komedia w teatrze.pdf

Komedia w teatrze. Aktorzy, chór, maski i stroje.

Święta Dionizosa. Co roku wiosną wystepowwał cykl uroczyście przez państwo

obchodzonych świąt Dionizosa(bóstwa nie tylko winorośli, ale w ogóle sił odradzającej się

przyrody. Kult boga charakteryzowały obrzędy orgiastyczne, ścisły związek z życiem przyrody.

Od najdawniejszych czasów boski obrządek łączył się z twórczością poetycką, np. w

dytyrambach (pieśniach kultowych na cześć Dionizosa). W Atenach bóg z przydomkiem

Wyzwoliciel miał swoje sanktuarium na południowo- wschodnim stoku Akropolu, (gdzie była

jego świątynia) a tam też ściśle z kultem dionozyjskim mieścił się teatr. Wyróżniamy Dionizje

Miejskie (Wielkie), nazwane tak dla odróżnienia od dawniejszego wiejskiego święta –

Dionizjów Wiejskich. Dionizje Miejskie ustanowił Pizystrat, a obchodzono je od 8 do 13 dnia

miesiąca Elafebolion (marzec/ kwiecień). Częścią obrzędów Dionizjów były tez

przedstawienia teatralne, odbywające się w formie agonów, zawodów poetów, którzy

wystawiali swe sztuki. Dramat był częścią święta, a jego wystawienie czynnością sakralną,

swego rodzaju nabożeństwem, jednak nie wedle jednolitej i raz na zawsze ustanowionej

formuły. Sztuki wystawiane, czy to tragedie czy komedie brały udział w agonie, konkursie

scenicznym, mającym wyróżnić zdobywców pierwszej, drugiej i trzeciej nagrody. Wystawiano

je w V wieku tylko raz (ateński widz oglądał co roku serie premier). Dramaty odgrywano w

wielkim teatrze pod gołym niebem, mieszczącym kilkanaście tysięcy widzów, a więc przed

całą ateńską społecznością. Dramat antyczny w dobie demokracji ateńskiej był wydarzeniem

politycznym i społecznym, orchestra teatry, czyli krąg taneczny, na którym odgrywano sztuki,

bywała jakby drugą trybuną obok mównicy zgromadzenia ludowego (nieraz głos z niej

rozchodził się donośniej).

Agony komiczne odbywały się od roku 486 w obrębie święta Dionizjów, od roku 440 na

uroczystościach Lenajów. Poeci zgłaszali sztuki u jednego z najwyższych ateńskich

urzędników- archontów ( na Dionizjach u archonta eponymosa, zcyli tego którego imieniem

datowano rok ateński. Nie wiemy nic pewnego o zasadach, na jakich to następowało, ale z

dużym prawdopodobieństwem możemy przypuszczać, że wchodziła tu w gre i ocena

literacka proponowanego dramatu, ale też i jakieś kryteria polityczne w każdym razie

łagodne. Przyznanie chóru nie następowało bezpośrednio na koszt państwa, archont

wyznaczał tylko chorega , zamożnego obywatela, który z własnych środków opłacał koszty

przygotowania chóru, inscenizacji, dekoracji, kostiumów. Do archonta należało również

przyznanie sztuce obsady aktorskiej z trzech osób: pierszego, drugiego i trzeciego aktora.

Funkcje reżysera pełnił najczęściej sam twórca sztuki, wspomagany tylko czasem przez

nauczyciela chóru, który łączył funkcje dyrygenta i choreografa. Dbałość państwa o sprawy

teatru rozciągała się też na organizacje widowni. Każdy obywatel miał prawo do oglądania

świątecznego widowiska, a bilet płaciło za niego państwo. O wynikach agonu dramatycznego

decydowali sędziowie. Wybierano ich poprzez losowanie (było ich 10- po jednej z każdej

ateńskiej fyli czyli jednostki terytorialnej). Następnie z pośród tych dziecięciu wybierano

pięciu, których głosowanie decydowało o kolejności miejsc konkurujących w agonie.

Sędziowie działali w imieniu całej społeczności ateńskiej i liczyli się z przyjęciem sztuki przez

ateńską publiczność. Nagrody otrzymywali w pierwszym rzędzie choreg, następnie poeta, a

w okresie poźniejszym także głowny aktor- protagonista.

Komedia staroattycka przypomina nam ludowe widowiska, szopki, rewię, cyrk. To łancuch

epizodycznych scen przeplatanych pieśniami. Sceny te są luźno połączone przez jedną albo

kilka karykaturalnych postaci , a także pomysł fantastyczny. Komedia wyraźnie urasta z

dwóch elementów: pieśni chóru i scenek dramatycznych- epizodów, w których występują

aktorzy, a ściślej główny aktor , bohater sztuki i jego zmieniający się partnerzy. Partie

chóralne przeplatają się z partiami aktorskimi przy czym w miare rozwoju komedii chór

ustępuje miejsca akcji aktorskiej gubiąc pewne tradycyjne dla siebie elementy. Na szczególną

uwagę zasługują specyficzne dla komedii staroattyckiej elementy: parabaza wykonywana

tylko przez chór i agon, w którym biorą udział dwaj aktorzy i chór, czasem chór i aktor.

Parabaza to wypowiedź odautorska włożona w usta chóru na tematy aktualne badzo luźno

związane z treścią sztuki. Chór wypowiadał ją odkładając maski i podchodząc ku widowni

komentując wydarzenia dnia, poruszając tematy polityki, kultury najczęściej w formie ostrej

polemiki. W komediach najdawniejszych parabaza była zakończeniem sztuki.

Agon- czyli spór sceniczny to w komediach specyficzna forma starcia przeciwstawnych

poglądów, dwóch różnych stanowisk w poruszanej sprawie. Chór i aktorzy występowali też

wspólnie w parodosie i eksodosie, tzn. w wejściu i wyjściu . Parodos bywał najczęściej

starciem między chórem i antagonistyczną główną postacią komedii, eksodos natomiast z

zasady pomyślnym zakończeniem sprawy, świętowanie zwycięstwa głównej postaci sztuki,

pieśnią dziękczynną towarzyszącą uroczystemu pochodowi.

Do wykonania wyłącznie przez aktorów przeznaczone były sceny epizodyczne- zwykle

łańcuch spotkań bohatera sztuki z innymi postaciami. Górą zawsze bywał bohater, który

uszczęśliwiał tych, którzy się z nim solidaryzowali, a dawał dotkliwą odprawę swym

przeciwnikom – upokarzał ich i wyszydzał. Sam bohater przedstawiał siebie i swoją ideę w

otwierającym komedię prologu.

Strój: ludową tradycją są maski i kostiumy. Maski wykrzywione strasznym bądź śmiesznym

grymasem. Stroje z wyeksponowanym przesadnie brzuchem i zadem z przywieszonym na

zewnątrz kostiumu ogromnym, czerwonym członkiem (wyraźnie podkreslającym święto

płodności).

Aktorzy komedii wyglądali jak groteskowe demony, natomiast chór udawał zwierzęta,

przedmioty, nieludzkie twory. Wraz z rozwojem komedii chór przyjmował „ludzką” postać

(nazwaną od grup, które reprezentują, np.: Rycerze ). Stąd zwyczaj tytułowania komedii- od

chóru.

Forma słowna w komedii: o wyrazistych cechach komedii stanowi także forma językowa

ogarniająca skalę od natchnionego liryzmu niektórych partii chóralnych po język potoczny

wulgarny lubujący się w obrazach często pornograficznych. Słowu towarzyszy odpowiedni

gest, nieznający skrępowania i granic, panuje absolutna swoboda środków językowych i

mimicznych, np. nazywanie wprost funkcji fizjologicznych dolnych rejonów ciała. Poeta

komiczny chwyta postacie żywe, współczesne, realne, działaczy państwowych, wodzów,

poetów, muzyków, biedaków obleka ich w strój komiczny i stawia w kompromitujących i

upokarzających sytuacjach. Nikt za to komediopisarzowi nie mógł zrobić, gdyż chroniła go

wolność słowa.

Geneaologia komedii. Nazwa gatunku komodia znaczy tyle co pieśń komosu . Komos to

swawolny pochód świąteczny, którego uczestnicy śpiewali piesni i obrzucali szyderstwami

widzów i uczestników święta. Obyczaje takie znamy z dawnej Attyki i przekazów o jej

wiejskim folklorze. Nie było w tych świątecznych improwizacjach ani aktora ani

zaplanowanej akcji. Aktor oraz jakaś skromna fabuła wystepowali w krótkich farsach

opartych na repertuarze ustalonych typów komicznych. Niedługie, liczące najwyżej 400

wersów burleski mitologiczne, udramatyzowane spory- agony, niemal na pewno nie

posiadały chórów. Ani jesna taka komedia nie zachowała się w całości. Aktorzy tych fars

występowali występowali w strojach bardzo zbliżonych do kostiumów aktorskich komedii

staroattyckiej: w komicznej masce, w watowanym stroju z wypchanym groteskowo

brzuchem i zadem z przywieszonym odsłoniętym, czerwonym członkiem ze skóry. Wolno

nam przypuścić, że komedia staroattycka zrodziła się z połączenia elemantów miejscowych,

komosu i szysdrczych pieśni z prymitywną farsą dorycką posiadającą już jakąś fabułę.

Komedia od początku miała charakter wiejski, ludowy. To pochody przybyłych do miasta

wieśniaków kpiły początkowo z miasta i jego rządców. W tych komicznych sztukach

znajdowały sobie miejsce ludowy żart.

Przygotowała: Marlena Bolarczyk

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: