grupie wychowawczej, rozmowy indywidualne, terapię zabawową.
5. Zasada współpracy z rodziną - rodzina, w której jest dziecko upośledzone, obarczona jest większym niż normalnie ciężarem materialnym i moralnym. Konieczność zaopiekowania się dzieckiem ogranicza możliwości zarobkowej pracy zawodowej, ponadto dziecko nie spełnia nadziei rodziców, a złe często prognozy rozwoju wpływają źle na atmosferę rodzinną. Rodzice potrzebują więc pomocy ze strony szkoły, a przede wszystkim porady dotyczącej sposobu postępowania z dzieckiem „specjalnej troski". Nauczyciel przez kontakt z rodziną ma możliwość dokładniejszego poznania czynników etiologicznych upośledzenia, a więc lepszego dostosowania metod rewalidacji do potrzeb dziecka. Ukierunkowanie i uzgodnienie postępowania rodziców z działalnością szkoły zapewni większą efektywność pracy pedagogicznej szkoły.
Podstawowe formy rewalidacji/rehabilitacji:
*usprawnianie(rozwijanie zmysłów i narządów, które są najmniej uszkodzone - to w pierwszej kolejności! a później zabieramy się za te zaburzone funkcje, aby to, co nie jest zaburzone pomagało w kompensacji),
*korektura(korygujemy głównie to, co jest zaburzone, np.: okulary, aparaty słuchowe,chodziki, protezy.... Najtrudniejsza jest korektura upośledzonych umysłowo - tylko pośrednio możemy korygować upośledzenie. W tym przypadku istnieje korektura wychowawcza – poprzez tłumaczenie, co jest niewskazane oraz korektura medyczna – estetyczna),
*kompensacja(zastępowanie funkcji uszkodzonej poprzez funkcję, która nie jest uszkodzona lub jest mniej uszkodzona. U osób upośledzonych umysłowo jest to kompensacja bezpośrednia - najmniej zbadana oraz kompensacja poprzez rehabilitację tj. edukacja i wychowanie),
*dynamizacja(motywowanie chorego do pracy i rehabilitacji).
10) Etapy przystosowania rodziców do niepełnosp. dziecka , konsekwencje?
1. Okres szoku.
2. Faza kryzysu emocjonalnego ( rozpaczy, depresji, kryzys w małżeństwie, matka przestaje pracować, zaburzenie struktury rodziny i relacji w rodzinie).
3. Okres pozornego przystosowania się ( rodzina jeździ po specjalistach – konsekwencje materialne rehabilitacja nie jest bezpłatna, zaprzeczanie że dziecko jest niepełnosprawne rodzice wmawiają sobie że ich dziecko jest leniwe, szukanie winnych, izolacja społeczna – społeczeństwo izoluje rodzinę z dzieckiem niepełnosp, samoizolacja).
4. Faza konstruktywnego przystosowania się, właściwe ( pomagamy dziecku, wcielamy w życie rodzinne i w społeczeństwo).
11) Postawy rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego, konsekwencje (połączyć je z konsekwencjami) ?
Cztery typy postaw:
1. Postawa nadmiernej opieki, która może wypływać z głębokiego współczucia dla nieszczęśliwego dziecka albo też z ich własnego przekonania o swoim nieszczęściu. Z postawy tej wynika tendencja do zaspokojenia wszystkich potrzeb dziecka – wtórne upośledzenie, wyręczanie;
2. Postawa nadmiernego obciążenia, występuje gdy rodzice zachęcają swoje upośledzone dziecko do normalnego życia , do osiągania niezależności, minimalizując lub nawet odrzucając istnienie jego upośledzenia i skłaniając je do fizycznego a nawet umysłowego wysiłku przekraczając jego możliwości.
3. Postawa odtrącenia występuje w dwóch formach: - gdy rodzice chłodno i bez skrupułów zaniedbują swoje dziecko nie okazując mu żadnego uczucia, nie troszcząc się o nie. – odtrącenie gdy rodzice okazują się niezdolni do opieki lub dążą do przełamania instynktownego odruchu niechęci do niego.
4. Postawa akceptacji rodzice przyjmują swoje upośledzone dziecko z uczuciem i miłością od samego początku.
12) Za i przeciw w szkole specjalnej (plusy i minusy, jakie powinno się likwidować a jakie nie) ?
Za: - małe klasy- dla głębiej upośl. 6-8 ucz., dla lekko 8-12 ucz., odpowiednie pomoce naukowe, - wykształcona, przygotowana kadra z surdoped. lub oligorenopedag., możliwość poczucia sukcesu, dzieci rozwijają się w swoim środowisku, wśród swoich nie ma naznaczania, - nauczyciele w pełni akceptują i rozumieją dzieci wraz z ich niepełnosprawnością, programy ułożone pod dzieci, “bycie wśród swoich” - najważniejszy punkt!;
Przeciw: - naznaczanie, stugmatyzacja, brak integracji ze zdrowymi dziećmi, mała sieć tych szkół, oderwanie małego dziecka od środowiska rodzinnego (szkoły specjalne z internatem). Wszystko zależy od dziecka i od sytuacji. Co jest lepsze integracja dziecka czy szczęście? U nas jest najważniejsza integracja a nie szczęście dziecka. Szczęście dziecka jest nadrzędnym celem. W Polsce szczęście dziecka nikogo nie obchodzi.
13) Specyfika rewalidacji w oligofrenopedagogice.
Formy pracy z osobami niepełnosprawnymi:
1. Usprawnianie – rozwijanie zmysłów i narządów, które są najmniej uszkodzone w pierwszej kolejności, a następnie te które są bardziej uszkodzone, np. rozwój fizyczny, rozwój poznawczy (pamięć, na spostrzeżenie, np. nowy element w klasie, można trenować myślenoe;
2. korektura:
- korektujemy to co jest zaburzone (na zmysłach wzroku, słuchu, protezy, aparaty);
- korektura wychowacza poprzez wychowanie, np. rozbieranie się w miejscach publicznych;
- korektura medyczna – można operować wzrok, słuch, przeszczep rogówki, kreęgosłup.
3. kompensacja (zastępowanie) zmysłu uszkodzonego lub uszkodzonej funkcji, np. wzroku. Niewidomi mogą zastąpić za pomocą słuchu, dotyku, głusi kompensują za pomocą wzroku.
Kompensacja bezpośrednia jest najmniej zbadaną, trudno ją zmierzyć.
Kompensacja rehabilitacja – dziecko rehabilitujemy, dziecko powinno chcieć, korygujemy cały czas.
4. dynamizacja – motywacja, dziecko musi być zmotywowane.
Rehabilitacja tj, działanie przywracania niesprawności na tyle na ile jest to możliwe.
...
harpia88