Własność jest przede wszystkim kategorią ekonomiczną, oznaczającą określoną formę społecznego zawłaszczenia przez ludzi dóbr materialnych w procesie produkcji. Jeżeli stosunki własnościowe zostaną uregulowane przepisami prawnymi, mamy do czynienia z własnością w znaczeniu prawnym. Własność w znaczeniu prawnym występuje w polskim prawodawstwie w formie dwóch pojęć: własności konstytucyjnej oraz cywilistycznej.
Własność jest najszerszym prawem do rzeczy, pozwalającym właścicielowi korzystać z niej i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.
Właściciel może korzystać z uprawnień, jakie daje mu prawo własności w granicach zakreślonych przepisami prawnymi i społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa własności.
Prawo do korzystania z rzeczy polega na faktycznym władaniu rzeczą, na możności jej używania i przetwarzania i wreszcie, co ma istotne znaczenie, na pobieraniu wszelkich pożytków, jakie rzecz przynosi. Pożytki przynoszone przez rzecz mogą mieć charakter naturalny lub też przybierać postać pożytków cywilnych. Wszystkie one stają się własnością właściciela rzeczy, która je przynosi.
Prawo do rozporządzania rzeczą polega na możności swobodnego dokonywania czynności prawnych, skutkiem których jest wyzbycie się własności, np. sprzedanie lub podarowanie rzeczy, albo obciążenie rzeczy ograniczonych prawem rzeczowym.
Wzorem prawa rzymskiego określa się często prawo własności jako triadę uprawnień: prawo do władania rzeczą, prawo do korzystania z rzeczy, prawo do rozporządzania rzeczą. Przepisy kodeksu cywilnego łączą dwa pierwsze elementy we wspólnym pojęciu korzystania.
Przepisy kodeksu cywilnego przewidują rygorystyczne środki ochrony własności. Jeśli prawo własności zostało naruszone przez zagarnięcie rzeczy, właścicielowi przysługuje roszczenie windykacyjne, czyli roszczenie o wydanie rzeczy. Roszczenie to kieruje się przeciwko każdemu, w czyim posiadaniu rzecz się znajduje. Istnieje także roszczenie negatoryjne, czyli roszczenie o zaprzestanie naruszania prawa własności. W razie potrzeby właściciel może wystąpić przeciwko osobie naruszającej jego prawo własności z odpowiednim powództwem do sądu.
Współwłasność jest szczególną odmianą własności, charakteryzującą się wielością podmiotów prawa własności. O współwłasności mówimy wówczas, gdy rzecz stanowi jednocześnie własność kilku osób.
Prawo cywilne odróżnia dwie formy współwłasności:
· współwłasność łączną
· współwłasność w częściach ułamkowych.
Współwłasność łączna powstaje i może istnieć tylko w przypadkach przewidzianych przepisami, w ramach szczególnego stosunku osobistego łączącego strony. Takim stosunkiem jest przede wszystkim stosunek między małżonkami, gdzie współwłasność występuje z reguły w postaci tzw. małżeńskiej wspólności ustawowej i z pewnymi wyjątkami obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Współwłasność łączna występuje też między wspólnikami.
Współwłasność w częściach ułamkowych polega na tym, że własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom, z tym, że każdy z podmiotów ma w niej ułamkowo określony udział. Żadnemu ze współwłaścicieli nie przysługuje fizycznie wydzielona część rzeczy na własność. Udział we współwłasności może być różny i jest oznaczony odpowiednim ułamkiem, co ma znaczenie na wypadek zniesienia współwłasności.
Każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współposiadania rzeczy wspólnej oraz do korzystania z niej w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli. Zasadą jest wspólne korzystanie z rzeczy, wyjątkowo można zażądać wydzielenia części rzeczy do wyłącznego użytku.
Każdy ze współwłaścicieli ma prawo i obowiązek brać udział w zarządzaniu rzeczą wspólną. Sposób sprawowania zarządu oraz korzystania z rzeczy może być uregulowany w umowie między współwłaścicielami, w przeciwnym razie mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego, które każdemu ze współwłaścicieli dają prawo zwrócenia się do sądu o rozstrzygnięcie spraw spornych.
Każdy ze współwłaścicieli może zażądać zniesienia współwłasności. W razie sporu z żądaniem takim można się zwrócić do sądu. Współwłaściciel może domagać się, aby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział taki byłby sprzeczny z prawem, lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy, albo – co zdarza się najczęściej – pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.
Prawo zna liczne sposoby nabycia i utraty prawa własności. Większość z nich uregulowana jest w kodeksie cywilnym. Poza prawem cywilnym spotykamy takie sposoby przejścia własności jak nacjonalizacja, wywłaszczenie, przepadek rzeczy.
Nabycie prawa własności przez osobę fizyczną lub prawną połączone jest zazwyczaj z utratą tegoż prawa przez poprzedniego właściciela. Wyjątek stanowi nabycie rzeczy niczyjej.
Sposoby nabycia prawa własności dzielą się na:
· pierwotne
· pochodne.
Pierwotne sposoby nabycia własności odznaczają się tym, że nabycie prawa własności następuje w sposób niezależny od prawa poprzedniego właściciela i czyichkolwiek uprawnień. Nie ma tutaj następstwa prawnego. Prawo poprzedniego właściciela wygasa i powstaje nowe, niezależne. Osobie nabywającej własność przysługuje prawo własności w pełnym rozmiarze, chociażby prawo poprzedniego właściciela było obciążone lub ograniczone.
Do pierwotnych sposobów nabycia własności należą między innymi:
· nacjonalizacja
· wywłaszczenie
· zasiedzenie
· znalezienie
· zawłaszczenie rzeczy niczyjej
· połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.
Pochodne sposoby charakteryzują się tym, że nowy właściciel wywodzi swe prawo z prawa poprzedniego właściciela. Mamy tu do czynienia z następstwem prawnym (sukcesją). Prawo własności nie ustaje, jak przy sposobach pierwotnych, lecz trwa nadal, a zmienia się tylko właściciel.
W wyniku tej cechy pochodnych sposobów nabycia prawa własności nowy właściciel uzyskuje prawo własności w takim rozmiarze, w jakim posiadał je właściciel poprzedni, a więc jeśli na przykład rzecz była obciążona ograniczonym prawem rzeczowym, to obciążenie takie przechodzi na nabywcę. W szczególności nabywca nie może uzyskać więcej praw aniżeli miał poprzednik.
Pochodnymi sposobami nabycia prawa własności są między innymi:
· umowa
· dziedziczenie
· nabycie majątku przy łączeniu się osób prawnych.
Nabycie własności na podstawie umowy w terminologii prawa cywilnego nosi nazwę przeniesienia własności. Wśród umów przenoszących własność należy zwrócić przede wszystkim uwagę na sprzedaż, a poza tym na takie umowy jak darowizna, zamiana, umowa o dzieło, kontraktacja, pożyczka.
Przeniesienie własności rzeczy indywidualnie oznaczonych następuje z mocy samej ustawy. Nie jest konieczne przeniesienie posiadana rzeczy na nabywcę, czyli wydanie jej w faktyczne władanie. Własność przechodzi na nabywcę już w chwili zawarcia umowy, chociażby rzecz pozostała w rękach zbywającego lub osoby trzeciej. Moment faktycznego wydania rzeczy jest bez znaczenia dla przejścia prawa własności. Powyższa zasada odnosi się do wszystkich rzeczy indywidualnie oznaczonych, zarówno ruchomych, jak i nieruchomości. Przeniesienie własności rzeczy ruchomych nie wymaga nadania umowie żadnej szczególnej formy, natomiast do zawarcia umowy przenoszącej własność nieruchomości wymagana jest pod rygorem nieważności forma aktu notarialnego. Wpis do księgi wieczystej nie należy do przesłanej nabycia własności nieruchomości, stanowiąc jedynie odbicie dokonanej w chwili zawarcia umowy zmiany właściciela.
Inaczej przedstawia się sprawa z przeniesieniem własności rzeczy gatunkowo oznaczonych i rzeczy przyszłych, mających dopiero powstać. Własność takich rzeczy nie przychodzi na nabywcę wraz z zawarciem umowy, lecz dopiero w chwili przeniesienia posiadania. Przeniesienie posiadania następuje przez wydanie rzeczy. Równoznaczne jest wydanie dokumentu, który umożliwia objęcie rzeczy w fizyczne władanie, np. konosamentu, kwitu składowego.
Nabycie własności w drodze umowy wymaga w zasadzie, aby zbywający był właścicielem rzeczy lub miał prawo nią rozporządzać.
Ta generalna zasada doznaje ograniczeń na korzyść nabywców działających w dobrej wierze. Mianowicie, jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą sprzeda rzecz lub zawrze inną umowę przenoszącą własność, nabywca staje się właścicielem w chwili wydania rzeczy, jeśli objął ja w posiadanie w dobrej wierze, to znaczy działał w przekonaniu, że zbywający ma prawo rozporządzać rzeczą.
Zasada ochrony nabywcy działającego w dobrej wierze ma ograniczone zastosowanie, gdy przedmiotem umowy jest rzecz skradziona, zgubiona lub w inny sposób utracona. Prawny właściciel takiej rzeczy może domagać się jej zwrotu w ciągu trzech lat od chwili utracenia. Dopiero po upływie trzyletniego okresu nabywca, działający w dobrej wierze, staje się właścicielem rzeczy. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego.
Zasiedzenie jest sposobem nabycia własności rzeczy w drodze długotrwałego posiadania. Terminy zasiedzenia określają przepisy kodeksu cywilnego. Przez zasiedzenie może nabyć prawo własności tylko posiadacz samoistny, czyli taka osoba, która włada rzeczą w charakterze właściciela. Nie może nabyć własności posiadacz zależny, czyli ten, kto włada rzeczą na podstawie umowy zawartej z właścicielem: najemca, dzierżawca itp.
Termin zasiedzenia własności nieruchomości wynosi 25 lat. Po dwudziestu latach nieprzerwanego posiadania nabywa własność ten, kto w posiadanie nieruchomości wszedł w dobrej wierze, a więc był w tym momencie przekonany, że staje się właścicielem. Natomiast osoba, która weszła w posiadanie nieruchomości w złej wierze, staje się jej właścicielem po upływie 30 lat.
Nabycie własności rzeczy ruchomej przez zasiedzenie następuje po upływie trzech lat posiadania w dobrej wierze. Brak dobrej wiary, zarówno w momencie objęcia rzeczy w posiadanie, jak i później, wyłącza w ogóle możliwość nabycia własności ruchomej przez zasiedzenie.
Znalazca rzeczy powinien niezwłocznie zawiadomić o tym właściciela. Gdy nie wie, kto jest właścicielem, ma obowiązek zawiadomić odpowiedni organ państwowy. Jeżeli rzeczami znalezionymi są pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną, znalazca ma obowiązek niezwłocznie oddać je na przechowanie właściwemu organowi państwowemu. Inne rzeczy powinien oddać tylko na żądanie organu.
Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności i rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną przechodzą na własność państwa, jeżeli nie zostaną odebrane przez osobę uprawnioną w ciągu roku od wezwania, a w razie niemożności wezwania, w ciągu dwóch lat od znalezienia. Inne rzeczy po upływie tych samych terminów stają się własnością znalazcy. Jest to jednak uzależnione od wypełnienia przez znalazcę ciążącego na nim obowiązku zawiadomienia właściciela lub właściwego organu państwowego.
Znalazca, który wypełnił ciążące na nim obowiązki, może żądać znaleźnego. Wysokość znaleźnego wynosi 10% wartości rzeczy. Żądanie znaleźnego powinno być zgłoszone najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej bezpośrednio lub za pośrednictwem właściwego organu państwowego. Koszty znaleźnego ponosi osoba uprawniona do odbioru, a jeżeli rzecz przeszła na własność państwa – państwo.
Przedstawione zasady nie mają zastosowania do rzeczy znalezionych w budynkach publicznych oraz wagonach kolejowych, na statkach i innych środkach transportu publicznego. W tych przypadkach znalazca powinien oddać rzecz zarządcy budynku lub ośrodka transportu. Znalazcy nie przysługuje znaleźne.
W razie połączenia lub pomieszania rzeczy, albo dokonania w niej takich zmian, które powodują przekształcenie rzeczy w inną, staje się aktualne zagadnienie własności nowej, powstałej w ten sposób rzeczy.
W odniesieniu do nieruchomości decydujące znaczenie ma zasada, że własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została z nią trwale połączona. Wzniesienie budynku na cudzej nieruchomości prowadzi więc do tego, że właściciel nieruchomości staje się także właścicielem budynku jako części składowej nieruchomości, a właściciel materiałów budowlanych traci swoje praw własności. Łączy się z tym zazwyczaj powstanie stosunku zobowiązaniowego, na podstawie którego właściciel nieruchomości powinien wyrównać uszczerbek majątkowy drugiej osoby, wypłacając kwotę równą wartości przyłączonych rzeczy ruchomych.
Połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, prowadzi do powstania współwłasności. Udziały współwłaścicieli są określane przez stosunek wartości połączonych lub pomieszanych rzeczy. Jeżeli połączenie lub pomieszanie zostało przez kogoś zawinione, osoba ta odpowiada za wynikłą stąd szkodę.
Przeistoczenie (przetworzenie) rzeczy polega na wytworzeniu nowej rzeczy ruchomej z cudzych materiałów. Ten kto wytworzył rzecz staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. Jeżeli większa jest wartość materiałów, właścicielem nowej rzeczy staje się właściciel materiałów.
Jeżeli przeistoczenie cudzej rzeczy ruchomej zostało dokonane w złej wierze, właścicielem nowo powstałej rzeczy staje się zawsze właściciel materiału, niezależnie od tego, jaki jest stosunek jego wartości do wartości włożonej pracy.
Użytkowanie wieczyste odgrywa dużą rolę jako forma wykorzystywania gruntów należących do Skarbu Państwa, zwłaszcza na cele związane z budownictwem mieszkaniowym. Należy ono do praw rzeczowych i jak wszystkie prawa rzeczowe jest prawem podmiotowym bezwzględnym. Z punktu widzenia praktycznych uprawnień użytkownika, a zwłaszcza zakresu, w którym może on rozporządzać rzeczą, użytkowanie wieczyste jest zbliżone do prawa własności.
Użytkowanie wieczyste odnosi się jedynie do gruntów Skarbu Państwa położonych w administracyjnych granicach miast. Grunty położone poza tymi granicami mogą być oddane w użytkowanie wieczyste, gdy są włączone do planu zagospodarowania przestrzennego i przekazane do realizacji zadań przewidzianych planem.
Użytkowanie wieczyste może być ustanowione na rzecz osoby fizycznej i osoby prawnej. Użytkownik wieczysty uzyskuje bardzo szerokie prawo, zapewniające mu możliwość swobodnego w zasadzie – w granicach ustalonych w umowie – władania i dysponowania gruntem, przez długi okres. Zapewnia to opłacalność inwestycji. Z reguły tereny Skarbu Państwa oddawane są w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym na budowę domów jednorodzinnych oraz spółdzielniom budownictwa mieszkaniowego.
Oddawanie gruntu w wieczyste użytkowanie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego między organem administracji państwowej i użytkownikiem. Użytkowanie wieczyste podlega na wpisaniu do księgi wieczystej.
Treść użytkowania wieczystego, prawa podobnego do własności, jest następująca. Użytkownik może w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie terenu państwowego w użytkowanie wieczyste korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. Jego prawo jest prawem zbywalnym, może więc dwoje użytkowanie sprzedać innej osobie, podarować, zapisać w testamencie. W stosunku do prawa własności użytkowanie wieczyste wykazuje dwa istotne ograniczenia:
· pod względem czasu trwania
· pod względem sposobu korzystania z terenu.
Umowa o oddanie gruntu w wieczyste użytkowanie może być zawarta na okres od 50 do 99 lat (w praktyce z reguły na okres maksymalny). Po wygaśnięciu prawa teren wraca we władanie państwa wraz ze wzniesionymi na niej budynkami i innymi częściami składowymi. Budynki wzniesione przez użytkownika stanowią z reguły jego odrębną własność, ale własność ta wygasa w chwili wygaśnięcia użytkowania wieczystego. Za budynki takie i inne poczynione inwestycje użytkownik otrzymuje stosowne wynagrodzenie. Wygaśnięcie użytkowania przed upływem ustalonego terminu może nastąpić:
· przez rozwiązanie umowy
· przez zrzeczenie się prawa
· przez wywłaszczenie.
Użytkownik zobowiązany jest korzystać z terenu w sposób określony w umowie. W razie oczywistego naruszenia postanowień umowy może ona ulec rozwiązaniu.
Za otrzymany w użytkowanie wieczyste grunt użytkownik uiszcza określoną przepisami opłatę roczną.
W ciągu ostatnich pięciu lat przed upływem określonego w umowie terminu użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia na dalszy okres od 40 do 99 lat. Odmowa przedłużenia jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny.
brzydzia