Zachariasz [hebr. zacharjahu = Jahwe pami�ta�]: 1. Jeden z dwunastu Prorok�w Mniejszych; dzia�a� w 520-518 p.n.e. (lecz druga cz�� ksi�gi nosz�cej jego imi� jest p�niejsza o ponad dwa wieki; Za 9- -14). Zachariasz zach�ca �yd�w do uko�- czenia budowy �wi�tyni Jerozolimskiej i zapowiada nadej�cie ery mesja�skiej. 2. kap�an, m�� - El�biety, ojciec Jana Chrzciciela. By� ju� cz�owiekiem w wieku podesz�ym i bezdzietnym, kiedy archanio� Gabriel zapowiedzia� mu narodziny syna. �ukasz podaje, �e Zachariasz straci� mow� a� do chwili obrzezania dziecka, ponie- wa� nie wierzy� w jego urodzenie. Odzy- skawszy mow�, wy�piewa� pie�� Benedictus podan� r�wnie� przez �ukasza, i proroko- wa� (�k 1,5-22 i 59-79). Legenda pod- kre�la, �e opiekowa� si� Maryj�, krewn� El�biety, i podaje, �e poni�s� �mier� m�- czennika. Ikon. Prorok Zachariasz: C. Sluter Studnia Moj- �esza (1395-1406, kartuzja Champmol, Dijon). Zob. te� za�lubiny Naj�wi�tszej Maryi Panny. Zacheusz [hebr., Jahwe pami�ta�], prze- �o�ony celnik�w (poborc�w podatk�w) w Jerychu, ze wzgl�du na wykonywany za- w�d mia� z�� opini� w mie�cie. B�d�c ni- skiego wzrostu, Zacheusz wdrapa� si� na drzewo sykomory, aby zobaczy� wchodz�- cego do Jerycha Jezusa, kt�rego zas�ania�y t�umy. Mistrz zauwa�y� go i powiedzia�: "dzi� musz� si� zatrzyma� w twoim do- mu". A �ydzi uwa�ali za nieczystych ludzi, kt�rzy utrzymywali kontakty z celni- kami. Tote� niezwyk�y gest Jezusa zadzi- wi� ich; lecz gdy szeptali mi�dzy sob�, Jezus zwr�ci� si� do nich ze s�owami: "Syn Cz�owieczy przyszed� szuka� i zba- wi� to, co zgin�o". Rzeczywi�cie, Zache- usz obieca� zwr�ci� poczw�rnie to, co nie- s�usznie zabra�, wykonuj�c sw�j zaw�d (�k 19,1-10). Zaginiona owca, jedna z trzech przy- powie�ci, kt�re �ukasz podaje (�k 15) dla zilustrowania Jezusowego mi�osierdzia (obok przypowie�ci o zgubionej drachmie i o synu marnotrawnym). Jezus por�wnu- je siebie do Dobrego Pasterza, kt�ry bie- rze na ramiona zagubion� owc�. Potocz- nie - zb��kana owca oznacza wszelk� for- m� odchylenia od obowi�zuj�cych praw. Zob. pasterz. Lit. �wi�ty Cyprian, pisz�cy w j�zyku �ac., bi- skup Kartaginy w latach 248-258: List LV na temat zb��kanej owcy, kt�ra symbolizuje tutaj chrze�cijan wypieraj�cych si� swojej wiary ze strachu przed m�cze�stwem, w czasie prze�la- dowa� w okresie panowania cesarza rzym. De- cjusza. Ch. P�guy komentuje trzy przypowie�ci w Le Porche du myst�re de la deuxi�me vertu (1911, Portyk misterium drugiej cnoty); "Dzi�- ki tej zb��kanej owcy, poniewa� nie wraca�a wieczorem do zagrody, poniewa� nie stawi�a si� na wieczorne wezwanie, Jezus, tak jak cz�owiek, pozna� ludzki niepok�j". zast�py [hebr. cewaot, liczba mnoga od cawa = wojsko, armia], termin okre�laj�cy zesp� jednostek podleg�ych jednemu przyw�dcy: �o�nierzy, anio��w, konstelacji gwiazd. "W ten spos�b zosta�y uko�czone niebo i ziemia oraz wszystkie jej zast�py stworze�" (Rdz 2,1). Stopniowo zast�py staj� si� terminem �wiadcz�cym o pot�dze Boga: "Pan Zast�p�w". za�lubiny. W ST termin "za�lubiny" odnosi si� do przysz�ych ma��onk�w, kt�- rzy jeszcze nie mieszkaj� razem i nie do- pe�nili jeszcze ma��e�stwa, ale kt�rych niewierno�� by�aby ju� traktowana jako cudzo��stwo. W takim w�a�nie sensie �u- kasz m�wi o Maryi "po�lubionej m�owi, imieniem J�zef' (�k 1,27). Poprzez - przymierze (przymierze z Bo- giem), B�g po�lubi� sw�j lud, Izrael. Kie- dy ten lud oddaje pok�on obcym b�- stwom, w�wczas pope�nia cudzo��stwo. B�g karze go za to i prowadzi na pustyni�, dla odnowienia mi�o�ci: "I po�lubi� ci� so- bie [znowu] na wieki, po�lubi� przez spra- wiedliwo�� i prawo, przez mi�o�� i mi�o- sierdzie. Po�lubi� ci� sobie przez wierno��" (Oz 2,21-22). Zob.: gody; ma��e�stwo. za�lubiny Naj�wi�tszej Maryi Pan- ny. Wed�ug ewangel�� apokryficznych Maryja wychowywa�a si� w �wi�tyni. Ka- p�ani, chc�c wyda� j� za m��, przed doj- �ciem do dojrza�o�ci, zwr�cili si� do wdowc�w z domu Dawida. Wyb�r Bo�y pad� na J�zefa, gdy� jego laska zakwit�a i na niej usiad�a go��bica. Ikon. Obrazy Za�lubin Naj�wi�tszej Maryi Pan- ny przedstawiaj� z��czenie r�k i na�o�enie obr�- czek wobec kap�ana Zachariasza: Giotto di Bondone (1303-05, Padwa); J. Fouquet, iluminacja w Godzinkach Etienne'a Chevaliera (ok. 1450-58, Chantilly); Perugino (1503, Caen); Rafael (1504, Mediolan). zazdrosny, okre�lenie odnosz�ce si� do Boga: "Bo Pan, B�g wasz, jest ogniem trawi�cym. On jest Bogiem zazdrosnym" (Pwt 4,24); przymiotnik ten jest t�umacze- niem hebr. kana, kt�re znaczy tak�e "gor- liwy, �arliwy". Zazdro�� jest troskliwo�ci� l�kliw�, wr�cz podejrzliw�, okazywan� wobec tych, kt�rych si� kocha, aby ich chroni� przed nieprzyjacielem. Lecz taka forma mi�o�ci jest r�wnocze�nie mi�o�ci� wymagaj�c� i wy��czn�; nie toleruje nie- wierno�ci Izraela, ulegaj�cego pokusie kult�w ba�wochwalczych (r 7). Zob.: gniew; m�ciciel. Lit. J. Racine Atalia (1691, wyd. pol. 1803), "Gdzie� s� strza�y, kt�re wypuszczasz, Wielki Bo�e, w s�usznym Twym gniewie? Czy� nie je- ste� Bogiem zazdrosnym? Czy� nie jeste� Bo- giem pomsty?" [t�um. M.�.]. Zbawiciel, wyzwoliciel, osoba nios�ca pomoc, w kt�rej pok�ada si� nadziej�. B�g jest Zbawc� doskona�ym: "nie ma innego Boga pr�cz Mnie, Boga sprawiedliwego i zbawiaj�cego... Nawr�� si� do Mnie, by si� zbawi�" (Iz 45,21-22). Chrze�cijanie nadaj� r�wnie� ten tytu� Jezusowi, kt�ry wybawia swoich wiernych z niewoli grze- chu, z podda�stwa si�om z�a, z mocy �mierci, w ka�dym wierz�cym umiera cz�owiek grzechu i rodzi si� cz�owiek no- wy, dzi�ki Duchowi �wi�temu (Tt 3,5). Chrystus - Zbawiciel zajmuje centralne miejsce w teolog�� �w. Paw�a. Nadzieje mesja�skie na odnow� kr�lestwa Dawido- wego nawet tu, na ziemi, obecne s� jesz- cze w Dziejach Apostolskich (Dz 1,6), staj� si� nadziej� na osi�gni�cie kr�lestwa nie- bieskiego. Zob.: Mesjasz; Odkupiciel- odkupienie; zbawienie. zbawienie. W Bibl�� to przede wszyst- kim wyzwolenie, wybawienie: B�g wy- prowadza z Egiptu ciemi�onych tam niewolniczymi pracami Hebrajczyk�w (Wj 12,37-42,15); nast�pnie opiekuje si� nimi chroni�c ich przed wszelkimi niebez- piecze�stwami, tak�e przed obc� inwazj� (2 Krl 19; 1 Mch 3,18-22) i daje im po- k�j. Aby na to zas�u�y�, lud winien post�- powa� zgodnie z Prawem. Prorocy b�d� wi�c podkre�lali zale�no�� mi�dzy zbawie- niem a wprowadzeniem sprawiedliwo- �ci (Iz 59,60). Po wygnaniu babilo�skim stopniowo zarysuje si� posta� Mesjasza, realizatora Bo�ego zbawienia, nie tylko dla Izraela, lecz dla ca�ej ziemi (Iz 49,6-8) i oczekiwanie na zbawienie w "Dniu Pa�- skim" (S�d Ostateczny). Oto, co g�osi psalm: "Zbawienie sprawiedliwych po- chodzi od Pana" (Ps 37,39), a jego zna- czenie staje si� coraz donio�lejsze, w mia- r� jak kszta�tuje si� idea �ycia po �mierci (Dn 12,2-3). Dla chrze�cijan Jezus jest Zbawicielem, kt�ry oddaje Swoje �ycie, by pojedna� cz�owieka z Bogiem i wyrwa� go z grzechu i �mierci. Zbawienie jest wi�c ju� dane; w pe�ni zrealizuje si� w ostatecz- nym zmartwychwstaniu (Rz 5,9-10). Zob.: kr�lestwo; Odkupiciel - odkupienie. Lit. Zbawienie, wyzwolenie k�ad�ce kres z�u ( Odkupiciel - odkupienie). Zbawienie i przeznaczenie (predestynacja): J. Kalwin Institutio christianae religionis (1536- -60, Za�o�enia relig�� chrze�cija�skiej). Og�lnie reformatorzy protestanccy zdecydowanie twier- dzili, �e zbawienie jest darem �aski Bo�ej i nie zale�y od ludzkich zas�ug ( �aska). Trudno�ci z osi�gni�ciem zbawienia: �w. Jan od Krzy�a Droga na g�r� Karmel (1518, wyd. po�miertne 1618, wyd. pol. 1927). B. Pascal My�li (1670, wyd. pol. 1921) okre�la zbawie- nie jako "niesko�czono�� �ycia niesko�czenie szcz�liwego". zbiory, �niwa. Pocz�tek �niw wyznacza- �o �wi�to Prza�nik�w - prza�nych chle- b�w, a koniec - �wi�to �niw. W �wi�tyni sk�adano ofiary z pierwocin tego, co wy- da�a ziemia i dziesi�cin� ze zbo�a. W Bibl�� �niwa - zbiory, obraz otrzymanych od Bo- ga dobrodziejstw, zwi�zane s� z czynno- �ci� siania: "Nie siej [przest�pstwa] w bruzdy niesprawiedliwo�ci, a nie b�- dziesz ��� jej siedmiokrotnych plon�w" (Syr 7,3); "Kto sk�po sieje, ten sk�po i zbiera" (2 Kor 9,6); "Jeden sieje, a drugi zbiera" ( 4,37); "Kt�rzy we �zach siej�, ��� b�d� w rado�ci" (Ps 126,5). Zbiory s� wi�c symbolem konsekwencji czyn�w ludzkich, kt�re to czyny rozlicza� b�dzie Najwy�szy S�dzia, czyli B�g. Z. i p. �niwo wprawdzie wielkie, ale robotnik�w ma�o (Mt 9,37). Oni wiatr siej�, zbiera� b�d� bu- rz� (Oz 8,7), odnosi si� do Izraelit�w, kt�rzy oddaj� kult fa�szywym bogom na swoje nie- szcz�cie; obecnie okre�lenie to sta�o si� syno- nimem powiedzenia zachowywa� si� tak, jak ucze� czarnoksi�nika. Lit. W literaturze obrazy siania i zbierania plo- n�w s� bardzo liczne. Wiele z nich nie pocho- dzi z inspiracji biblijnej, lecz zosta�o zapo�yczo- nych z mitolog�� egipskiej i greckiej. Jednak in- spiracj� biblijn� rozpoznaje si� np. u H. de Bal- zaca w Poszukiwaniu absolutu (1834, wyd. pol. 1964); "Spo�r�d wszystkich powierzonych zie- mi zasiew�w, krew przelana przez m�czenni- k�w jest tym, kt�ry wydaje najrychlejszy plon"; V. Hugo w La Legende des si�cles (1859, Le- genda wiek�w), "Booz endormi" (�pi�cy Booz); "I Rut pyta�a, jaki B�g, jaki �niwiarz wiecznego lata odchodz�c przez nieuwag� pozostawi� ten z�oty sierp na gwiezdnym polu?" Ch. P�guy Eve (1913, Ewa): "Szcz�liwi ci, co umarli dla ziemi cielesnej, szcz�liwe k�osy dojrza�e i zbo�e zebrane". P. Emmanuel Hymne de la libert� (1942, Hymn wolno�ci); "Ponad ochryp�ymi od milczenia tyranami, ponad szyderczymi po- rz�dkami tyran�w, istniej� pot�ne �niwa przy- sz�o�ci". zeloci [gr. dzelot�s = gorliwiec], ugrupo- wanie polityczno-religijne judaizmu w I w. W�r�d dwunastu aposto��w Jezusa znaj- dowa� si� tak�e Szymon, zw. Zelot�, zwy- kle jednak jego przydomek t�umaczy si� jako Gorliwy (Mt 10,4). Historyk J�- zef Flawiusz wspomina o zelotach jako o grupie nacjonalistycznych powsta�...
waldiizet