IPN_46mih.pdf

DODATEK SPECJALNY IPN

IPN

Krwawy Grudzień

39 lat temu, w grudniu 1970 r., Szczecin i Pomorze stały się miej-

scem, gdzie komunistyczna władza pokazała swoje prawdziwe, mor-

dercze oblicze. Tamte tragiczne dni były jednym z przełomowych

momentów w najnowszej historii Polski, gdy społeczeństwo budzi-

ło się do walki o wolność. Szkoda, że obecnie bohaterowie tamtych

dni rzadko pojawiają się w almanachach ludzi, którzy wyróżnili się

w zmaganiach z nieludzkim systemem. Należy pamiętać, że to rów-

nież ich krew i oiary życia wytyczyły drogę ku wolnej Polsce.

Szczecin – miasto śmiałe

J esienią 1968 r., czyli przed wydarzeniami, które po

raz pierwszy od przełomu październikowego tak

potężnie wstrząsnęły posadami systemu w Polsce,

aparat represji wywnioskował z oceny zachowań i po-

glądów pracowników poszczególnych zakładów pracy

na terenie Szczecina, że „najbardziej aktywna i jedno-

cześnie wymagająca analizy jest załoga Stoczni im.

A. Warskiego”. Z wypowiedzi osób zatrudnionych

w tym przedsiębiorstwie można było wnosić, że ist-

niała wśród nich spora grupa, której nie tylko nie po-

dobał się aktualny I sekretarz Komitetu Centralnego,

ale system socjalistyczny w ogóle. Malkontentów znaj-

dywało się zarówno wśród kadry inżynierskiej, jak

i wśród pracowników produkcyjnych. Z tym że o ile ci

pierwsi skłonni byli pokładać nadzieję w Romanie

Zambrowskim i prezentowanej w czasach „odwilży”,

przez niego i innych „Puławian”, wersji „liberalnego

socjalizmu”, o tyle drudzy nie mieli złudzeń odnośnie

do systemu i cechował ich brak wiary w którąkolwiek

z mutacji narzuconego Polsce ustroju. Swoje jedno-

znaczne poglądy wyrażali w mowie, podczas dyskusji

z kolegami na wydziałach, ale też i w piśmie; „kredą lub

ołówkiem na budowanych jednostkach, w korytarzach

i w urządzeniach sanitarnych”. Wśród tych pospiesznie

wypisywanych postulatów dominowały żądania: „Precz

z czerwoną burżuazją”, „czerwoną szarańczą”, „czerwo-

nym okupantem”. Były też szersze, pisemne wypowie-

dzi. 20-letni pracownik Stoczni wykonał wiele ulotek,

których treść wzywała obywateli kraju do zmiany rzą-

du, walki o wolność, wycofania wojsk radzieckich z Pol-

ski. Inny pracownik „Warskiego” wysyłał odezwy do ko-

mitetów zakładowych kluczowych zakładów pracy

Szczecina, w których oczerniał sekretarzy i członków eg-

zekutywy KW PZPR w Szczecinie.

Na marginesie warto zauważyć, że brak silnego

ośrodka kulturalno-naukowego miał też swoją dobrą

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 12/2009

DODATEK SPECJALNY

Robert Kościelny, IPN Szczecin

DODATEK SPECJALNY IPN

Wielogodzinne oczekiwanie na towar, który, we-

dług natarczywie krążących wieści, w dodatku ma la-

da dzień podrożeć, rodził opinie dalekie od tych, któ-

rymi dzielił się ze słuchaczami partyjnymi mówca. Pe-

symiści z kolejek, z wiadomych przyczyn optymistów

raczej brakowało, zwracali uwagę na to, że ćwierć wie-

ku po wojnie panuje taki niedostatek, że aby kupić

podstawowe produkty, jak masło czy margaryna, trze-

ba ustawiać się w kolejce już we wczesnych godzinach

rannych. Podnoszono też, że prasa kłamie, gdyż

„w prasie pisze się, że coraz więcej produkujemy arty-

kułów spożywczych, zwiększa się produkcja masła,

a w sklepach brak masła i margaryny”. Meldunki z ko-

lejnych dni, miesięcy – września, października, listo-

pada – mówiły o narastającym przekonaniu o nie-

uchronnych podwyżkach.

17 grudnia 1970 r., Szczecin. Protestujący podążają ul. Dubois

Władza nie miała złudzeń

Władza wiedziała, że akademijne slogany, o „wyż-

szości nad niższością”, nie na długo zaczarują rzeczy-

wistość, która, pokazał to już marzec 1968 r., nabrzmie-

wała do buntu społeczeństwa mającego dość kłam-

stwa i pustych półek sklepowych. W trzeciej dekadzie

listopada 1970 r., czyli niecały miesiąc przed tragedią

grudniową, na Konferencji Sprawozdawczo-Wyborczej

KZ PZPR przy KW MO w Szczecinie Julian Urantówka,

komendant wojewódzki KW MO, mówił, że „sytuacja

gospodarcza w Polsce i te wysiłki, które podejmuje

partia nasza, aby intensyikować naszą ekonomikę”,

spowodują, że milicja będzie musiała „zmobilizować

wszystkie siły, aby poprawić porządek publiczny, aby

wszystkie zajścia uliczne likwidować w zarodku po to,

aby nie dać pretekstu do tego, aby nastąpiła jakaś pro-

wokacja”. Jeszcze wyraźniej o tym, że w gospodarce

dzieje się źle i że rzutuje to w sposób dramatyczny na

nastroje społeczne, coraz bardziej nieprzychylne wła-

dzy, mówił na tymże posiedzeniu instancji partyjnej

Antoni Walaszek, ówczesny I sekretarza KW PZPR

w Szczecinie: „Problem zaopatrzenia rynku staje się

podstawową sprawą naszej działalności partyjnej.

Można wiele słów mówić na temat dobrodziejstwa so-

cjalizmu, lecz ludzie socjalizm odczuwają na co dzień.

Ludzie oceniają nie tylko na podstawie tego, co mó-

wią I-si sekretarze, co mówi nauka marksizmu-lenini-

zmu, ale jaka jest konfrontacja teorii z praktyką, dlate-

go po 25 latach trudno jest mówić i wracać do stanu

zerowego z 1945 r., a nawet wracać do spraw sanacji”.

Brzmiało to dość rozsądnie, zwłaszcza jak na aparatczy-

ka, który niecały miesiąc później nie stanął na wyso-

kości zadania, arogancko odrzucając propozycję roz-

mowy przedłożoną mu przez, zbulwersowaną wyso-

kością podwyżek, załogę „Warskiego”.

12 grudnia 1970 r., w godzinach wieczornych, oi-

cjalny komunikat PAP poinformował mieszkańców

kraju o mających nastąpić od niedzieli 13 grudnia

podwyżkach cen na artykuły spożywcze. Jednak już

wcześniej, o godz. 17:00, odbyły się w zakładach pracy

zebrania partyjne, na których odczytano list Biura Po-

litycznego zawiadamiający członków partii o tym,

dla mieszkańców stolicy Pomorza Zachodniego stronę, bo, jak notowali

funkcjonariusze SB (oczywiście z troską), ten brak w centrum indoktry-

nacji sprawiał, że Szczecin „narażony jest najbardziej ze wszystkich

miast na wpływy zewnętrzne” (chodziło o wpływy „kultury kapitali-

stycznej”), a młodzież, „w większości dynamiczna i zdolna zdana jest na

samodzielne poszukiwanie wzorów kulturowych”.

Urzędowy optymizm a rzeczywistość „małej stabilizacji”

W tamtych czasach wróg czaił się wszędzie, w każdej chwili mógł też

ukazać swoje podłe, imperialistyczne oblicze. Nawet tak radosne świę-

to jak „Obchody Srebrnego Jubileuszu naszej Ojczyzny – 25. rocznica

Manifestu Lipcowego PKWN – stały się terenem konfrontacji sił socja-

listycznych i antysocjalistycznych” – ubolewał partyjny mówca na ple-

narnym posiedzeniu Komitetu Zakładowego PZPR przy Komendzie

Wojewódzkiej MO w Szczecinie. Jednak społeczeństwo ziemi szczeciń-

skiej dało odpór knowaniom kapitalistów, biorąc aktywny, ponad

97-proc., udział w odbywających się właśnie w roku wspomnianego

„Srebrnego Jubileuszu” wyborach do Sejmu i rad narodowych. Prawie

wszyscy głosujący wskazali wrzuconą do urny kartką wyborczą na kan-

dydatów z listy FJN, jedynej zresztą: „Powszechnym udziałem w głoso-

waniu miliony obywateli nie tylko zamanifestowały swoje poparcie dla

programu i kandydatów FJN, ale również tym aktem zadokumentowa-

ły, że są pełnoprawnymi współgospodarzami kraju, że każda sprawa do-

t[ycząca] kraju i społeczeństwa jest ich własną sprawą”. Trudno wyroko-

wać, czy partyjny orator wierzył w to, co mówił, podobnie jak wtedy,

gdy podkreślał z patosem, że pod kierownictwem partii Polska stała się

krajem, „w którym sprawiedliwość społeczna i postęp znajdują coraz

pełniejszy wyraz w patriotycznej postawie i aktywności na rzecz dalsze-

go rozwoju”.

Cytowana tromtadracja pochodzi z kwietnia 1970 r., a co najmniej

od czerwca tegoż roku wśród mieszkańców Pomorza Zachodniego krą-

żyły pogłoski o mających nastąpić w najbliższym czasie podwyżkach

cen na artykuły żywnościowe. Podrożeć miały smalec, słonina, mąka,

wyroby piekarnicze, mleko i jego przetwory, słodycze, kakao. Dodawa-

no też, że zniesione mają być dodatki rodzinne dla osób posiadających

do dwójki dzieci. W jednym z PGR w Koszalinie ludzie komentowali te

informacje uwagą, że „obecnie i tak jest wszystko drogie i jak jeszcze

podniosą ceny, to trudno będzie żyć”.

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 12/2009

DODATEK SPECJALNY IPN

o czym obywatele mieli dowiedzieć się za kilka godzin

ze wspomnianego komunikatu PAP. Na zebraniu KZ

PZPR przy KW MO w Szczecinie, po odczytaniu listu

przez I sekretarza KZ, głos zabrał Marian Zakrzewski,

kierownik Wydziału Administracyjnego KW PZPR

w Szczecinie. Przyznał on, że podwyżka cen na artyku-

ły żywnościowe to „sprawa niepopularna, ciężka i ude-

rza w ludzi, którzy najmniej zarabiają, w związku

z czym nie spodziewamy się zadowolenia, a wręcz

uważamy, że będzie wiele niezadowolenia i na tym

może się nie skończyć”.

W Stoczni nadzieja

Przed północą 12 grudnia płk Romuald Głowacki,

I zastępca komendanta wojewódzkiego MO ds. SB,

powiadomił pełniącego dyżur zastępcę komendanta

wojewódzkiego MO, że na schodach mieszkania pro-

kuratora wojewódzkiego Zdzisława Rozuma pojawił

się napis: „Śmierć”. Znalazł się również na konsulacie

radzieckim, na drzwiach wejściowych narysowano

swastykę, a na samym budynku napis, którego autor

nie przebierał w słowach: „wy k[...]y, ciemiężyciele

narodu”. Poza tym na chodniku koło budynku kon-

sulatu: „Jeszcze Polska nie zginęła”. Już następnego

dnia, po ogłoszeniu komunikatu o podwyżkach,

w kilku zakładach: Fabryce Kabli „Załom”, w Przed-

siębiorstwie Produkcji Pomocniczej i Budownictwa

Rolniczego oraz Przedsiębiorstwie Uprzemysłowienia

Budownictwa Rolniczego w Szczecin-Dąbiu, niektó-

rzy pracownicy mówili, że „sami nie mają możliwo-

ści zorganizowania strajku, ale gdyby uczyniła to

Stocznia Szczecińska, to przyłączą się do niej”. 14 grud-

nia SB odnotowała próbę „inspiracji sytuacji strajko-

wej” w „Warskim”, gdzie jeden z pracowników poran-

nej zmiany zaraz po przyjściu do pracy zapytał kole-

gów: „czy strajkujemy?”. Również w Przedsiębiorstwie

Nadodrzańskim w Policach z podobnym pytaniem

zwrócił się do współpracowników były przewodni-

czący rady zakładowej tegoż przedsiębiorstwa. Na ra-

zie jednak próby te „nie znalazły aprobaty u reszty

pracowników”. We wtorek 15 grudnia na Wydziale

W-3 Stoczni „Warskiego” pojawił się napis wzywający

do zaprzestania komentarzy na temat dokonanych

podwyżek cen; gdyż w miejsce jałowych dyskusji na-

leży podjąć strajk. 16 grudnia SB odnotowała, że

w Szczecińskiej Stoczni „Warskiego” na początku dru-

giej zmiany, około godz. 14.00 grupa pracowników

jednego z wydziałów (TGM) „chodząc po obiekcie, in-

formowała robotników o mającej się odbyć jutro

o godz. 10-tej masówce w Stoczni”. Kilka godzin póź-

niej, między 16.00 a 17.00, dyżurny elektryk Stoczni

również chodząc po wydziałach, „zapowiadał, aby ro-

botnicy przygotowywali się na jutro na godz. 10-tą”.

Około godz. 18.00 na Wydziale W-0 w trzech róż-

nych miejscach zauważono napisy wykonane kredą:

„strajk 17-go”, „strajk 18-go”. O tym, że stoczniowcy

z „Warskiego” chcieli w akcie solidarności z kolegami

z Gdańska zorganizować 17 grudnia wiec, mówiono

tego dnia w mieście. W tym czasie Służba Bezpieczeń-

17 grudnia 1970 r. Protesty uliczne pod Komitetem Wojewódzkim PZPR. Pod budynkiem widać

ustawione transportery opancerzone „SKOT”

stwa uzyskała wiele informacji, „które w różnej formie sugerują czynie-

nie przygotowań do masówki i strajku”. Również w regionie, w małych

miejscowościach, takich jak Kamień Pomorski, co najmniej od 16 grud-

nia, krążyły wieści, że stoczniowcy z „Warskiego” szykują się do strajku,

a nawet że doszło do manifestacji i walk ulicznych.

Dni krwawe

Rano 17 grudnia pracę podjęły wszystkie zakłady w województwie,

w tym pracownicy „Warskiego”. Ale w szatniach dwu wydziałów Stocz-

ni, W-4 i W-5, pojawiły się napisy nawołujące do rozpoczęcia strajku

o godz. 10.00 oraz deklarujące poparcie dla Gdańska. Aktywiści partyj-

ni usuwali napisy i starali się przeciwdziałać pojedynczym głosom wzy-

wającym po godz. 6.00 do buntu. Około godz. 8.30 sekretarz ds. organi-

zacyjnych KW PZPR w Szczecinie, Jerzy Ostrzyżek, przeprowadził roz-

mowę z dwoma członkami zakładowej organizacji partyjnej, Witoldem

Adinem oraz Lucjanem Adamczukiem, którzy chcieli namawiać pra-

cowników do protestu. Sekretarz próbował wyperswadować im ten za-

miar straszakiem „nowej Czechosłowacji”, do której mogłoby dojść

zwłaszcza w sytuacji ataku na konsulat radziecki, mieszczący się

w Szczecinie przy ul. Piotra Skargi.

Około godz. 10.00 na Wydziale Kadłubowni Stoczni Szczecińskiej

podczas przerwy śniadaniowej zaczęły gromadzić się grupy robotni-

ków, około 1,5 tys. osób. Również na innych wydziałach zaczęli zbierać

się pracownicy. Tłum liczący, według różnych relacji, od 1,5 tys. do 3 tys.,

a nawet 4 tys. stoczniowców wziął udział w wiecu pod brama główną za-

kładu, gdzie znajdował się budynek dyrekcji Stoczni. Wieść o masówce

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 12/2009

III

DODATEK SPECJALNY IPN

17 grudnia 1970 r. Fragment budynku, w którym mieścił się Komitet Wojewódzki PZPR

wydarzeń przesunęło się w stronę oddalonego o oko-

ło 200 metrów gmachu KW MO. Najbardziej zdetermi-

nowani podjęli atak na zabudowania milicyjne, skło-

niła ich do tego nieprawdziwa wieść o aresztowaniu

niektórych uczestników wydarzeń, którzy mieli być

przetrzymywani w KW MO. Wówczas, około godz. 16,

z okien komendy broniące budynku wojsko zaczęło

strzelać do ludzi, strzelali również znajdujący się

w gmachu milicjanci – od ognia z broni ręcznej i ma-

szynowej padli pierwsi zabici i ranni. Godzinę później

do osób próbujących szturmować, znajdujący się w in-

nej części miasta, areszt śledczy, gdzie, jak mylnie są-

dzono, znajdowali się aresztowani uczestnicy zajść, też

oddano strzały – byli kolejni ranni i zabici. 17 grudnia

1970 r. zajścia w Szczecinie, z ekonomiczno-społecz-

nych przekształciły się w antykomunistyczne, antyrzą-

dowe oraz antyradzieckie.

Dzień później wzorem Gdańska i Gdyni założono

zewnętrzną blokadę dwu sąsiadującym stoczniom:

„Warskiego” i „Gryii”. Pracownicy zablokowanych

przez czołgi zakładów zinterpretowali to jako przejaw

arogancji władzy, która przysłała nadzorców w czoł-

gach, mających zadanie pilnowania pracujących nie-

wolników. Tak jak dzień wcześniej przed budynkiem

dyrekcji zaczął gromadzić się tłum, który wznosił pod

adresem wojska wrogie okrzyki i rzucał w ich kierun-

ku kamieniami i ciężkimi przedmiotami. Około godz.

8 padły strzały (znów strzelało wojsko), w wyniku któ-

rych kilka osób zostało rannych, a dwóch młodych

stoczniowców (jeden był uczniem Zasadniczej Szkoły

Budowy Okrętów) poniosło śmierć.

W sumie w ciągu dwóch dni grudnia 1970 r. w Szcze-

cinie zginęło 16 osób, a 17. oiarą była dziewczynka, któ-

ra w wyniku obrażeń, jakich doznała matka, zmarła

w jej łonie. Rannych zostało co najmniej 110 osób,

w tym 68 miało rany postrzałowe. Po stronie przeciwnej

było ponad 100 rannych milicjantów i żołnierzy.

Do tłumienia demonstracji 17 grudnia użyto,

oprócz sił wojskowych, w tym m.in. 12. Dywizji Zme-

chanizowanej oraz 12. Brygady WOP, również ponad

900 funkcjonariuszy MO i około 300 ORMO. Dzień

później do pacyikacji użyto podobną liczbę milicjan-

tów i ormowców, wspomaganych przez żołnierzy

w czołgach i transporterach opancerzonych.

została trzykrotnie, tuż przed godz. 10.00, przekazana drogą telefonicz-

ną również do KW MO. W ostatnim z telefonów rozmówca powiedział:

„jak możecie pachołki strzelać do bezbronnych. O godzinie 10:00 urzą-

dzamy wiec”.

Do zgromadzonych przemówił dyrektor Stoczni Tadeusz Cenkier

oraz I sekretarz KZ PZPR Eugeniusz Muszyński. Apel o powrót do pra-

cy, skierowany przez zakładowych dygnitarzy z okna pierwszego pię-

tra gmachu, w którym mieściła się dyrekcja i zakładowy komitet par-

tii, zgromadzeni przyjęli gwizdami. Dyrektor użył jeszcze straszaka in-

terwencji radzieckiej, przypominając tragiczne wydarzenia na Wę-

grzech i w Czechosłowacji. W końcu usiłował posłużyć się

przekupstwem, mówiąc, że przepadnie stoczniowcom 11 mln zł pre-

mii eksportowej, którą obiecał telefonicznie premier Józef Cyrankie-

wicz. Mimo że stoczniowcy domagali się rozmowy o podwyżkach

z I sekretarzem KW Antonim Walaszkiem, ten nie przybył do zakładu,

stwierdzając w gronie towarzyszy w KW, że z „motłochem” rozmawiać

nie będzie. Warto podkreślić, że w tym czasie zdecydowana większość

pracowników „Warskiego” nie przerywała pracy, nie uczestniczyła też

w późniejszych walkach ulicznych.

Po godz. 10 kolumny pracowników Stoczni, do których dołączyli pra-

cownicy zatrudnieni w pobliskich zakładach pracy oraz przechodnie,

podążały w kierunku gmachu Prezydium Miejskiej Rady Narodowej na

ówczesnej ul. Dzierżyńskiego (dziś: Armii Krajowej), zostały jednak roz-

proszone przez oddziały ZOMO. Inne, uformowane później, starały się

dotrzeć do budynku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej na Wa-

łach Chrobrego. Również nieskutecznie. Dopiero około godz. 13, a we-

dług niektórych informacji nawet później, zaczął gromadzić się tłum

pod gmachem KW PZPR w Szczecinie, który bardzo szybko, jeżeli wie-

rzyć źródłu MSW, urósł 30-krotnie: z grupy 500-osobowej o godz. 13.50,

do 15-tysięcznej masy ludzi około godz. 14.10!

Na widok gęstniejącego tłumu sekretarze, z Antonim Walaszkiem

na czele, pierzchli z budynku KW. Jeden z sekretarzy, Józef Łachowicz,

musiał salwować się skokiem z okna, łamiąc nogę. Ludzie napierający

już w tym czasie na wejście budynku pozwolili zabrać sekretarza do

szpitala, podobnie zresztą jak dwu innych lżej kontuzjowanych pracow-

ników KW. Gdy w budynku nie było już przedstawicieli „awangardy

klasy robotniczej”, zaczęto wrzucać przez okna butelki z benzyną oraz

podjęto szturm na opustoszałą siedzibę PZPR. Około godz. 15 centrum

„Republika Szczecińska”

W grudniu 1970 r. pracownicy szczecińskich zakła-

dów pracy, z „Warskim” na czele, zaczęli protest póź-

niej od załóg z Trójmiasta, ale też później niż one

skończyli. Gdy 18 grudnia zaczął się strajk w stocz-

niach szczecińskich, załogi drugiej zmiany stoczni

gdańskich podjęły produkcję. Gdy fala strajków

w Szczecinie zaczęła rozszerzać się na kolejne zakła-

dy, od 18 do 22 grudnia strajki podjęło 117 przedsię-

biorstw, pod miasto zaczęły nadciągać siły porządko-

we, niepotrzebne już pod Trójmiastem, przystępują-

cym właśnie do pracy.

Czy stoczniowcy ze Szczecina wypominali kolegom

z Gdańska, że w czasie, gdy „Warski” stawał się

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 12/2009

DODATEK SPECJALNY IPN

centrum walki o prawa pracownicze, w Stoczni „Leni-

na” odrabiano straty produkcyjne związane z zaistnia-

łymi, kilkudniowymi „przerwami w pracy” – tak jak

10 lat później wypominać się będzie strajkującym

w Szczecinie, że o dzień za szybko podpisali porozu-

mienia z przedstawicielami rządu, nie wspierając

przeto do końca kolegów z Gdańska?

Szczecin w tym czasie był miastem oblężonym,

w którym stopniowo władzę przejął Ogólnomiejski

Komitet Strajkowy, sprawując ją w sposób bardzo od-

powiedzialny. „Republika Szczecińska”, choć trwała

tylko cztery dni, stała się przecież dowodem na to, że

społeczność poddana od ćwierćwiecza procesowi

ubezwłasnowolnienia potraiła stargać krępujące ją

powrozy indoktrynacji komunistycznej i zaczęła mó-

wić własnym głosem.

I to w warunkach szczególnie niekorzystnych. Przy-

pomnijmy, że – pomijając terror policyjny władzy nie-

cierpiącej jakichkolwiek przejawów inicjatyw oddol-

nych, a zwłaszcza takich, które przez sam fakt zaistnie-

nia zadawały kłam marksistowskim dogmatom o par-

tii, jako awangardzie klasy robotniczej – działo się to

wszystko na terenie Ziem Zachodnich, a więc obszarze

zamieszkanym przez ludzi wykorzenionych ze swych

małych ojczyzn, pozbawionych lokalnej tradycji, nie-

mających środowiskowych autorytetów, historycz-

nych, lokalnych, punktów odniesienia dla walki z ko-

munistyczną uzurpacją. Inteligencja szczecińska, sła-

ba, marksistowska, nie mogła stanowić intelektualne-

go zaplecza dla postaw niezależnych.

Komitet Strajkowy wysunął pod adresem władz żą-

dania wyartykułowane w 21 postulatach, z których

dopiero trzeci był „socjalno-bytowy” – odwołać pod-

wyżki cen na artykuły żywnościowe. Dwa pierwsze,

jak najbardziej polityczne, żądały ustąpienia CRZZ,

„która nigdy nie występowała w obronie mas pracują-

cych” oraz powołania niezależnych związków zawodo-

wych. Domagano się też rozliczeń winnych kryzysu

oraz ukarania tych, którzy kazali strzelać do protestują-

cych na ulicach miasta. Warto przy okazji zwrócić uwa-

gę, że jednym z żądań załogi Przedsiębiorstwa „Gryf”,

które jednak nie znalazło się wśród 21 postulatów

OKS, było domaganie się demokratyzacji życia w Pol-

sce: „zniesienia systemu milicyjnego, szybkiej i jawnej

informacji”. Pracownicy „Gryfa” żądali też „niezależ-

nych związków zawodowych”. Mimo negocjacji z wła-

dzami lokalnymi, obitujących w wiele dramatycz-

nych zwrotów, strajkującym nie udało się skłonić rzą-

dzących do spełnienia żądań. Był to główny powód

strajku styczniowego.

17 grudnia 1970 r. Protesty przed Komitetem Wojewódzkim PZPR

ków partyjno-rządowych”, obecnych w świetlicy Stoczni „Warskiego”,

aby do czasu przeprowadzenia demokratycznych wyborów do związ-

ków zawodowych Komisja Robotnicza wyłoniona ze składu Komitetu

Strajkowego mogła działać przy radzie zakładowej i robotniczej.

Komisja Robotnicza, czyli, przynajmniej w intencji, bo oczywiście

nie w sensie instytucji, niezależny związek zawodowy, jak pisał szcze-

ciński historyk, Michał Paziewski. Warto od razu dodać, że działalność

Komisji daleko wykraczała poza kompetencje przewidziane, zwłaszcza

w warunkach Peerelu, dla związku zawodowego.

Aktywiści tego gremium czuli się siłą nadrzędną w stosunku do

wszystkich organizacji polityczno-społecznych w Stoczni, niemającą

w dodatku zamiaru zaprzestać swej działalności z chwilą przeprowa-

dzenia wyborów do tychże organizacji zakładowych. Meldunek płk.

Zdzisława Jaworskiego, II zastępcy komendanta wojewódzkiego MO

ds. SB, złożony centrali w Warszawie, stwierdzał, że nowo wybrane wła-

dze wydziałowe rady zakładowej i rady robotniczej „w konkretnej sytu-

acji, gdy trzeba rozpocząć pracę, nie mają nic do powiedzenia”. Nato-

miast Komisja Robotnicza, będąc „niekwestionowana przez nikogo”,

dąży do ugruntowania wpływów i zalegalizowania swej działalności:

„w obecnej formie organ ten uważa się za »nadrzędny«, w stosunku do

organizacji partyjnej, związkowej i rady robotniczej w zakładzie”.

Komisja Robotnicza istniała formalnie do połowy lutego 1971 r., ale

jej działacze, z których znaczna część weszła do nowo wybranych władz

struktur związkowych na terenie Stoczni, m.in. przywódca tej grupy i li-

der strajku styczniowego, Edmund Bałuka, już jako grupa nieformalna

byli nadal aktywni w „Warskim”, bądź to namawiając współpracowni-

ków do uczczenia poległych w grudniu 1970 r., bądź starając się,

Zapowiedź „Solidarności”: Komisja Robotnicza

Kolejny okres strajków w Szczecinie przypadał na

styczeń 1971 r. i zakończył się słynną „nocną wizytą”

Edwarda Gierka i Piotra Jaroszewicza w „Warskim”.

Wśród postulatów stoczniowców z 24 stycznia 1971 r.

nie natraimy na żądanie niezależnych związków za-

wodowych, znajdziemy natomiast dezyderat, w któ-

rym strajkujący domagali się od „najwyższych czynni-

NIEZALEŻNA GAZETA POLSKA l NOWE PAŃSTWO 12/2009

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: