PREZENTACJA-Pedagogika Marii Montessori.doc

MARIA MONTESSORI urodziła się 31 sierpnia w 1870 roku we Włoszech w miejscowości Chiaravalle. Naukę rozpoczęła w wieku 6 lat w publicznej szkole rzymskiej. Ze szkoły zapamiętała szkolna ławkę, która trzymała uczniów w ciągłym bezruchu, tłumiąc ich aktywność.Po ukończeniu średniej szkoły technicznej podjęła studia medyczne i ukończyła je z wyróżnieniem w 1896 roku. Była pierwszą kobietą we Włoszech, która otrzymała dyplom lekarza medycyny. Rok później rozpoczęła praktykę w Klinice Psychiatrycznej Uniwersytetu Rzymskiego. Obserwując dzieci upośledzone umysłowo zauważyła, że posiadają one wewnętrzną siłę, która stymuluje je do dalszego rozwoju. Aby ta siła mogła się ujawnić należy im stworzyć odpowiednie warunki wychowawcze, dzięki którym mogą się one nauczyć rzeczy, które wydawały się niemożliwe.
Maria Montessori odkryła, że problem rozwoju i kształcenia dzieci upośledzonych jest bardziej natury pedagogicznej niż medycznej. Dzieci te wymagają jedynie specjalnej metody pracy nad ich rozwojem. Ogromny wpływ na ówczesne jej poglądy miały prace Marca Gasparda i Edwarda Sequina, którzy również podkreślali ogromną rolę oddziaływań pedagogicznych w leczeniu upośledzeń. Po uzyskaniu doktoratu z psychiatrii oddała się  pracy pedagogicznej. Maria Montessori była aktywnym członkiem Międzynarodowej Ligi dla Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych, jak i również kierownikiem Instytutu Medyczno-Pedagogicznego Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania Dzieci Umysłowo Upośledzonych. Pracując w/g założeń swojej metody z tymi dziećmi, osiągnęła lepsze wyniki nauczania niż inni nauczyciele w szkołach tradycyjnych. W 1907 roku  Maria Montessori zaczęła kierować w Centrum Opieki Dziennej w Rzymie, gdzie miała okazję pracy z dziećmi normalnymi w wieku od 3 do 7 lat, w wyniku czego powstało pierwsze przedszkole - tzw. Casa dei Bambini (Domy Dziecięce). Tutaj Montessori opracowała podstawy swojego systemu nauczania. Wyposażała placówkę w meble dostosowane do potrzeb dzieci i stosowane w psychologii eksperymentalnej materiały dydaktyczne własnego projektu. Przygotowując opiekunki do pracy z dziećmi i pomocami dydaktycznymi, zalecała, aby niczego dzieciom nie narzucały i nie przeszkadzały im w zajęciach, ponieważ: „ Każda niepotrzebna pomoc jest przeszkodą w rozwoju .”(M. Montessori). Zauważyła, że dzieci chętniej interesowały się jej materiałem dydaktycznym, niż zwykłymi zabawkami, dlatego wzbogaciła zestaw pomocy o nowe materiały do nauki: geografii, matematyki, gramatyki, czytania, pisania i innych przedmiotów nauczania. Maria Montessori zaobserwowała również zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu wychowawczego w postaci tzw. „lekcji ciszy”. Jako zasadę pedagogiczną obowiązującą w stosunku do dzieci wprowadziła swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i czasu pracy. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz samodzielności dzieci. Zniosła nagrody i kary w celu kształcenia wewnętrznej samodyscypliny dziecka. W roku 1909 opublikowano jej pierwszą książkę pt. „Metoda Montessori”. Jej metodyka nauczania oraz idee wychowania szybko się upowszechniły w wielu krajach i są popularne do dziś. W roku 1929 powstało Assocjatio Montessori Internationale (AMI) – Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori, które stało się centralną organizacją koordynującą działalność placówek i towarzystw montessoriańskich na świecie oraz zajmującą się kształceniem nauczycieli.
Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłania humanistyczne, zawarte w ideach swojej metody wychowawczej Maria Montessori była wyróżniana tytułami Doktora Honoris Causa. Na Uniwersytecie w Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej i była wielokrotnie nominowana do Pokojowej Nagrody Nobla. Z okazji jej osiemdziesiątych urodzin zorganizowano spotkanie poświęcone zagadnieniom pedagogiki, które przerodziło się w międzynarodową konferencję. Podczas tej konferencji Montessori wygłosiła wszystkie podstawowe idee swojej teorii i sformułowała słynne zdanie stanowiące zasadę wychowania jej metodą: „ Pomóż mi zrobić to samodzielnie.”

Maria Montessori zmarła 6 maja w 1952 roku w Noordwijk w Holandii.

                          Założenia pedagogiki Montessori

Maria Montessori podkreśla, że dzieciństwo, a zwłaszcza wiek przedszkolny to najważniejszy okres dla rozwoju człowieka, w czasie którego zachodzą wszystkie podstawowe procesy twórcze, nadające kształt osobowości. Dlatego centralne miejsce zajmuje dziecko, jego właściwości i rozwój, jak i również odpowiednio przygotowane warunki, aby wyłonił się i został wykorzystany cały jego potencjał. Dziecko posiada wewnętrzną siłę – energię, która rodzi spontaniczną aktywność, niezbędną do jego rozwoju. Sprawia, że dziecko jest niestrudzone, nie boi się wysiłku, lecz stale go poszukuje i wytrwale realizuje podjęte działania. Dlatego na potrzebie ruchu należy oprzeć wychowanie. Aktywność dziecka jest jego naturalną potrzebą i równocześnie podstawą rozwoju. Zdaniem Montessori, okres od 0 do 6 lat to okres budowania charakteru i inteligencji dziecka. Jest to okres najbardziej chłonnego umysłu, czyli największych możliwości uczenia się.
Cały proces wychowania odbywa się dzięki typowym dla okresu dzieciństwa właściwościom takim, jak: „absorbująca psychika”, „okresy szczególnej wrażliwości”, „polaryzacja uwagi”.

Istota pedagogiki Marii Montessori polega na stwierdzeniu, że każde dziecko jest inne i powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie indywidualnych planów rozwojowych. W planach tych zapisane są jego możliwości, kompetencje i umiejętności, umożliwiające mu naukę samodzielną i efektywniejszą.

Maria Montessori była prekursorką nowoczesnej pedagogiki „przenikniętej duchem miłości, humanitaryzmu i tolerancji”, w której najważniejsze miejsce zajmuje dziecko, doświadczające przez cały czas podmiotowości i współpodmiotowości. Podstawową formą jest tu zabawa i indywidualne zdobywanie doświadczeń przez dziecko. Pozwala na zorganizowanie przejścia od zabaw dziecięcych do elementów pracy. Opiera się na tym, co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym samym prowadzi do sukcesu.

Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych. Była  przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty. Jeżeli wychowanie będzie dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, wtedy poczuje ono potrzebę zdobywania wiedzy.

Maria Montessori  zanalizowała cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do wzmocnienia potencjału życiowego człowieka. Zwróciła uwagę na powstawanie „wrażliwych faz”. Są to etapy rozwojowe:
1. faza na język (mówiony i pisany), na ruch, zachowania społeczne i porządek (od narodzin do szóstego roku życia); nazwała ją „absorbującym duchem”;
2. faza na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło , uczucia religijne, różne dziedziny nauki ( od 7 do 12 roku życia); dziecko zdobywa umiejętność „studiowania całości poprzez badanie detalu”;
3. faza na godność osobistą, odpowiedzialność, wiarę we własne siły ( od 13 do 18 roku życia).

Z przedstawionych założeń wyłania się idea, że pedagogika powinna wzmacniać potencjał życiowy i brać pod uwagę potrzeby dziecka.

Maria Montessori to także odkrywca fenomenu „polaryzacji uwagi". Polaryzacja uwagi jest to proces psychiczny, będący konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój. Jak mówiła M. Montessori - to czas, w którym pogłębieniu i polepszeniu ulegają relacje ze światem rzeczy i ludzi. Budzi się jaźń. Dziecko staje się bardziej niezależne. Polaryzacja jest "fenomenem świadomości", który skutkuje poprzez związanie kompetencji rozwojowych z przedmiotem, z ruchem lub z procesem psychicznym. Prowadzi do normalizacji, a ta z kolei jest skutkiem przyzwyczajenia do skoncentrowanej pracy. Montessori dzieckiem „znormalizowanym” nazywa takie, które jest przyzwyczajone do skoncentrowanej pracy, wpływającej na zdobywanie bogatej wiedzy, samodzielności, odpowiedzialności za własne działania, wytrwałości i zdyscyplinowania.

                              Zadania pedagogiki Montessori

Uczenie przez działanie:       dzieci zdobywają wiedzę i praktyczne umiejętności poprzez          własną aktywność, w przemyślanym środowisku pedagogicznym, przy współpracy z nauczycielami.

Samodzielność:                     dzieci swobodnie wybierają rodzaj, miejsce, czas i formę pracy   (indywidualną lub z partnerem) przy zachowaniu reguł społecznych. Rozwijają indywidualne uzdolnienia i uczą się realnej oceny swoich umiejętności.

Koncentracja:                    dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań.

Lekcje ciszy:                       dzieci uczą się współpracować w cichych zajęciach indywidualnych i grupowych.

Porządek:                            dzieci zdobywają umiejętność przestrzegania zasad porządku w otoczeniu i swoim działaniu.

Społeczne reguły:               dzieci zróżnicowane wiekowo (trzy roczniki) są łączone w grupy, sprzyja to wymianie wzajemnych zdolności i umiejętności. Dzieci uczą się przestrzegać reguł: nie rań, nie niszcz, nie przeszkadzaj.

Obserwacja:                          jest kluczem dorosłych do poznania świata dziecka. Nauczyciel z szacunkiem i uwagą obserwuje postępy i trudności dziecka, jest   jego przewodnikiem.

Indywidualny tok                      dziecko jest serdecznie przyjęte, znajduje uwagę i

rozwoju każdego dziecka:      indywidualną opiekę nauczyciela. Pracuje według

                                                       własnego tempa i możliwości, podejmując zadania, do

                                                      których jest już gotowe.

                       Otoczenie dydaktyczne i nauczyciel

Bardzo ważne w metodzie Montessori jest otoczenie, w którym przebywa dziecko. Może ono wspomagać w pełni harmonijny rozwój osobowości dziecka - sprawia, że czuje się ono szczęśliwe i radosne; szybko i chętnie się uczy. Respektuje kolejne fazy zainteresowań, związane z rozwojem dziecka. Wszystkie materiały są uporządkowane tematycznie i łatwo dostępne - umieszczone w zasięgu ręki dziecka. Nauczyciel jest pośrednikiem pomiędzy otoczeniem i dzieckiem, pomaga dziecku samodzielnie odkrywać rzeczywistość.

Ważną częścią Pedagogiki Montessori jest oryginalny zestaw pomocy dydaktycznych zwany Materiałem Montessori:

·        materiał do ćwiczeń życia praktycznego: związany z samoobsługą, troską o środowisko, zwyczajami i normami społecznymi. Zajęcia i ćwiczenia mają na celu usprawnienie motoryki dziecka, koordynacji ruchów dziecka oraz opanowaniu umiejętności, które dzieci będą wykorzystywać w życiu codziennym.

·       materiał sensoryczny: zwany przez M. Montessori „zmaterializowane abstrakcje”, ma znaczenie dla kształtowania się intelektu. Rozwija wszystkie zmysły, służy do pobudzania aktywności umysłowej. Celem materiału sensorycznego jest ukazanie właściwości przedmiotów oraz ich systematyzacji. Pojęcia abstrakcyjne jak np. kształt, wielkość, kolor, szorstkość, ciężar, temperatura, smak, zapach, dźwięk są uzmysłowione i doświadczone przez dziecko.

·       materiał językowy: do nauki czytania, pisania, gramatyki. Obejmuje doskonalenie umiejętności potrzebnych do czytania i pisania, w tym: poznanie kształtów liter i umiejętność ich rozpoznawania oraz rozróżniania. Uświadamia dzieciom, że w mowie wyróżniamy: zdania, słowa, sylaby, fonemy i głoski.

·       materiał matematyczny: obejmuje poznanie kształtów figur geometrycznych i cyfr oraz ćwiczenia liczenia w zakresie od 0 – 1000 w tym dodawania, odejmowania, mnożenia i dzielenia.

·       materiał kulturowy: do nauki geografii, biologii, historii, geologii, astronomii, fizyki i chemii. Realizowany jest w sposób zintegrowany. Poznając ziemię i układ społeczny dzieci zaznajamiają się również ze zjawiskami fizycznymi atmosferycznymi jak np.: pory roku, klimat, pogoda. Poznają formy lądów i wód jak: wyspa, jezioro, półwysep, zatoka, rzeka, góry.

Materiały dydaktyczne posiadają następujące cechy:

§         są estetycznie, prosto i precyzyjnie wykonane

§         dostosowane są do potrzeb rozwojowych dziecka

§         uwzględniają zasady stopniowania trudności

§         budzą ciekawość i zainteresowanie dziecka

§         umożliwiają samokontrolę i korektę błędu

§         przechodzą od konkretu do abstrakcji

Inny wartościowy element montessoriańskiej pedagogiki stanowią „lekcje ciszy”.
Ćwiczenia ciszy pomagają dziecku odnaleźć spokój. Kontrola ruchu, ruch medytacyjny i twórcza ekspresja ruchowa, powiązane wzajemnie z uspokojeniem są najlepszym sposobem do powstawania refleksji i możliwością uwewnętrzniania się. Lekcje i ćwiczenia ciszy mają duże znaczenie w wychowawczym rozwoju dziecka. Dzieci stają się spokojniejsze, zachowują się ciszej, łatwiej im się uczyć. Lekcja ciszy ułatwia nie tylko lepsze skupienie, bardziej efektywną pracę, ale pozwala dziecku na odkrycie swojego wnętrza. Służą temu między innymi krótkie ćwiczenia, oparte na wykonywaniu różnorodnych czynności bez wypowiadania słów.

                       10 Przykazań Nauczyciela Montessori

                                                  Dziecku trzeba pomóc tam, gdzie zaistnieje taka potrzeba.
                                                                              Nadmiar pomocy przeszkadza dziecku.

                                                                                                        Dr.Maria Montessori

1.  Nigdy nie mówi źle o dziecku, koncentruje się na tym, co w nim dobre.

2.  Starannie i nieprzerwanie dba o otoczenie. Pokazuje dziecku, gdzie każda rzecz ma swoje miejsce.

3.  Prezentuje prosto i dokładnie sposób pracy z wybranym przez dziecko materiałem, ale stanowczo i łagodnie powstrzymuje próby nieprawidłowego postępowania z daną rzeczą.

4.  Dyskretnie i nieprzerwanie obserwuje dzieci, jest zawsze gotowy zareagować na wezwanie dziecka, które potrzebuje jego pomocy. Słucha dziecka i odpowiada na jego pytania.

5.  Aktywnie pomaga nawiązać kontakt dziecka z przygotowanym otoczeniem i przechodzi do pozornie biernej roli, gdy ten kontakt jest już nawiązany. Nauczyciel pracuje wg „zasady 3w”:

§         Pomaga wybierać materiał najodpowiedniejszy dla dziecka.

§         Wskazuje prawidłowy sposób posługiwania się materiałem.

§         Wycofuje się w celu zapewnienia dziecku samodzielnej pracy.

6.  Szanuje dziecko pracujące, nie przerywa mu, ani nie zadaje pytań.

7.  Szanuje dziecko, które odpoczywa lub przygląda się pracy innych lub też zastanawia się nad tym, co będzie robiło. Nauczyciel nie przeszkadza mu w tym i nie zmusza do innych form aktywności.

8.  Sprawia, że jego obecność odczuwa dziecko poszukujące, a pozostaje nie niezauważalny dla tego, które się odnajduje.

9.  Niestrudzenie powtarza prezentacje dzieciom, które wcześniej odmówiły ich przyjęcia oraz tym, które jeszcze się nie nauczyły i nie pokonały własnych niedoskonałości.

10.  Szanuje dziecko, które popełnia błędy i nie poprawia ich natychmiast. Jak tylko jest gotowe pozwala dziecku odkryć błąd i samodzielnie go poprawić.

Maria Montessori stworzyła następujące zasady pedagogiczne:
1) swobodny wybór – charakterystyczna zasada dla pedagogiki Marii Montessori. Obejmuje ona regułę wolnego wyboru zajęć, „swobodnej pracy”. W obrębie przygotowanego otoczenia dziecko wybiera sobie przedmiot działań i samo ustala tempo i czas uczenia się oraz stopień trudności. Również do dziecka należy wybór ewentualnego partnera. Ono zatem w istotnej mierze współdecyduje o przebiegu procesu kształcenia w przygotowanym do tego celu otoczeniu, samo kieruje swoim uczeniem się i działaniem. Stwarza to okazję do rozwijania się umiejętności korzystania z wolności. Nauczyciel i wychowawca musi wykonać ważne zadanie, bowiem jego praca pedagogiczna polega w znacznym
stopniu na umiejętnym przygotowaniu otoczenia, a więc na oddziaływaniu pośrednim. Otoczenie dziecka musi być tak zaaranżowane, aby posiadało ciekawe propozycje poznawcze, odpowiednie dla fazy rozwoju dziecka. Musi zaspokajać potrzeby rozwojowe i poznawcze, a także wszechstronnie rozwijać dziecko.
2) zasada swobodnego wyboru materiału - w sali przedszkolnej wszystkie materiały są zawsze dostępne, ułożone tematycznie na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje decyzję, z którym materiałem będzie pracować.
3) zasada swobodnego wyboru miejsca pracy - dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie pozwalają na to granice rozsądku nauczyciela i możliwości organizacyjnych. Dziecko nie ma obowiązku uczestniczenia w zajęciach grupowych, jeśli jest czymś ważnym zajęte.
4) zasada swobodnego wyboru czasu pracy - w związku z fazami chłonności decyzję o czasie pracy pozostawiamy dziecku.
5) zasada swobodnego wyboru formy pracy - lekcję podstawową przeprowadza się z każdym dzieckiem indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie. Wie, że ma prawo do pracy w ciszy, że nikt nie będzie mu przeszkadzał. Wie także, że nikt nie będzie mu pomagał, jeśli pomoc jest niepotrzebna. Samodzielnie wybrało sobie temat pracy, pracuje wtedy, kiedy zechciało, będzie pracowało tak długo, jak długo praca ta będzie dla niego atrakcyjna i będzie sprawiała mu
przyjemność.
6) zasada porządku - każdy przedmiot w klasie ma swoje miejsce - skąd został wzięty, tam zostaje odniesiony. Podobnie - każda osoba także ma swoje miejsce i wie, co do niej należy. To proste - dzieci kochają porządek. Porządek w otoczeniu - porządek w sercu.
7) zasada ograniczenia - pedagogika Montessori nie jest ani metodą partnerską, ani bezstresową. Dzieci nie mogą robić tego co chcą i nie są partnerami nauczyciela. Ograniczeniu, regułom i zasadom postępowania, podlegają wszystkie elementy życia grupy. Metoda Montessori jest metodą bezrepresyjną, dzieci robią to, co je interesuje i co nie przeszkadza innym.
8) zasada izolowania trudności - jeśli dziecko pracuje z różową wieżą po to, aby poznać lub uporządkować znane już sobie pojęcia związane z wielkością (choćby takie jak: duży-mały, mniejszy niż-większy niż, duży-większy-największy, mały-mniejszy-najmniejszy) ma do dyspozycji:
a) nauczyciela, który wie jak i kiedy w tym pomóc,
b) różową wieżę (która jest różowa).
Nie zajmuje się kolorami, bo do tego służy inny materiał - kolorowe tabliczki. Nie  zajmuje się długościami, grubościami, temperaturami, wagami, dźwiękami i in., bo do tego służą inne materiały; czerwone belki, brązowe schody, butelki termiczne, tabliczki baryczne, puszki szmerowe i in.
9) zasada transferu – materiał Montessori jest najpełniejszym zestawem pomocy dydaktycznych. Każdy z tych materiałów to “ogniwo”, logicznie powiązane w długi “łańcuch” . Każde “ogniwo” zawiera w sobie cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej. Informacje, kompetencje, umiejętności opanowane podczas pracy z materiałem dziecko przenosi na otoczenie. Przenoszenie cech w obrębie materiału i przenoszenie umiejętności na otaczające dziecko środowisko, to właśnie zasada transferu.
10) zasada własnego działania i powtarzania - typowe dla nabywania nowych umiejętności jest intensywne zwrócenie się dziecka ku określonej dziedzinie ludzkich działań, a wraz z tym fenomen powtarzania. Założeniem jest, że dziecko rozwija się zgodnie z programem wyznaczonym własnymi zainteresowaniami, potrzebami, możliwościami intelektualnymi, fizycznymi, itp. Jeżeli ma potrzebę powtarzania czynności - akceptujemy to.
...