Aaron [hebr. aharon, znaczenie niezna- ne], brat -- Moj�esza, pierwszy arcyka- p�an Hebrajczyk�w. Zezwoli� im czci� po- s�g z�otego cielca ( Wj 4,14; 28,1; 32,1). Lit. P. Emmanuel Tu (1978, Ty). Muz. A. Sch�nberg Moses und Aran (Moj�esz i Aaron), opera (premiera �wiatowa 1957). Abel [hebr. hewel = tchnienie, dech], dru- gi syn Adama i Ewy, zabity przez swego starszego brata Kaina. Abel jako pasterz z�o�y� Bogu ofiar� z baranka (Rdz 4,1-9), Kain za�, b�d�c rolnikiem, z�o�y� w ofie- rze p�ody ziemne. B�g przyj�� jedynie ofia- r� Abla, co wzbudzi�o w Kainie uczucie zazdro�ci, kt�re doprowadzi�o go do bra- tob�jstwa. Tradycja widzi w Ablu spra- wiedliwego, prze�ladowanego przez z�ych. Jest on prototypem niewinnej ofiary. Lit. Zab�jstwo Abla jest motywem cz�sto wyst�puj�cym w literaturze, chocia� uwag� pi- sarzy bardziej przyci�ga osobowo�� Kaina. S. Gessner �mier� Abla (1758, wyd. pol. 1774). Ikon. Ofiara Kaina i Abla: mozaika z VI w., San Vitale w Rawennie; fresk z ko�cio�a w Saint-Savin-sur-Gartempe (XII w.). Kain zabija Abla (XII w., katedra w Geronie). W. Blake Adam i Ewa odnajduj�cy cia�o Abla (1826, Londyn). J. Schnorr von Carolsfeld Bi- blia w obrazkach (1852). W.A. Bouguereau Pierwsza �a�oba (1888, Buenos Aires). Muz. L. Leo La morte di Abele (1732, �mier� Abla), oratorium. Abner [hebr. awner = ojciec jest �wia- t�em], imi� dow�dcy wojsk - Saula (1 Sm 14,50-51; 20,25; 2 Snt 2,8-17). Zosta� on podst�pnie zabity w czasie walk, kt�re wybuch�y po �mierci Saula (2 Sn: 3, 22-27). Lit. J.B. Racine Atalia (1691, wyd. pol. 1803). Zapo�yczaj�c imi� Abner z historii biblijnej, Racine nada� je oficerowi, kt�ry odrzuci� kult Baala i wspiera� arcykap�ana Jojad� przy detro- nizacji Atal��. Jest to posta� fikcyjna. Abner wy- powiada pierwsze s�owa sztuki: "Tak, przycho- dz� wielbi� Wiecznego Boga w Jego �wi�tyni" [t�um. M.�.]. Abraham [hebr. awrahanz], pierwotnie Abram (Rdz 12-25), �y� na pocz�tku II tysi�cl. p.n.e. Abraham, wywodz�cy si� z p�koczowniczego plemienia osiedlone- go w chaldejskim Ur, otrzyma� od Boga polecenie opuszczenia ojczyzny i wyrusze- nia do nieznanego kraju, kt�ry mia� sta� si� Ziemi� Obiecan�. Abraham wraz z �on� Sar� i bratankiem Lotem osiedli� si� w krainie Kanaan. Tu B�g zawar� z nim przymierze i obieca� t� ziemi� jemu i jego potomstwu. Jednak jego �ona Sara by�a bezp�odna. Tote� zgodnie z �wcze- snym zwyczajem da�a Abrahamowi sw� niewolnic� Hagar, aby z ni� wsp�y�. Ha- gar urodzi�a syna Izmaela, kt�ry jednak nie by� zapowiedzianym dziedzicem. B�g zawar� z Abrahamem wieczyste przymie- rze, kt�rego zewn�trznym znakiem jest obrzezanie. Raz jeszcze B�g ukaza� si� Abrahamowi (Rdz 18) pod postaci� trzech m��w, kt�rzy obiecali mu, �e jego bardzo podesz�a w latach �ona urodzi syna. Na- st�pnie, chc�c wiar� Abrahama podda� pr�bie, B�g rozkaza� mu z�o�y� w ofierze tego syna, Izaaka, ale przekonawszy si� o pos�usze�stwie Abrahama powstrzyma� go przed zabiciem syna i na zawsze zaka- za� sk�adania ofiar z ludzi. Abraham, zw. ojcem wierz�cych (Rdz 4), jest uwa�any za przodka trzech relig�� monoteistycz- nych: judaizmu, chrze�cija�stwa i islamu. dzieci Abrahama. Abraham wraz z Izaakiem i Jakubem s� uwa�ani za przodk�w narodu wybranego. Abraham to ojciec narodu, kt�ry otrzyma� Ziemi� Obiecan�. Okre�lenie "dzieci Abrahama" (Mt 3,9; �k 13,16; 19,9) nie wskazuje tyl- ko na pochodzenie cielesne. Ci, kt�rzy maj� wiar� Abrahama, tak�e s� "synami Abrahama" (Mt 1,1; Rz 4). �ono Abrahama, miejsce spoczynku sprawiedliwych po �mierci, w kt�rym nie istnieje �adne cierpienie; miejsce oczeki- wania, poprzedzaj�ce pe�ni� szcz�cia. Jest o nim mowa w przypowie�ci Jezusa O bo- gaczu i �azarzu (�k 16,19-23). Lit. Historia ofiary Izaaka inspirowa�a wielu pisarzy, a w wyobra�ni pisarzy kraj�w Europy Zachodniej na�o�y�a si� na temat ofiary Ifige- n��. W �redniowieczu wiele misteri�w opowiada histori� Abrahama, uwypuklaj�c r�ne aspek- ty jego dramatu. R�wnie bogatych materia- ��w na ten temat dostarcza epoka odrodzenia. Th. Beza Abraham saerifiartt (1550, Abraham sk�adaj�cy ofiar�), sztuka teatralna. W Raju utraconym J. Miltona (1667, wyd. pol. 1791) archanio� Micha� przepowiada Adamowi misj� Abrahama, cz�owieka pe�nego wiary, kt�ry na s�owo Boga opu�ci poga�sk� ojczyzn�, chaldej- skie Ur, aby zdoby� dla swego potomstwa Zie- mi� Obiecan� i sta� si� ojcem wierz�cych. B. Pascal w M�moria� (1654, Pami�tnik) prze- ciwstawia "Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba Bogu filozof�w i uczonych", czyli Boga, kt�- ry nawi�za� wi� osobist� z lud�mi, Bogu abs- trakcyjnemu. S.A. Kierkegaard Boja�� i dr�enie (1843, wyd. pol. 1969), esej o l�ku, jaki ro- dzi pozycja cz�owieka wybranego wobec Bo- ga. Dla Kierkegaarda pr�ba, kt�rej zosta� pod- dany Abraham, to najbardziej newralgiczny punkt, gdy� stawk� w grze jest wiara cz�owie- ka. Z. Kossak-Szczucka Przymierze (1952). W. Chrostowski Bohaterowie wiary Starego Te- stamentu (1992). Ikon. San Vitale (VI w., Rawenna). Abraham i Trzej Anio�owie, czyli go�cinno�� Abrahama, San Zeno (XII w., Werona). Abraham nios�- cy wybranych (XIV w., katedra w Bourges). A. Rublow (1427, Moskwa). F. Cozza Hagar na pustyni (XV w., Amsterdam). A. Berruguete Ofiara Abrahama: rze�ba w drewnie (XVI w., Valladolid); Andrea del Sarto (1529, Prado, Madryt); P.P. Rubens (1620, Pary�). C. Corot (1835, Nowy Jork). M. Chagall (1954, Nicea). M. Altomonte (ok. 1705, Muzeum Diece- zjalne, Tarn�w). Muz. Abraham i Izaak: G. Carissimi, orato- rium (XVII w.); I. Strawi�ski, ballada biblijna (1964). Rock my soul, "Ko�yszcie m� dusz� na �onie Abrahama", negro spiritual. Absalom [hebr. awszalom = ojciec jest pokojem], trzeci syn - Dawida; kaza� za- bi� swego przyrodniego brata Amnona, aby pom�ci� zgwa�con� przez niego siostr� Tamar. Absalom spiskowa� przeciw ojcu podejmuj�c pr�b� przy�pieszenia swojej koronacji, tote� musia� ucieka� z Jerozoli- my. W bitwie mi�dzy Dawidem a Absalo- mem wojska Absaloma zosta�y pokonane. W czasie ucieczki w�osy Absaloma wpl�ta- �y si� w konary drzewa i zawis� on mi�dzy niebem a ziemi�. Joab, jego kuzyn, do- w�dca w wojsku Dawida, zabi� go wbrew rozkazom Dawida (2 Sm 13-18). Lit. J. Dryden Absalom and Achitophel (1681), poemat satyryczny, adaptacja opowiadania bi- blijnego do opisu sytuacji politycznej epoki. W. Faulkner Absalomie, Absalomie! (1936, wyd. pol. 1959); g��wna posta� to cz�owiek o gwa�- townym charakterze, kt�ry za�o�y� rodzin�. Nienawi�� rasowa, kazirodztwo, zab�jstwo (syn g��wnego bohatera zostaje zabity przez przy- rodniego brata) czyni� �ycie tej rodziny praw- dziwym piek�em. Ikon. �mier� Absaloma, marmurowa posadzka w katedrze w Sienie (XV w.). G. Dor� Biblia �wi�ta (1866). Achab [hebr. achaw = brat ojca], si�dmy kr�l Izraela (873-853 p.n.e.), syn kr�la Omriego (1 Krl 16-22). Nam�wiony do ba�wochwalstwa przez �on� Izebel, c�rk� kr�la Tyru, zosta� upomniany przez pro- roka Eliasza. Kiedy Nabot nie chcia� sprzeda� kr�lowi swojej winnicy, Izebel kaza�a go oskar�y� o blu�nierstwo i uka- mienowa�. Gdy Achab obj�� winnic� w posiadanie, Eliasz przepowiedzia� mu, �e w miejscu, gdzie pop�yn�a krew Nabota, psy b�d� liza�y r�wnie� jego krew. Achab zgin�� w bitwie z Aramejczykami. Po jego �mierci spe�ni�o si� proroctwo Eliasza. Lit. J.B. Racine Atalia (1691, wyd. pol.1803). H. Melville Moby Dick, czyli Bia�y Wieloryb (1851, wyd. pol. 1954); matka kapitana Ahaba nada�a swemu synowi biblijne imi�, odpowia- daj�ce jego krwawemu losowi. Ekr. Powie�� H. Melville'a zosta�a zekranizo- wana w 1956 przez J. Hustona. Adam [hebr., cz�owiek; w znaczeniu og�lnym - rodzaj ludzki]. Ksi�ga Rodzaju (Rdz 1,27) wyja�nia, �e "B�g stworzy� m�czyzn� i niewiast�". Rdz 2,7 zawiera dwa poj�cia: adam i adama, "gleba, zie- mia", aby w ten spos�b podkre�li�, �e cz�owiek pochodzi z "prochu ziemi". Lecz nieco dalej, w drugim opisie stworzenia cz�owieka, s�owo to ma zaw�ony sens: aby ten pierwszy cz�owiek nie by� sam, B�g daje mu towarzyszk�, stworzon� z �e- bra m�czyzny; zosta�a ona nazwana isz- sza, "niewiasta", poniewa� powsta�a z isz, z "m�czyzny". "Adam" sta�o si� nast�p- nie imieniem w�asnym pierwszego cz�o- wieka (Rdz 4,25). Adam umieszczony przez Boga w ogrodzie - Eden wraz z niewiast� Ew�, nak�oniony przez ni�, dopu�ci� si� niepos�usze�stwa, oboje naru- szyli zakaz Boga i spo�yli owoc z drzewa wiadomo�ci dobrego i z�ego, tote� B�g wyp�dzi� ich oboje z Edenu. Pierwsi lu- dzie poznali ci�ar pracy, cierpienie i �mier�. W tych opowiadaniach bardzo obrazowych i czasami pozornie naiwnych, zosta�a zawarta refleksja nad ludzkim lo- sem. W ST niewiele jest bezpo�rednich odniesie� do Adama. M�dro�� Syracha stawia go ponad wszelkimi �yj�cymi stwo- rzeniami (Syr 49,16); Ksi�ga M�dro�ci na- zywa go "Prarodzicem �wiata" i stwierdza, �e opiekowa�a si� nim M�dro�� Boga (Mdr 10, 1 ). NT. �ukasz wyprowadza rodow�d Jezusa a� od Adama ("syna Seta, syna Adama, syna Bo�ego", �k 3,38). Pawe� podkre�la kontrast mi�dzy Adamem, cz�owiekiem grzesznym, a Jezusem, nowym Adamem. Pierwszy od��czy� si� od Boga - i to jest �mier�; przez drugiego przychodzi zmar- twychwstanie - �ycie (1 Kor 15,45). Zob.: grzech pierworodny; wyzucie si� dawnego cz�owieka. Lit. Adam i Ewa to g��wne postacie bogatej li- teratury apokryficznej w j�zyku greckim i syryj- skim z I i IV w. Istniej� tak�e wersje arabskie i etiopskie. Adam pojawia si� w teatrze �re- dniowiecznym jako pierwszy grzesznik: Le Jeu d adam (XII w., Widowisko o Adamie). W XVI w. M. Sceve w Microcosme (1562, Mi- krokosmos) rozwija mit Adama, "wielkiego oracza", "ojca gatunku ludzkiego". G.G. By- ron w Kainie (1821, wyd. pol. 1842) przedsta- wia obrazowo Adama, kt�rego przera�a ci�ar w�asnej odpowiedzialno�ci za losy ludzko�ci po zbrodni Kaina. M. Tournier w Le Coq de Bruy�re (1978, G�uszec), "La Famille Adam" (Rodzina Adama), tworzy zaskakuj�c� posta� ...
waldiizet