Podyplomowe Studium Nauk o Rodzinie
Akademia Teologii Katolickiej
w Warszawie
Punkt Konsultacyjny w Katowicach
PRACA DYPLOMOWA
funkcje i zadania wychowania domowego kościoła ruchu światło-życie. Kształtowanie postaw rodziców i dzieci na przykładzie kręgów.
Praca napisana pod kierunkiem
Katowice 1998r
Spis treści
Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
I. Problematyka wychowawcza „Domowego Kościoła”
w świetle wybranych pozycji piśmiennictwa
1. Ruch Domowego Kościoła według Księdza założyciela
Franciszka Blachnickiego (powstanie, rozwój
i charyzmat) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2.Funkcje i zadania wychowania w kręgach Ruchu
Domowego Kościoła . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
II. Metodyka badań własnych
1. Metody organizacji i przebieg badań . . . . . . . . . . . . . . . 16
2. Charakterystyka terenu badań i badanej grupy . . . . . . . . 19
III. Przebieg i wyniki badań . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
Aneks
Ankieta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
wstęp
Przedmiotem badań niniejszej pracy były funkcje i zadania wychowania Ruchu Domowego Kościoła. Kształtowanie postaw rodziców i dzieci na przykładzie kręgów. Polacy są narodem bardzo rodzinnym, rodzina w Polsce lokuje się na czele najważniejszych wartości życiowych. By mogła ona mieć tę ogromną wartość, ważne jest by posiadała dobry fundament jakim jest Ruch Domowego Kościoła. Zadaniem pracy było ukazanie funkcji i zadań wychowania w małych grupach, które są elementem łączącym małżeństwa z Kościołem, oraz oparciem dla poszczególnych rodzin.
Celem niniejszej pracy było ukazanie modelu rodziny preferowanego przez Ruch Domowego Kościoła i wpływ tego ruchu na postawy rodziców i dzieci, jak również odbiór tychże rodzin w środowisku pracy i miejscu zamieszkania.
Praca odpowiada na pytania: Jaki jest charyzmat Ruchu Domowego Kościoła i cel wychowania poprzez zobowiązania stawiane przez ruch i życie wspólnot rodzin?,
Jakie są poglądy badanych dotyczące zobowiązań rodzinnych, stosunek rodziców do wychowania dzieci i odbiór Rodzin Ruchu Domowego Kościoła w środowisku pracy i miejscu zamieszkania?
2
I PROBLEMATKA WYCHOWAWCZA „dOMOWEGO KOŚCIOŁA” W ŚWIETLE WYBRANYCH POZYCJI PIŚMIENNICTWA
1. Ruch domowego kościoła według księdza założyciela franciszka blachnickiego (powstanie, rozwój i charyzmat)
Ksiądz Profesor Franciszek Blachnicki wiedział, że konkretną potrzebą naszych czasów stanowią sprawy rodziny. Zajął się więc nie tylko młodzieżą i innymi grupami w ramach Ruchu Światło-Życie, ale postanowił stworzyć coś dla rodzin.
Wiedział jednak, że nie może to być taka sama formacja, jak dla osób indywidualnych we wspólnotach. Zawsze do Ruchu Światło-Życie wstępowały poszczególne osoby a w tym przypadku wstępuje małżeństwo z całą sytuacją życia rodzinnego. Stąd ksiądz Blachnicki tworzy dla rodzin zręby formacji rodzinnej.
Zaczęło się od pierwszych rekolekcji w 1973r. Zorganizowano je w osobnych pomieszczeniach, których moderatorem był ksiądz Stefan Patrys. Uczestniczyło w tych rekolekcjach około 150 osób. Po rekolekcjach ksiądz Blachnicki zabrał się do tworzenia pierwszej teczki formacyjnej. Był to program bardzo dokładnie opracowany na 15 dni oazy. Zawierał: szkołę apostolską, ewangeliczne rewizje życia, modlitwy, wiele cytatów z dokumentów soborowych, materiały formacyjne Ruchu Equipes Notre Dame. Według tej teczki prowadzono przez kilka lat oazy rodzin w Krościenku, a potem w innych ośrodkach.[1] W czerwcu 1974r ksiądz Franciszek Blachnicki prosi o współpracę w ruchu siostrę Jadwigę Skudro ze zgromadzenia Sacre Coeur. Siostra była dobrze przygotowana do swego zadania. Ukończyła bowiem Instytut Rodziny, a w czasie podróży zagranicznych szczegółowo zapoznała się z ruchem Equipes Notre Dame. Tak rozpoczęła się, trwająca do dziś, jej przygoda z rodzinami oazowymi w Polsce i współpraca z księdzem Blachnickim. Na zakończenie letnich turnusów roku 1974 założyciel ustalił rozpoczęcie zakładania kręgów rodzin. Po podsumowaniu siostra Jadwiga objechała miejscowości, z których pochodzili uczestnicy dotychczasowych rekolekcji rodzinnych. skutkiem tego wyjazdu było założenie 36 kręgów rodzin, które rozpoczęły pracę formacyjną. Rok szkolny 1975/76 to czas szybkiego wzrostu ilości kręgów.
W listopadzie 1975r Ojciec podjął nowe dzieło. Zostało wydane pierwsze pismo w ruchu: List „Domowy Kościół”. Redaktorem był Ojciec Blachnicki, zawierało ono przetłumaczone materiały END z miesięcznych spotkań formacyjnych oraz informowano czytelników o tym, co dzieje się lub będzie działo w Domowym Kościele. W zależności od potrzeb Ojciec sam pisał artykuły dotyczące liturgii, spraw rodziny, wychowania dzieci itp. lub korzystał z pomocy innych.[2] Na podsumowaniu w 1977r powołano pierwsze pary diecezjalne dla 15 diecezji, a w roku następnym dla pozostałych. Momentem bardzo ważnym dla ruchu było ukazanie się nr 17 Listu „Domowy Kościół’ jako numeru specjalnego. W nim Ksiądz Blachnicki nadaje gałęzi rodzinnej Ruchu Światło-Życie nową nazwę: Ruch Domowy Kościół. Założyciel stworzył osobną strukturę Ruchu Domowego Kościoła podobną do struktury ruchu Światło-Życie. Powołuje moderatora krajowego i parę krajową, moderatorów diecezjalnych i pary diecezjalne: są pary rejonowe: jest moderator parafialny i para animatorska danego kręgu. Są też diakonie. Istnieje więc Ruch Domowy Kościół w ramach Ruchu Światło-Życie. Ksiądz Franciszek Blachnicki wskazuje też wyraźnie jak utrzymać jedność i niezależność „W ramach diakonii jedności istnieje podział na różne szczegółowe i specjalne rodzaje służb - diakonii, wśród których znajdują się także diakonie Domowego Kościoła. Spełniający tę diakonię należą do diakonii jedności Ruchu Światło-Życie na danym szczeblu struktury i w ten sposób zapewniana jest jedność Ruchu Domowego Kościoła z Ruchem Światło-Życie”[3] . Z tego zdania widać też wyraźnie , że diakonia Domowego Kościoła nie jest tym samym co Ruch Domowego Kościoła. Diakonię Jedności stanowią więc pary odpowiedzialne na danym szczeblu i one wchodzą w skład Diakonii Jedności Ruchu Światło-Życie, utrzymując jedność i stanowiąc pole współpracy na różnych odcinkach apostolstwa.
Nastąpił stały wzrost ilości kręgów. W 1979r było ponad 2000 kręgów. W 1980r było 300 kręgów. Obecnie jest ich 2459 w Polsce.
W tworzeniu Ruchu Domowego Kościoła Ksiądz Franciszek Blachnicki oparł się na trzech źródłach:
1. Nauka Soboru Watykańskiego II o małżeństwie i rodzinie
2. Charyzmat Equipes Notre Dame
3. Charyzmat Ruchu Światło-Życie
Z tych trzech elementów został wyprowadzony nowy charyzmat.
Co Ruch Domowego Kościoła przyjął od Equipes Notre
Dame?[4] Przyjęto cały program duchowości małżeńskiej, charakteryzującej się wspólnym „we dwoje”, dążeniem do Boga poprzez całość spraw życia małżeńskiego i rodzinnego. Nie chodzi o zdobywanie świętości przez każdego z małżonków na własny rachunek, ale o wspólne osiąganie tej świętości. Wydaje się, że to „wspólne’ jest charakterystyczne tylko dla dwóch ruchów END i RDK. Dla osiągnięcia tego celu END wypracowało metodę w całości przyjętą przez RDK. Składają się na nią tzw. zobowiązania:
n modlitwa osobista, małżeńska i rodzinna
n czytanie Słowa Bożego
n reguła życia
n dialog małżeński
n rekolekcje letnie
n spotkania miesięczne [5]
Co Ruch Domowego Kościoła przyjął z Ruchu Światło-Życie?
Założyciel ustalił dla Ruchu Domowego Kościoła prawie
w całości metodę piętnastodniowych rekolekcji, dostosowując jedynie niektóre elementy do sytuacji rekolekcji małżeńsko-rodzinnych, np. dołączono szkołę apostolską. Ksiądz Franciszek Blachnicki tworząc program Ruchu Światło-Życie uwzględnił w nim najważniejsze aspekty odnowy kościoła zawarte w nauczaniu Soboru Watykańskiego II. Opracował to w postaci dziesięciu Kroków ku dojrzałości chrześcijańskiej. Te kroki stanowią podstawę programu formacyjnego dla różnych grup oazowych, oprócz grup rodzinnych.[6]
W formacji RDK program podstawowy stanowi temat duchowości małżeńskiej. Natomiast 10 Kroków odgrywa
ważną rolę, jednak nie jest programem podstawowym, tworzy tylko tło.
Stąd ruch rodzinny tak wielką wagę przywiązuje np. do liturgii, do roli Niepokalanej Matki Kościoła itd. Zresztą ujawnia się to podczas rekolekcji 15-dniowych, gdy np.
w bieżącym roku był podkreślony problem świadectwa (jeden z kroków).
Ruch Domowego Kościoła jest ruchem ludzi świeckich. Stąd rola kapłana jest inna niż w grupach młodzieżowych . On nie jest przełożonym, ani organizatorem, ale doradcą duchowym, opiekunem duchowym. Przełożonymi są natomiast pary małżeńskie danego stopnia. W omawianym charyzmacie Ksiądz Blachnicki tak ujmuje rolę małej grupy, kręgu rodzinnego:
„Każdy krąg rodzinny Ruchu Domowy Kościół jest szkołą życia chrześcijańskiego. [...] Każdy krąg rodzinny jest pewnym laboratorium..... duchowości chrześcijan żonatych. [...] Każdy krąg rodzinny to centrum przekazu, promieniowania, ewangelizacji [...] Każdy krąg rodzinny jest świadectwem.... o prawdziwie braterskiej miłości.... Takie świadectwo powinna dawać każda poszczególna rodzina. Jeśli żyć będzie ona w pełni miłością, z konieczności będzie promieniować na otoczenie. Trzeba, aby wszystkie nasze kręgi mówiły ludziom, którzy na nas patrzą: że są w naszych czasach chrześcijanie, którzy wierzą, że małżeństwo to wielka sprawa, którzy wierzą w miłość. Chrześcijanie, którzy starają się przeżywać w pełni ich życie małżeńskie, którzy wspomagają się wzajemnie, wspólnie dążą do świętości.”[7]
2. funkcje i zadania wychowania w kręgach Ruchu domowego kościoła
Na czym polega wychowanie? Według Jana Pawła II odpowiadając na to pytanie nie można tutaj pominąć dwóch fundamentalnych prawd; po pierwsze, że człowiek jest powołany do życia w prawdzie i miłości; po drugie, że każdy urzeczywistnia siebie przez bezinteresowny dar z siebie samego. Odnosi się to zarówno do tych, którzy wychowują, jak i do tych, którzy są wychowywani. Również i wychowanie jest procesem, w którym wzajemna komunia osób dochodzi do głosu w sposób szczególny. Wychowawca jest osobą, która „rodzi” w znaczeniu duchowym. Wychowanie w tym znaczeniu może być równocześnie uważane za prawdziwe apostolstwo. Jest wspólnym uczestnictwem w prawdzie
i miłości w tym ostatecznym celu, który stanowi powołanie człowieka ze strony Boga Ojca, Syna i Ducha Świętego. Wychowanie jest więc obdarzaniem człowieczeństwem. Rodzice obdarzają swym dojrzałym człowieczeństwem nowo narodzonego człowieka, a ten z kolei obdarza ich całą nowością i świeżością człowieczeństwa, które z sobą przynosi na świat. Bezpośrednimi wychowawcami w stosunku do swoich dzieci pozostają rodzice. Jeśli zadanie to rodzice z kolei dzielą z innymi ludźmi, a także z instytucjami, to zawiera się w tym prawidłowe odzwierciedlenie zasady pomocniczości.[8] Jedną z dziedzin, w której rodzina odgrywa niezastąpioną rolę jest wychowanie religijne, dzięki któremu wzrasta ona jako „Kościół Domowy”.
Wychowanie religijne i katechizacja dzieci ustawia rodzinę w obrębie kościoła jako prawdziwy podmiot ewangelizacji i apostolstwa. W wychowaniu nie można zapominać o istotnej sprawie dotyczącej rozpoznania własnego powołania życiowego, a w szczególności przygotowania do życia w małżeństwie. Z pewnością tylko rodziny zdrowe duchowo mogą należycie spełnić to zadanie. Dlatego trzeba podkreślić potrzebę szczególnej solidarności rodzin, które może przyjąć różne formy organizacyjne jak np. Ruch Domowego Kościoła. Rodzina, dzięki takiej solidarności otrzymuje wsparcie zbliżające nie tylko poszczególne osoby, lecz również wspólnoty, zachęcając je do wspólnej modlitwy i poszukiwania właściwych odpowiedzi na istotne pytania, które pojawiają się w życiu. Trzeba więc, by rodziny zacieśniały więź solidarności. To właśnie określa ponad wszystko wspólną zasadę wychowawczą: rodzice wychowują się dzięki innym rodzicom, a dzieci dzięki dzieciom. W ten sposób tworzy się szczególna tradycja wychowawcza, kierująca się zasadą „Kościoła Domowego”. J. Vanier mówi tak o wspólnocie rodzin, iż rodzina, ograniczona częstokroć do małżonków i dzieci, nie może już sama sobie wystarczyć. Poszukuje się zatem przyjaciół. Osoba ludzka potrzebuje towarzyszy, przyjaciół, aby z nimi podzielić te same poglądy i ideały oraz dokonywać ich wymiany. Dlatego niektóre rodziny łączą się w grupy, kręgi w oparciu o podobną wizję człowieka i społeczeństwa. Spotykają się raz w miesiącu, by pogłębić swoją wiedzę religijną i podjąć kolejne zobowiązania co do swego życia duchowego w rodzinie. Jednocześnie chcą oni dawać świadectwo tym wartością wobec społeczeństwa; sądzą, że są w stanie głosić światu dobrą nowinę, która w większym stopniu przynosi szczęścia, prawdę i pełnię życia. Pragną stać się zaczynem ludzkiej społeczności, chcą pracować dla pokoju i sprawiedliwości wśród wszystkich ludzi i wszystkich narodów. Ich działalnością jest świadectwo życia
i życzliwość przyjęcia.[9] W Elementarzu Rodziny Katolickiej czytamy, że kto naprawdę pragnie wychowywać drugiego człowieka, nie może zadowolić się dawaniem dobrych wskazówek. Powinien zaangażować się w trud wychowawczy całą swoją osobowością. Bo właśnie wychowanie dokonuje się niezauważalnie, przede wszystkim przez kontakt z dojrzałymi wartościami ludzkimi. Głęboka mądrość tkwi w przysłowiu: ”Słowa pouczają, przykłady pociągają”.[10] Ojciec Święty stwierdza, że solidarność ludzka we wzajemnej pomocy na drodze do świętości jest wielkim darem warunkującym duchowe zdrowie rodzin, a afirmacja Jana Pawła II dla „oaz rodzin” pozostawia zobowiązania wszystkim rodzinom ruchu. Jest nim budowanie szczególnej tradycji wychowawczej, kierującej się zasadą „Kościoła Domowego”, w której przy pomocy rodziny i wzajemnej wymiany w poszukiwaniu właściwych odpowiedzi na istotne pytania, oraz zacieśnienia więzów solidarności, trwa nieustannie wychowanie człowieka dla dobra całej rodziny ludzkiej.[11]
II METODYKA badań własnych
1. metody, organizacja i przebieg badań
Celem przeprowadzonych badań było ukazanie modelu rodziny należącej do Ruchu Domowego Kościoła, jej wpływ na wychowanie młodego pokolenia i środowisko, w którym żyje.
Wyżej wymieniony cel stanowił punkt wyjścia do sformułowania pytania głównego: w jaki sposób kształtują się postawy rodziców i dzieci w kręgach i jaki jest ich odbiór przez środowisko?
Znalezienie odpowiedzi na wymienione pytanie badawcze wymagało użycia odpowiedniej metody badawczej. Przez metodę badawczą rozumie się „zespół czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych”.[12]
Aby odpowiedzieć na postawione pytanie badawcze wykorzystałam metodę obserwacji i ankiety, która jest niezastąpiona w badaniach pedagogicznych jako narzędzie poznawania opinii faktów, cech zbiorowości. Ankieta jest „techniką gromadzenia informacji, polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej bez obecności ankietera”.[13]
Cechą charakterystyczną ankiety jest to, że nie wymaga bezpośredniego kontaktu badającego z badanym - informator jest w tym przypadku respondentem, pisemnie odpowiadającym na pytania kwestionariusza. Skonstruowany przeze mnie kwestionariusz ankiety zawiera 8 pytań. Pytania stanowią pytania półotwarte, gdzie spośród gotowych odpowiedzi respondent wybiera jedną lub kilka i jednocześnie ma możliwość wypowiedzenia się niezależnie od odpowiedzi w ankiecie.
Pytania od 1 do 5 dotyczyły konkretnych zobowiązań małżeńskich i rodzinnych, a pozostałe trzy poruszają spraw wychowawczych i odbioru rodzin Domowego Kościoła w środowisku pracy i miejscu zamieszkania.
Badania zostały przeprowadzone w miesiącu lutym 1998r w rodzinach będących w Ruchu Domowego Kościoła. Badania były anonimowe, aby zwiększyć prawdopodobieństwo szczerości odpowiedzi. Przeprowadzono je podczas Diecezjalnego Dnia wspólnoty dla Animatorów Ruchu Światło-Życie. Rodziny zostały poinformowane o celu badań, zapewnione o ich anonimowości i zapoznane z instrukcją.
2. charakterystyka terenu badań i badanej grupy
Badania zostały przeprowadzone w środowisku rodzin należących do Ruchu Domowego Kościoła, na terenie Tarnowskich Gór. Ruch w tym rejonie liczy około 50 rodzin, ponieważ jest to ruch, liczba ta ulega nieustannie zmianie.
Rodziny tworzą kręgi, których rejon tarnogórski liczy około 15. W każdym kręgu jest od 3-5 rodzin. W badaniach brało udział 15 rodzin zamieszkałych w Tarnowskich Górach, staż małżeński wahał się od 5-30 lat pożycia małżeńskiego.
Raz w miesiącu odbywają się spotkania w kręgach u poszczególnych par. W spotkaniu uczestniczą pary małżeńskie i kapłan - doradca duchowy. Spotkanie kręgu jest wspólnym przeżyciem, wspólnym doświadczeniem dla tych osób. Każdy uczestniczy w nim podwójnie, przez przyjmowanie i dawanie, taka jest istota miłości Boga i bliźniego. Jedna para małżeńska, zwana parą animatorską kręgu, ma dodatkowe zadanie, prowadzi, przewodniczy spotkaniu i czuwa nad jego właściwym przebiegiem. Każde małżeństwo ma możliwość wypowiedzenia się na dany temat. Kapłan - doradca duchowy przynosi dar swojego kapłaństwa i światło wiedzy teologicznej oraz doświadczenie duszpasterskie. Wszyscy starają się służyć wspólnocie, temu „małemu kościołowi’ zgromadzonemu przez Chrystusa i wokół Jego Osoby. Krąg nie może być zamknięty sam w sobie, ale małżeństwa potrzebują pewnego minimum intymności i dyskrecji do szczerego wypowiedzenia się. Para animatorska kręgu pozostaje w stałym kontakcie z parą rejonową. Wskazane jest, aby zaprosić ją przynajmniej na jedno spotkanie, aby mogła lepiej poznać krąg od wewnątrz, lepiej śledzić jego rozwój i ewentualnie udzielić pomocy. Spotkanie, w którym uczestniczy para rejonowa, odbywa się tak jak każde inne spotkanie.
Raz w miesiącu organizowany jest Rejonowy Dzień Wspólnoty dla Par Animatorskich, gdzie rodziny dzielą się doświadczeniem, są ustalane różne terminy spotkań i podawane aktualne informacje, przeżywana jest Msza Święta a kończy to spotkanie wspólna agapa.
Dla uczestników Rejonowy Dzień Wspólnoty z konferencjami, Mszą Świętą, agapą jest przeprowadzany 4 razy w roku.
Odbywają się również w czasie wolnym np. w okresie świąt, w czasie ferii, wakacji; rekolekcje oazowe, spotkania opłatkowe, bezalkoholowe zabawy karnawałowe, ogniska, weekendowe rekolekcje tematyczne.
iiI PRZEBIEG I wynikI badań
Poniżej przedstawiono ilościowe zestawienie odpowiedzi rodzin na poszczególne pytania.
Tabela nr 1. Liczba odpowiedzi na pytania
a
b
c
d
pytanie 1
8
spodpowieki