Encyklopedia wojen - wszyskie konflikty zbrojne od starożytności po czasy współczesne.doc

608

ENCYKLOPEDIA

WOJEN

608

ENCYKLOPEDIA

GEORGE C. KOHN

Wojen

Przełożył Piotr Amsterdamski

Wydawnictwo al fine Warszawa

Tytuł oryginału DICTIONARY OF WARS

Copyright © 1986 by George C. Kohn

Redaktor Anna Łabuszewska

Projekt obwoluty Sławomir Skryśkiewicz

For the Polish translation Copyright © 1998 by Piotr Amsterdamski

For the Polish edition Copyright © by Wydawnictwo Da Gapo

Wydanie I ISBN 83-86829-57-5

Printed in Poland by „DRUKARNIA G.S." - Kraków

WSTĘP

Encyklopedia wojen jest próbą wypełnienia luki istniejącej wśród dzieł o charakterze encyklopedycznym. Stanowi zbiór zwięzłych notek poświęconych światowym konfliktom zbrojnym od starożytności do czasów obecnych. Dostarcza miarodajnych i obszernych informacji na temat większych wojen, rewolucji, konfliktów i buntów, które są częścią naszej historii. Mam nadzieję, że będzie ona przydatna zarówno dla szerokiego grona Czytelników, jak i osób studiujących zagadnienia militarne.

W jednotomowym opracowaniu nie można oczywiście odnotować wszystkich konfliktów; niewielka objętość wyklucza wyczerpanie tematu. Problematyka obejmująca tak szeroki przedział czasowy i dotycząca tak rozległych obszarów - wojny we wszystkich częściach świata od 2000 r. p.n.e. do współczesności - narzuca pewien subiektywizm w wyborze haseł oraz zdarzeń. Sądzę, że pomimo tych ograniczeń udało się zapewnić Czytelnikowi jasny obraz niezwykłej różnorodności konfliktów, tej istnej plagi ludzkości.

Historia wojen jest długa i intrygująca. Od dnia, w którym rywale - lub rywalki - postanowili rozwiązać dzielące ich problemy poprzez użycie siły, wojna była i jest typowym sposobem postępowania na przestrzeni ludzkich dziejów. W wielu wypadkach historia narodu jest historią jego wojen. Moja definicja wojny jest dość szeroka; rozumiem przez wojnę otwarty, zbrojny konflikt między narodami lub państwami, albo między partiami, ugrupowaniami czy ludźmi w obrębie tego samego państwa. Przyczyny wybuchu wojny bywają różnorodne: może to być spór terytorialny, krzywdy wyrządzane ludności jednego państwa przez mieszkańców drugiego, problemy rasowe, uprzedzenia, konkurencja i ograniczenia w handlu, zawiść o potęgę militarną lub chęć podboju. Wojna domowa jest na ogół wynikiem dążeń do objęcia władzy w państwie lub dążeń do zdobycia swobód politycznych, obywatelskich czy religijnych. Zorganizowaną próbę przejęcia władzy, obalenia rządu lub zrzucenia ucisku określa się terminem rebelii, powstania lub przewrotu, które w razie powodzenia stają się znane jako rewolucje. Encyklopedia wojen obejmuje tego rodzaju konflikty, a także podboje, najazdy, oblężenia, masakry, napady i znaczące bunty, ponadto zawiera również wiele oddzielnych haseł przedstawiających wyjątkowo trudne i ważne bitwy.

Celem tej książki nie jest interpretacja konfliktów. Podstawowym zadaniem Encyklopedii jest informacja o działaniach wojennych, jednakże dla przekazania pełniejszego i jaśniej­szego obrazu konfliktu często zamieszczany jest opis tła politycznego, społecznego i kulturalnego. Duży nacisk położono na uszeregowanie zasadniczych i związanych ze sobą faktów we właściwy ciąg narracyjny. Każde hasło zawiera nazwę lub nazwy konfliktu, okres, w którym miał on miejsce, przyczyny wybuchu, uczestników, zwięzły opis lub zestawienie wydarzeń, wynik lub znaczenie konfliktu. Podano również rok urodzenia i śmierci (lub okres działania) wymienionych osób - władców, wodzów, generałów, buntowników i innych.

Konflikty podane są w kolejności alfabetycznej, przy czym jako nazwę przyjmuje się nazwę dostępną lub najczęściej spotykaną; niektóre z nazw są powszechnie znane (np. Napoleońskie wojny 1803-1815, Krymska wojna 1853-1856, Krucjaty), inne - nieco mniej (Ań Luszana bunt 755-763, Tajpingów powstanie 1850-1864), inne wreszcie są całkiem nieznane (Birmańsko-laotańska wojna 1558, Hukbalahapy pow­stanie 1946-1954). Wiele konfliktów ma dwie lub więcej nazw; by łatwiej można było odszukać dany konflikt, podane jest przy drugiej nazwie odniesienie do hasła głównego, a zatem przy haśle Niderlandzka wojna o niepodległość 1568-1648 Czytelnik znajdzie określenie OSIEMDZIESIĘCIOLETNIA WOJNA. Konflikty o takiej samej nazwie, lecz innych okresach trwania ułożone są w porządku chronologicznym (np. Janczarów bunt 1730 poprzedza Janczarów bunt 1807-1808, a ten z kolei poprzedza Janczarów bunt 1826). Taka kolejność chronologiczna pomoże Czytelnikowi poznać historię konfliktów w określonych krajach. Czytelnik może również sięgnąć do haseł podanych pod patrz oraz patrz także i prześledzić dany konflikt w szerszej perspektywie. Nazwy wojen, rewolucji, buntów i konfliktów zestawione są w indeksie.

Za pomoc w pisaniu tej książki pragnę wyrazić szczególne podziękowania Mary L. Allison, Judicie W. Augusta, Cynthii S. Pomerleau, Mary Ann Ryer i Howardowi G. Zettlerowi. Ich pomoc ułatwiła mi pracę. Chciałbym także podziękować Edowi Knappmanowi, wydawcy „Facts on File" i redaktorowi Jamesowi Warrenowi za pomoc.

George C. Kohn

A

ABBASYDÓW POWSTANIE 747-750 (pow­stanie Abu Muslima). Abbasydzi, arabscy muzułmanie, wywodzący się rzekomo od Abbasa (zm. 653), stryja proroka Mahometa (570-632) występowali przeciw rządzącemu rodowi Omajjadów. W 747 wybuchło pow­stanie, Abbasydzł pod dowództwem Abu Muslima (728?-755) zdobyli Merw w krai­nie Chorasan, w północno-wschodniej Per­sji. Marwam II (zm. 750), ostatni kalif z dy­nastii Omajjadów, usiłował zdławić powsta­nie, jednakże jego wojska zostały zwyciężone w bitwach pod Niszapurem, Jurjanem, Na-hawandem i Karbalą. Powstanie objęło także inne prowincje imperium muzułmańskiego. Po ostatecznym zwycięstwie Abbasydów nad Zabem Wielkim w 750 Marwan uciekł do Egiptu, gdzie wkrótce potem został zamor­dowany. Abu al-Abbas as-Saffan (722-754), bliski przyjaciel Abu Muslima, ogłosił się pierwszym abbasydzkim kalifem w Kufie, mieście w Mezopotamii, nad Eufratem. Patrz także muzułmańska wojna domowa

743-747.

ABCHAZJA, KONFLIKT W ABCHAZJI 1992.

W czasach ZSRR Abchazja była republiką autonomiczną w składzie Gruzińskiej SRR. Po wygranych przez nacjonalistę Zwiada Gamsahurdię (1939-1993?) pierwszych wy­borach prezydenckich w niepodległej Gruzji w 1991 doszło do konfrontacji stanowisk w sprawie określenia statusu Abchazji: Gru­zini opowiadali się za państwem unitarnym i niepodzielnym, Abchazi domagali się wię­kszego zakresu narodowej autonomii. W lip­cu 1992 parlament Abchazji ogłosił niepod­ległość republiki i secesję z Gruzji. 14 sier-

pnia 1992 nastąpiła interwencja zbrojna wojsk gruzińskich dowodzonych przez mini­stra obrony Tengiza Kitowaniego (ur. 1938); kierownictwo Gruzji jako oficjalny powód interwencji podało ściganie ukrywających się na terytorium Abchazji zwolenników obalo­nego prezydenta Gamsahurdii, nieoficjalnie Tbilisi dążyło do usunięcia władz abchaskich. Przewodniczący parlamentu abchaskiego Władisław Ardzinba (ur. 1945) uznał wkro­czenie wojsk gruzińskich za obcą interwencję i wezwał do zbrojnego oporu. Rosja nieoficjal­nie udzieliła Abchazji wsparcia militarnego, chcąc w ten sposób wywrzeć nacisk na Gruzję, która podówczas stanowczo odmawia­ła wstąpienia do Wspólnoty Niepodległych Państw. Siły abchaskie wyparły wojska gru­zińskie z republiki we wrześniu 1993 i przeję­ły kontrolę nad całym terytorium. W kwiet­niu 1994 Gruzja i Abchazja przy pośred­nictwie Rosji i ONZ podpisały deklarację o pokojowym uregulowaniu konfliktu. Od czerwca 1994 w 24-kilometrowej strefie bufo­rowej dzielącej Gruzję i Abchazję stacjonuje rosyjski kontyngent pokojowy. Abchazja for­malnie pozostając częścią Gruzji, faktycznie jest całkowicie niezależna od władz w Tbilisi.

ABD AL-KRIMA POWSTANIE.   Patrz   RlFE-

NÓW WOJNA 1919-1926.

ABD EL-KADERA WOJNA PIERWSZA 1832--1834. Abd el-Kader (1808-1883), muzuł­mański przywódca i emir Maskary, dowo­dził siłami algierskimi podczas podjazdowej wojny z wojskami francuskimi, które doko­nały inwazji w okolicach Oranu i Mos-tagenu. Odniósł zwycięstwo, co zmusiło

Francuzów do podpisania w 1834 porozu­mienia w Desmłchels. Postanowieniem trak­tatu Abd el-Kader został dejem (guber­natorem) Maskary i uzyskał władzę nad dzielnicą Oran. Francja zawarła traktat w nadziei, że będzie mogła wykorzystać Abd el-Kadera jako swego sprzymierzeńca w Algierii. Druga wojna Abd el-Kadera 1835-1837. Francuskie wojska nadal pro­wadziły walkę z algierskimi plemionami zjednoczonymi przez Abd el-Kadera, jed­nakże przegrały wiele starć. W 1837 pod­pisano porozumienie w Tafnie, przyznające Abd el-Kaderowi władzę nad większością terytorium Algierii; Francja zachowała tylko kilka portów. Na pozyskanych terenach Abd el-Kader zorganizował państwo muzułmań­skie, wykorzystując uczucia religijne w celu zjednoczenia plemion algierskich. Trzecia wojna Abd el-Kadera 1840-1847. W grud­niu 1840 Francja wysłała do Algierii mar­szałka Thomasa R. Bugeauda (1784-1849), by rozpoczął regularną kampanię wojenną przeciwko Algierczykom Abd el-Kadera. Pod naporem Francuzów Abd el-Kader wycofał się do Maroka, gdzie zawarł sojusz skierowany przeciwko Francuzom. Uzbro­jona w karabiny konnica Abd el-Kadera walczyła bardzo skutecznie nękając wojska francuskie nieustannymi wypadami. W koń­cu jednak armia francuska pod dowództwem Bugeauda 14 sierpnia 1844 zaatakowała 45-tysięczne wojska Abd el-Kadera nad rzeką Isly i odniosła zdecydowane zwycięs­two. Po bitwie nad Isly Abd el-Kader w 1846 ponownie schronił się w Maroku, z małym oddziałem dokonywał wypadów i toczył drobne potyczki z Francuzami. Straciwszy poparcie sułtana Maroka i mając zaledwie kilku ludzi, Abd el-Kader poddał się w 1847 francuskiemu generałowi Chris-topherowi Lamoriciere (1806-1865).

ABISYŃSKO-WŁOSKIE WOJNY. Patrz WŁOS KO-ETIOPSKIE WOJNY.

ABU MUSLIMA POWSTANIE. Patrz ABBASY-dów powstanie 747-750.

ACHAJSKA WOJNA 146 p.n.e. Achajowie, lud zamieszkujący w starożytności połu­dniową i środkową Grecję, zawiązali w 280 konfederację peloponeskich miast-państw, zwaną Związkiem Achajskim, której celem była wspólna obrona przed wrogami. Acha­jowie usiłowali zmusić Spartę do przyłącze­nia się do Związku, co się powiodło ok. 190. Wówczas Związek objął cały Peloponez. W 147 Rzym wydał Związkowi nakaz wyłą­czenia z tej organizacji nie tylko Sparty, która się o to do senatu zwróciła, ale i kilku innych miast-państw Związek odmówił. Rzym w 146 skierował przeciw niemu armię pod dowództwem Lucjusza Mummiusza Achajskiego. Chociaż Związek wsparło kilka miast-państw, jego wojsko składające się w części ze źle wyszkolonych niewolników, zostało pobite w dwóch bitwach, ostatniej pod Leukopetrą w pobliżu Koryntu, po czym Rzymianie splądrowali Korynt i do­szczętnie go zniszczyli. Następnie Rzymia­nie rozwiązali Związek Achajski i podpo­rządkowali sobie całą Grecję.

ACHAJSKO-SPARTAŃSKIE WOJNY. Patrz spartańsko-achajskie wojny.

ACZINÓW POWSTANIE 1953-1959. Muzuł­mańscy Aczinowie (Achenowie) w północ­nej Sumatrze protestowali przeciw włącze...